Biełaruskija pieśni i stažyroŭka na «Radyjo Svaboda». Volha z ZŠA
Volha Kazak-Anłar naradziłasia ŭ siamji muzykaŭ — zasłužanaj artystki Biełarusi Valanciny Parchomienka i salista radyjo i telebačańnia Alesia Kazaka. Dziaŭčynka ź dziacinstva vystupała razam z baćkami: hrała na cymbałach i śpiavała. U 1990 hodzie — Volzie tady było 10 — usia siamja razam z ansamblem pajechała hastralavać u ZŠA.
U Amierycy siamja sustreła doktara ź Biełarusi, jaki damoviŭsia, kab dziaŭčynku pahladzieli daktary ŭ Ńju-Jorku — u Volhi byŭ skalijoz. Biełaruskija lekary prapanoŭvali «ekstremalnyja» mietady lačeńnia: addać dzicia ŭ śpiecškołu, dzie «ty lažyš, nie chodziš», śćviardžaje žančyna.
«Daktary prapanavali panazirać mianie niekalki miesiacaŭ i skazali, što zrobiać apieracyju biaspłatna, kali jana spatrebicca. A heta apieracyja, sami razumiejecie, kaštuje sotni tysiač dołaraŭ».
Baćki Volhi napisali na pracu i rastłumačyli situacyju, ale ich nazvali «zdradnikami biełaruskaha naroda i Savieckaha Sajuza» i zvolnili, raspaviadaje žančyna. Siamja nie viedała, što rabić dalej i ci možna ŭvohule viartacca ŭ Biełaruś.
«Maci vielmi płakała, dla jaje heta było vielmi baluča. Baćki lubili Biełaruś i zaraz lubiać. Jany addali ŭsio žyćcio za jaje: zmahalisia za movu, kulturu, pieśniu. Jany jeździli pa ŭsioj Biełarusi, źbirali falkłor».
Sama Volha chacieła zastacca ŭ ZŠA. Tam jana ŭpieršyniu adčuła svabodu i zrazumieła, što ŭ biełaruskaj škole havaryli niapraŭdu pra «drennych amierykancaŭ, jakija chočuć skinuć jadziernuju bombu».
Pieršyja hady žyćcia ŭ Amierycy byli składanymi. Siamja pryjechała z «paraj čamadanaŭ», u jakich byli kaściumy i biełaruskija instrumienty. Ale Volha chutka adaptavałasia da žyćcia ŭ novaj krainie: trapiła ŭ kłas z amierykancami i za try miesiacy vyvučyła movu.
U padletkavym uzroście Kazak-Anłar chacieła być «jak usie» i admaŭlałasia havaryć pa-biełarusku z baćkami. Tyja prymušali dačku čytać i pisać, kab nie zabyvać rodnuju movu.
«Tata mnie skazaŭ: «Ja nie razumieju. Kali tabie štości treba, ty pavinna razmaŭlać sa mnoj na biełaruskaj movie». Baćki kazali, što ja vyrastu i zrazumieju, čamu heta tak važna viedać i zachoŭvać».
Paźniej vałodańnie biełaruskaj joj sapraŭdy spatrebiłasia — žančyna stažyravałasia na «Radyjo Svaboda» ŭ Čechii. Tam jana pierakładała naviny z anhlijskaj.
«Ja napisała pieršy artykuł i pryjšła da hałoŭnaha na radyjo. Jon amal usio padkreśliŭ čyrvonaj ručkaj. Mnie zastałosia try hadziny da efiru, a tam stolki pamyłak! Dumaju: «Boža moj, što ja narabiła? Navošta ja ŭziała hetuju stažyroŭku?» — śmiajecca Kazak-Anłar.
Pastupova pamyłak rabiłasia ŭsio mienš, a praca na radyjo istotna dapamahła palepšyć movu. Volha kaža, što jaje siamja zaŭsiody trymałasia blizka da biełaruskaj supołki, šmat vystupała pierad pradstaŭnikami inšych nacyj i pašyrała biełaruskuju kulturu.
Žančyna ličyć siabie «biełaruskaj amierykankaj». Jana adznačaje, što vielmi lubić biełaruskuju kulturu, movu i pieśniu dy sprabuje pieradać heta svaim dzieciam. Starejšaja dačka razumieje biełaruskuju movu, a małodšy navat na joj razmaŭlaje.
«Ja ŭ dziacinstvie sustreła ŭkrainku, jakaja kazała: «Trieba choditi z hordo pidniatoju hołovoju, jakŝo ti ukrajinieć». My taksama pavinny chadzić z horda padniataj hałavoj, tamu što my biełarusy», — kaža Volha.
U Biełarusi Volha nie była ŭžo 30 hadoŭ, ale dahetul dobra pamiataje vulicu Surhanava ŭ Minsku i viedaje numar telefona siamji. Uspaminy pra Biełaruś, asabliva pra vioski babul i dziadul, vielmi ciopłyja, kaža jana.
«Ja šmat času pravodziła ŭ Bresckaj vobłaści. Pamiataju, jak chata vyhladała i pachi, kali smažać sała ci babula štości piače».
Volha časta naviedvała babulu ŭ Homielskaj vobłaści, pakul nie adbyłasia avaryja na Čarnobylskaj AES. Babula pamierła ad ankałohii mienš čym praz hod.
Usie hady emihracyi ich siamja sačyła za padziejami ŭ Biełarusi. Na CNN, žartuje žančyna, Biełaruś pakazvajuć tolki tady, kali adbyvajecca niešta drennaje.
«Mnie chaciełasia b, kab u Biełarusi ŭsio naładziłasia. Kab usie byli ščaślivymi, zdarovymi i hanarylisia, što jany biełarusy. Kab Biełaruś była demakratyčnaj krainaj i biełarusy nie chacieli być kimści inšymi».
Ilustracyja: Nika Kuźniacova / «Miedyjazona»
Mary viarnucca ŭ Biełaruś i bulba zamiest rysu z fasolaj. Halina z Brazilii
32-hadovaja Halina (imia źmienienaje) — taksama ź siamji muzykaŭ. U Brazilii jana apynułasia ŭ 1998 hodzie — tata pačaŭ pracavać tam u arkiestry i paklikaŭ žonku z dačkoj da siabie.
Partuhalskaj movy dziaŭčynka nie viedała i pierad škołaj naviedvała padrychtoŭčy kłas.
Niekatoryja rečy ŭ Brazilii zdavalisia Halinie dziŭnymi: naprykład, karnavał z adkrytymi ŭborami i luboŭ brazilcaŭ da dziaciej — jany spakojna mohuć padyści paciskać navat nieznajomych. Doma z baćkami Halina zaŭsiody razmaŭlała na ruskaj movie, a praź niekalki hod paśla pierajezdu pačała saromiecca, kali maci źviartałasia da jaje pa-rusku ŭ hramadskich miescach.
«Ja joj kažu: «Mama, davaj na vulicy razmaŭlać pa-partuhalsku, ludzi na nas hladziać». I mama kaža: «A čaho saromiecca? Ty nie braziljanka, ty biełaruska».
S mamaj aŭtamatyčna pierachodžu na ruskuju, jana pryvučyła», — raspaviadaje Halina.
Amal 10 hadoŭ jana sumiaščaje pracu skrypački ŭ arkiestry z vykładańniem ruskaj movy brazilcam. Pieršy zaniatak adbyŭsia vypadkova: paprasiła zamianić znajomaja. Halinie niečakana spadabałasia, i jana vyrašyła praciahvać vučyć ruskuju movu sama i vykładać jaje inšym.
Biełaruskuju movu žančyna nie viedaje, ale čuła biełaruskija słovy ad babuli, što žyvie ŭ vioscy. Ź joj Halina sprabavała razmaŭlać «ź biełaruskim akcentam».
«Babula tady takaja: «O, usio razumieješ». Ja kažu: «Nie razumieju, ale starajusia».
Joj zaŭsiody padabałasia pryjazdžać u Biełaruś, badaj, adzinaje, što vyklikała niepryjemnyja ŭražańni, — niavietlivyja supracoŭniki ŭ kramach.
Da 19 hadoŭ jana maryła pierajechać u Biełaruś, a potym pastupiła ŭ brazilski ŭniviersitet, znajšła siabroŭ i «źmiryłasia» ź losam. Apošni raz žančyna była na radzimie ŭ 2014 hodzie, a ciapier znajści kvitki na samalot amal niemahčyma. Halina spadziajecca, što chutka zmoža naviedać Biełaruś razam z synam i dačkoj.
Žančyna raspaviadaje, što ź Biełarusi jaje siamja zachavała niekatoryja zvyčki: nie chadzić doma ŭ abutku, prysieści «na darožku» — da hetaha jana pryvučaje i dziaciej. Siamja adznačaje pravasłaŭnyja Vialikdzień i Rastvo, śviatkuje Novy hod, hatuje sałat z krabavych pałačak i chaładziec.
«Mama da hetaj pary tolki bulbu moža jeści, a ŭ Brazilii zvyčajna jaduć rys z fasolaj».
Halina ličyć siabie napałovu biełaruskaj i napałovu braziljankaj. Jana adčuvaje, što adroźnivajecca ad zvyčajnych brazilcaŭ i biełarusaŭ.
«Ja ŭ Brazilii vyrasła, praviała bolšuju častku svajho žyćcia. Ale ja zaŭsiody ŭspaminaju Biełaruś, pamiataju vakzał, i ŭ mianie na ŭsich vokładkach: na telefonie, na kampjutary — dahetul jość Biełaruś».
«Žyvie Biełaruś» i biełaruskaja ź pierakładčykam. Volha z Kanady
Baćki pryvieźli Volhu ŭ Kanadu ŭ 2000 hodzie, tady dziaŭčyncy było 15. Pierajazdžać jana nie chacieła, ale paśla taho, jak pa aficyjnych vynikach refierendumu 1996 hoda ŭ Kanstytucyju ŭnieśli źmieny, prapanavanyja Alaksandram Łukašenkam, mama i tata Volhi vyrašyli, što tak budzie lepiej.
Adaptacyja była nialohkaj — na niepažadanuju emihracyju nakłaŭsia pierachodny ŭzrost, i Volha zamknułasia ŭ sabie: nie chacieła chadzić u škołu i zajmacca baskietbołam, jaki padabaŭsia raniej. Paźniej pavodle parady vykładčycy dziaŭčyna viarnułasia ŭ sport, pačała stasavacca z kanadskimi dziećmi i patrochu pryvykła da novaj krainy.
Nastupnym razam jana trapiła ŭ Biełaruś u 19 hadoŭ i zrazumieła, što svaim domam užo ličyć Kanadu. «Dumaju, reč va ŭzroŭni žyćcia. Mabyć, samaje hałoŭnaje — heta pierśpiektyvy. Ja bačyła ich bolš u Kanadzie», — tłumačyć Volha.
Viartajučysia ŭ Biełaruś, Volha zaŭvažała, što jaje znajomyja i siabry pačali razmaŭlać pa-biełarusku i cikavicca kulturaj. Sama dziaŭčyna ŭ toj čas nie zadumvałasia pra svaju identyčnaść.
«U mianie tata razmaŭlaje pa-biełarusku. Heta było ŭ siamji ŭvieś čas. Tata ŭziaŭ z saboj naš ściah, kali my pryjechali. Maje baćki ŭvieś čas hladzieli naviny. My śviatkavali biełaruskija śviaty, naš Vialikdzień. Baćki ŭvieś čas sprabavali niejkija traditions pakidać».
U 2020 hodzie biełarusy Kanady vychodzili na akcyi salidarnaści z pratestoŭcami. Volha paznajomiłasia ź niekatorymi i pačała zajmacca sacsietkami i mierapryjemstvami biełaruskaj supołki.
«Sprabuju sabrać našych biełarusaŭ tut, bo my, jak ja zaŭvažyła, rastvarajemsia ŭ inšych supołkach — ludzi bolš [adnosiać siabie] da rasijskaha boku abo da ŭkraincaŭ».
Zaraz žančyna aktyŭna vyvučaje movu: słuchaje padkasty, muzyku, čytaje naviny i razmaŭlaje pa-biełarusku. Pakul, pryznajecca jana, davodzicca karystacca huhł-pierakładčykam dla pravierki. Dzieci Volhi nazyvajuć biełaruskuju movu «Žyvie Biełaruś».
«Časta čuli heta na [biełaruskich] mierapryjemstvach. U mianie jość paru biełaruskich dziciačych knižačak.
My čytajem pieryjadyčna, kali jany niešta nie razumiejuć, ja pierakładaju na anhlijskuju. Nie viedaju, ci buduć jany adčuvać siabie biełarusami, ale bekhraŭnd u ich budzie».
Sama žančyna ličyć siabie na 50% biełaruskaj i jašče na 50% — kanadkaj.
«Ja nie adčuvaju siabie aŭtsajdaram. Mnie vielmi zručna ŭ Kanadzie žyć. Ale kali ŭ mianie ludzi pytali, adkul ja, ja zaŭsiody kazała, što ja ź Biełarusi i što nie, my nie častka Rasii».
Biełarusy ŭ Sibiry i niezvyčajnaja havorka. Kaciaryna z Rasii
Kaciaryna (imia źmieniena) ad naradžeńnia žyvie na Irkuččynie. Jaje prodki apynulisia ŭ Sibiry jašče ŭ 30-ja hady minułaha stahodździa — zhodna ź siamiejnaj lehiendaj, pryjechali pa lepšuju dolu.
«Ja — heta čaćviortaje pakaleńnie pierasialencaŭ. Dvaccać hadoŭ ja naziraju za svaimi svajakami, i jany ŭžo hučniej kažuć, što majuć biełaruskija karani».
Jana dadaje, što «biełaruskaść» u siamji zachavałasia tolki dziakujučy tamu, što babula ź dziadulem žyli ŭ vioscy, a vioski biełarusaŭ-pierasialencaŭ u Sibiry mała adroźnivajucca ad viosak u samoj Biełarusi.
Volha i jaje siastra razam byli ŭ babuli ź dziadulem na kanikułach, słuchali ich apoviedy i śpiavali biełaruskija pieśni. Maci žančyny — muzyka pa adukacyi — zajmałasia biełaruskimi narodnymi śpievami i adkryła hurtok u škole, kudy chadzili i Volha ź siastroj. Jany pasiabravali z supołkaj biełarusaŭ i zacikavilisia kulturnaj spadčynaj.
«Ja 20 hadoŭ zajmajusia biełaruskaj kulturaj, biełaruskaj hramadskaj dziejnaściu. Ja pryjšła z falkłoru, ź pieśni. Potym pačała vyvučać biełaruskija stroi, bo byli patrebnyja kaściumy. U muziejach zaŭsiody naviedvała etnahrafičnyja adździeły, kali pryjazdžała ŭ Biełaruś».
Za hety čas žančyna vyvučyła biełaruskuju: nie pa knižkach, a ŭ razmovach ź inšymi biełarusami. Biełaruskija słovy Volha čuła ź dziacinstva, ale nie viedała, što jany nie z ruskaj movy — dumała, što babula dziŭna razmaŭlaje.
«Ludzi zaŭvažali, što ŭ mianie jość niejki akcent. Ja razmaŭlała to pa-rusku, to pa-biełarusku».
Jana časta naviedvaje siabroŭ u Biełarusi — apošni raz pryjazdžała ŭ studzieni minułaha hoda. Žančyna adnačaje, što kulturnaje žyćcio ŭ Biełarusi zaŭsiody viravała: kožny dzień Volha naviedvała śpiektakli, kancerty, vystavy i imprezy, ale paśla 2020 hoda heta źmianiłasia.
Volha aktyŭna sačyła za navinami paśla žnivieńskich pratestaŭ, ale zaraz naviny nie čytaje — tolki kali štości hučyć z «kožnaha prasa».
«Ja navat nie pavieryła, kali ŭ 2020 hodzie ludzi vyjšli. Moža, heta pavinna było adbycca, kab biełarusy pačali adčuvać siabie biełarusami. Byvaje, tak razvažaješ. Ja siabie liču biełaruskaj, paŭsiul kažu pra heta».
Ilustracyja: Nika Kuźniacova / «Miedyjazona»
Polski lalkavod z dypłomam i Tinder pa-biełarusku. Pavieł ź Biełastoka
Akcior i režysior-lalkavod Pavieł Stankievič naradziŭsia ŭ Biełastoku, jahonyja baćki taksama z Padlašša. Stankievič kaža, što časta sutykajecca ź nieparazumieńniem, kali nazyvaje siabie biełarusam, pryčym pytańni ŭźnikajuć i ź biełaruskaha, i z polskaha bakoŭ.
«Biełarusy ź Biełarusi mianie pytajuć, čamu ja siabie tak nazyvaju: «Ty ž u Polščy žyvieš, ty naradziŭsia tut, značyć, ty palak». Ja tady pytajusia: «A što, u Harodni palakaŭ niama?»
Padrychtavany adkaz jość i dla palakaŭ.
«Adzin z maich bratoŭ maje žart, jakim ja karystajusia, kali jaki-niebudź polski nacyst u mianie žorstka tak pytajecca, kali ja pryjechaŭ sa svajoj Biełarusi. Ja tady kažu: «Vybačaj, ja, prynamsi, 400 hadoŭ tamu, a ty?» — raspaviadaje jon.
Letam 2020 hoda Pavieł pryjechaŭ u Minsk. Jon šukaŭ dziaŭčat u Tinder i «prymušaŭ razmaŭlać pa-biełarusku». Stankievič kaža, što na toj čas dobra razumieŭ biełaruskuju movu, ale aktyŭna joj nie karystaŭsia.
«Miascovyja biełarusy majuć svaju biełaruščynu ŭ takoj vielizarnaj pašanie, što kali ty nie razmaŭlaješ pa-biełarusku, to ty prosta krychu «nie naš». Ty byccam pavinien umieć sam pa sabie, jak mnie zdavałasia.
Ja šmat hadoŭ prasiŭ baćku dapamahčy mnie navučycca movie. Kažu adzin skaz, u im adrazu [zaŭvažajuć] dziesiać pamyłak. Ja skazaŭ: «Vybačaj, pajdzi ty lesam, ja nie zmahu takim čynam ničomu vyvučycca», — raspaviadaje jon.
Bolšuju častku svajoj letniaj pajezdki ŭ Biełaruś Pavieł pravieŭ u vioscy Juravičy. Tam jon upieršyniu ceły viečar razmaŭlaŭ pa-biełarusku, ale miascovyja zrazumieli, što Stankievič «nie adsiul» i navat bajalisia pradavać jamu jajki z padvorka, zhadvaje jon.
Pavieł pajechaŭ ź Biełarusi pierad vybarami, bo skončyłasia viza. Z dnia vybaraŭ Pavieł nie moh adarvacca ad navin i razam z paplečnikami dumaŭ, jak padtrymać biełarusaŭ. Jany chutka skončyli spravy z fondam «Tutaka», arhanizavali kancert salidarnaści ź biełarusami i dahetul pracujuć nad raźvićciom biełaruskaj kultury — i tradycyjnaj, i sučasnaj. Burlivaja dziejnaść dapamahła Paŭłu vyvučyć biełaruskuju movu — razmaŭlać pa-biełarusku davodziłasia štodzionna.
Stankievič padkreślivaje, što moh by zajmacca kulturnickaj dziejnaściu i ŭ Varšavie, dzie žyŭ praciahły čas, ale biełaruskaja kultura lepš raźvivajecca na naturalnym padmurku, na Padlaššy. Na jaho dumku, tam možna być karysnym nie tolki dla biełarusaŭ ź Biełarusi, ale i dla biełarusaŭ z Polščy.
«Mnie zdajecca, što ŭ nas padobnyja prablemy. Kaniečnie, u Biełarusi kulturu źniščaje pieradusim vusaty. Ale paniaćcie soramu za svaju nacyju, prablemy z movaj jość i tam, i tam. Tut ludzi taksama siadziać ščaślivyja, što jość čarka-skvarka, i nie razumiejuć, što z takim padychodam praz pakaleńnie nas užo nie budzie. A kali nas tut nie budzie i ŭ Biełarusi nie pašancuje, to što tady?»
Čytajcie taksama:
Sokałava-Vojuša nie paznać. Što stała sa znanym bardam 1980-ch?
«Adčajnyja časy patrabujuć adčajnych krokaŭ». Jak biełaruska z Babrujska stała śpiavačkaj u Ispanii
