23 sakavika, uziaŭšy ŭdzieł u miascovych vybarach, Alaksandr Łukašenka doŭha razmaŭlaŭ z žurnalistami. Siarod inšaha jon skazaŭ, što padziei ŭ Krymie padšturchoŭvajuć małyja dziaržavy da atrymańnia ŭłasnaj jadziernaj zbroi.
Zakinutaje schovišča jadziernych zaradaŭ pry aeradromie dalniaj avijacyi (Bresckaja vobłaść), Virtual.brest.by
«Hety haniebny dakumient [Budapiešcki miemarandum pa harantyjach jadziernaj biaśpieki — «NN»] mnie pryjšłosia padpisvać u prysutnaści premjer-ministra Vialikabrytanii, Biła Klintana i Barysa Jelcyna, kali ŭ nas vialikija śviadomyja vyvieli biez usialakich papiarednich umoŭ, biaspłatna addali ŭsiu jadziernuju zbroju, samaje sučasnaje. I tady Ukraina i Kazachstan heta zrabili. I tady try dziaržavy — Rasija, ZŠA i Vialikabrytanija — harantavali nam ekanamičnuju biaśpieku, palityčnuju, terytaryjalnuju cełasnaść i inšaje», — skazaŭ Łukašenka.
«Voś heta niebiaśpiečna. Užo niekatoryja dziaržavy admovilisia, i Ukraina zajaviła ab tym, što vychodzić z hetaha pahadnieńnia, raźviazvajucca ruki, asabliva parohavym dziaržavam, jakija vośvoś hatovyja zrabić jadziernuju zbroju. I nastupstvy mohuć być jašče bolš žudasnymi. Stvarajecca drenny precedent», — padkreśliŭ Łukašenka.
My pahavaryli sa Stanisłavam Šuškievičam, byłym kiraŭnikom Biełarusi i zahadčykam kafiedry jadziernaj fiziki BDU ab tym, ci moža Biełaruś zajmieć svaju jadziernuju zbroju.
Stanisłaŭ Šuškievič: Na vialikaje ščaście, Biełaruś zrabić svajoj atamnaj zbroi nie moža. Dakładniej, moža, kali pieratvoryć krainu ŭ Paŭnočnuju Kareju. Tolki ŭličycie jašče, što ŭ nas ludziej u try razy mieniej, čym u KNDR. Saviecki Sajuz nie pakinuŭ nam taksama technałohij dla atrymańnia rečyvaŭ dla atamnaj zbroi. Ale samaje hałoŭnaje — niama ničoha strašniejšaha, čym najaŭnaść atamnaj zbroi na našaj terytoryi.
«NN»: Čamu?
SŠ: Biełaruś była zakładnicaj. Rasija zrabiła z nas svojeasablivy barjer. Kali b zbroja zastałasia ŭ nas, to Biełaruś treba było b u lubym kanflikcie nakryć jadziernym udaram. Bo Biełaruś pahražała b usiamu śvietu.
Taho, što ŭ nas było, absalutna chapiła b, kab ścierci z karty śvietu Jeŭropu. Ja liču heta svaim najvialikšym dasiahnieńniem, što my vyvieli zbroju z terytoryi Biełarusi. My b zahinuli jak nacyja, kali b zbroja ŭ nas zastałasia. Adradžać jaje možna, prabačcie, tolki z takim rozumam, jak u Łukašenki. Badlivaj karovie Boh rohaŭ, na ščaście, nie daŭ. My nie zmahli b hetaj zbrojaj abaranicca. Chutčej, čym u Krym, da nas prybyli b rasijskija vojski, kab izalavać zbroju ad «terarystaŭ» nacyjanalistaŭ.
«NN»: Vyrabić svaju jadziernuju zbroju — heta vielmi doraha?
SŠ: Doraha zachoŭvać jaje ŭ takim stanie, kab jana była mienavita zbrojaj. Jana, jak hryby, hnije, kali jaje nie «pasalić» i nie dahladać. Treba pravodzić prafiłaktyčnyja pracy, jany vielmi darahija. A ŭ nas ža niama rasijskich naftadalaraŭ. SSSR u svoj čas padaryŭ mnohija technałohii Paŭnočnaj Karei, i jany, haładajučy faktyčna, hetuju zbroju zrabili. My ž haładać nie budziem — my ŭ Jeŭropie. Heta treba rabić zavody pa ŭzbahačeńni ŭranu, treba kuplać toj samy ŭran…
«NN»: A śpiecyjalistaŭ adpaviednych my majem?
SŠ: Tak, majem. I, dumaju, jany byli b zdolnyja zrabić jadziernuju zbroju. Ale heta značyć marnavać našych ludziej dziela takich sumnieŭnych metaŭ. Ale navat dla Ukrainy heta było b nie tak niebiaśpiečna, jak dla Biełarusi. Bo va Ukrainie zbroja zachoŭvałasia ŭ šachtach, a ŭ nas — na pavierchni.
«NN»: Va Ukrainie jość krychu ŭranu, a jana moža vyrabić zbroju?
SŠ: Va Ukrainie razumnyja, narmalnyja palityki. Jany nikoli nie pojduć na toje, kab mieć jadziernaje ŭzbrajeńnie. Uvieś — zaŭvažcie, — uvieś Sajuz rabiŭ jadziernuju zbroju. A Ukraina trochi mienšaja za Sajuz. Jość, darečy, i mižnarodnyja pahadnieńni, pavodle jakich i Ukraina, i Biełaruś abaviazalisia być biaźjadziernymi dziaržavami.
«NN»: Niekalki hadoŭ tamu źjaŭlałasia infarmacyja, što ŭ Sosnach jość vysokaŭzbahačany ŭran, ź jakoha mahčyma vyrabić jadziernuju zbroju. Heta praŭda?
SŠ: Heta tolki Łukašenka takoje moh skazać. Nie paŭtarajcie jahonych bajek. Ja, na žal, navat siońnia nie maju prava vydavać peŭnyja sakrety. Ale z tym vysokaradyjoaktyŭnym brudam, jaki jość, jaki zachoŭvajecca niedaloka ad tych samych Sosnaŭ, ničoha ludskaha zrabić niemahčyma. Ja ŭ svoj čas zvaniŭ Jelcynu, kab addać Rasii, jakaja maje technałohii apracoŭki takich rečyvaŭ, hety brud. Ale Rasii heta akazałasia niavyhadna. My praciahvajem zachoŭvać hetyja radyjeaktyŭnyja rečyvy, jany dobra zachoŭvajucca, nikomu nie pahražajuć. Jany pry biełaruskich technałohijach navat namiokam być nie mohuć na syravinu dla jadziernaj zbroi.
«NN»: Dyk heta ŭsio ž vysokaŭzbahačany ŭran, pravilna?
SŠ: U Biełarusi byŭ reaktar IRT2000, jaki funkcyjanavaŭ u Sosnach. Siońnia reaktara niama. Kudy jon dzieŭsia? Jaho nie vyvieźli. Brud ad jaho zastaŭsia. Ja nie mahu havaryć, dzie jon, što jon, niebiaśpiečna pašyrać takuju infarmacyju. Navat pry dobrych technałohijach — hetaha mała dla jadziernaj zbroi.
«NN»: A Astravieckaja AES nie adkryvaje darohu dla stvareńnia svajoj jadziernaj zbroi?
SŠ: Lubaja atamnaja elektrastancyja moža słužyć dla atrymańnia materyjałaŭ, jakija paśla peŭnaj apracoŭki zrobiacca rečyvami dla jadziernaj zbroi. Isnuje mižnarodnaja arhanizacyja MAHATE, jakaja sočyć za hetym. Na siońniašni dzień nie isnuje jašče prajekta, pa jakim budzie budavacca Astravieckaja AES, — heta ja vam dakładna kažu, bo tam pracujuć maje byłyja studenty.
Jość mnoha prablem z AES pad Astraŭcom. Viatry adtul dźmuć u bok Minska. Hetaje miesca vybranaje, kab pahražać susiedu, a pahražajem sami sabie.
«NN»: Viartajučysia da słovaŭ Łukašenki: ci nie buduć zaraz jeŭrapiejskija dziaržavy vyrablać svaju jadziernuju zbroju?
SŠ: Im nie treba toje rabić. Jadziernaja zbroja jość u NATA. Jość u Francyi, Vialikabrytanii. Moža, dobra, što jaje nie majuć niemcy. U Jeŭropie jość bałans. NATA kirujuć strymanyja ludzi, jakija nikoli nie pahražajuć jadziernaj zbrojaj, choć usio heta jość. Kali śviet pojdzie pa šlachu nieraspaŭsiudu jadziernaj zbroi, to heta budzie najlepšym varyjantam.
***
Jadziernaja zbroja
Vid zbroi masavaha źniščeńnia, dziejańnie jakoj zasnavana na vykarystańni enierhii radyjeaktyŭnaha raspadu. Upieršyniu ŭžyta i ŭ 1945 hodzie ZŠA suprać Japonii. Asnoŭnyja paražalnyja faktary jadziernaj zbroi: udarnaja chvala, pranikalnaja radyjacyja, elektramahnitny impuls, śvietłavoje vypramianieńnie. Vykarystańnie jadziernaj zbroi vyklikaje mocnaje radyjeaktyŭnaje zabrudžańnie miascovaści. Srodkam dastaŭki jadziernaj zbroi mohuć słužyć artyleryjskija snarady, avijacyjnyja bomby, rakiety.
«Jadzierny kłub»
Umoŭnaja nazva hrupy tak zvanych jadziernych dziaržaŭ — dziaržaŭ, jakija ažyćciavili raspracoŭku, vytvorčaść i vyprabavańni jadziernaj zbroi. Pa aficyjnych dadzienych jadziernaj zbrojaj u ciapierašni čas vałodajuć nastupnyja krainy (pa hodzie pieršaha jadziernaha vyprabavańnia): ZŠA (z 1945), Rasija (pieršapačatkova Saviecki Sajuz, 1949), Vialikabrytanija (1952), Francyja (1960), Kitaj (1964), Indyja (1974), Pakistan (1998) i KNDR (2006). Taksama ličycca, što jadziernuju zbroju maje Izrail.
Stanisłaŭ Šuškievič
Naradziŭsia ŭ 1934 u Minsku. Fizik, dziaržaŭny dziejač, pieršy kiraŭnik niezaležnaj Biełarusi, adzin z troch udzielnikaŭ padpisańnia Biełaviežskaha pahadnieńnia, jakoje jurydyčna zamacavała raspad SSSR. Členkarespandent Nacyjanalnaj Akademii navuk Biełarusi (1991). Doktar fizikamatematyčnych navuk (1970), prafiesar (1972). Zasłužany dziejač navuki i techniki Biełarusi (1982).
