U 2000 hodzie škoły, milicyja i vojska musili całkam pierajści na biełaruskuju movu. «Zakon ab movach u Biełaruskaj SSR», pryniaty Viarchoŭnym Savietam BSSR 26 studzienia 1990 hoda, advodziŭ na biełarusizacyju dziaržaŭnych ustanoŭ 10 hadoŭ.
«Mova — nie tolki srodak znosin, a i duša naroda, asnova i najvažniejšaja častka jaho kultury. Žyvie mova — žyvie narod. Kožnaja mova, jaje litaraturnaja, žyvaja miascovaja i histaryčnaja raznavidnaść — nieacenny skarb, jaki naležyć nie adnamu narodu, a ŭsiamu čałaviectvu. Honar i abaviazak usich — šanavać rodnuju movu, sudziejničać jaje raźvićciu i roskvitu, pavažliva stavicca da moŭ inšych narodaŭ». Hetymi słovami pačynajecca «Zakon ab movach u Biełaruskaj SSR».
Zakon, jaki praduhledžvaŭ nadańnie biełaruskaj movie statusa adzinaj dziaržaŭnaj, byŭ pryniaty 26 studzienia 1990 hoda Viarchoŭnym Savietam BSSR CHI sklikańnia — pierakanaŭčaj bolšaściu hałasoŭ.
Voś jak u svaich uspaminach uzhadvaje poŭnyja radasnaha chvalavańnia pieršyja chviliny paśla hałasavańnia Nił Hilevič, jon byŭ kiraŭnikom pracoŭnaj hrupy pa padrychtoŭcy prajekta Zakona: «Kali na tabło zaharelisia vynikovyja ličby — vopleski ŭ zali prahučali hrymotnyja. Staršynia Viarchoŭnaha Savietu tut ža abviaściŭ na 15 chvilinaŭ pierapynak,— dumaju, naŭmysna, kab dać ludziam abmianiacca pačućciom radaści. I deputaty hetaj radaści nie chavali, i horača vinšavali adzin adnaho ź pieramohaj. Zbyłosia! Stałasia! Ździejśniłasia! Biełaruskaja mova ŭ Biełarusi ad hetaha času — dziaržaŭnaja! Mnohija ad radaści rašyli i skončyć na hetym svoj siońniašni rabočy dzień. Niezvyčajny, sapraŭdy histaryčny dzień! Toje, z-za čaho stolki pieražyvali, chvalavalisia, trymcieli dušoju,— adbyłosia. Zakon pryniaty! Usio! Nazad užo ciapier nie adkruciš! (Zapomnim, čytač, hetyja słovy, hetyja naiŭnyja słovy)».
Paźniej na asnovie Zakonu ab movach była składziena Dziaržaŭnaja Prahrama raźvićcia biełaruskaj movy i inšych nacyjanalnych moŭ u Biełarusi. Kamisiju pa stvareńni prahramy ŭznačalvała Nina Mazaj. 28 vieraśnia 1990 h. prajekt prahramy zaćvierdziŭ Savieta ministraŭ i jana pačała ažyćciaŭlacca na ŭsich uzroŭniach. Zakon praduhledžvaŭ pastupovy pierachod da ŭžyvańnia biełaruskaj movy va ŭsich śfierach hramadskaha i palityčnaha žyćcia. Da kanca 2000 hoda pa-biełarusku musili zapracavać ustanovy adukacyi, pravaachoŭnyja orhany, vojska i h.d. Adnak
Haniebny refierendum 1995 hoda pierakreśliŭ hetyja płany, viarnuŭšy rasijskaj movie status dziaržaŭnaj. Vyžyvańnie i raźvićcio biełaruskaj movy stała kłopatam niezaležnaha hramadstva.
* * *
Rada TBM źviarnułasia da kiraŭnictva krainy z patrabavańniem admianić uniesienyja ŭ «Zakon ab movach» u 1998 h. papraŭki, jakija dali pačatak tatalnaj rusifikacyi. Tavarystva prapanuje vydać ukaz prezidenta Respubliki Biełaruś «Ab pašyreńni śfiery ŭžyvańnia dziaržaŭnaj biełaruskaj movy», u jakim varta praduhledzieć nastupnyja mierapryjemstvy:
1. Pavialičyć kolkaść hadzin biełaruskaj movy i litaratury ŭ škołach.
2. Adnavić u VNU kurs «Biełarusaznaŭstva» na biełaruskaj movie.
3. Viarnuć va ŭsie škoły krainy vykładańnie kursaŭ historyi i hieahrafii Biełarusi pa-biełarusku.
4. Adkryć da 1 vieraśnia 2010 h. u kožnym abłasnym i rajonnym centry Biełarusi pa adnoj biełaruskamoŭnaj škole ci himnazii.
5. Zrabić dapłaty ŭ pamiery 20% zarobku vykładčykam VNU, jakija vykładajuć svaje pradmiety pa-biełarusku.
6. Zrabić abaviazkovym školny ekzamien pa biełaruskaj litaratury.
