Bierlin. 1 žniŭnia 1936 h. Hitler adkryvaje CHI Alimpijskija hulni. Haŭlajtar Bierlina Hiobiels, pa abaviazku haspadara, ładzić dla vydatnych asob vialiki pryjom u siabie na vile. Tuju viłu možna pabačyć i siońnia: na vostravie Švanienvierder na race Haviel. Nie ŭsie hości haŭlajtara viedali, što raniej viła naležała synu ścipłaha ślesara ź miastečka Bierazino Minskaj hubierni Alaksandru Hielfandu.
Kali ŭ 1867 hodzie ŭ siamji Lejzara Hielfanda naradziŭsia syn, chto moh zdahadvacca, što mały Izia stanie adnym z ruchavikoŭ razbureńnia staroha suśvietnaha ładu. I chto viedaje, jaki los čakaŭ by małoha, kali b padčas pažaru ŭ miastečku nie zhareŭ dom Hielfandaŭ. Siamja z čatyrochhadovym synam pierajechała ŭ Adesu. Zastaŭšysia ŭ Bierazinie, chłopčyk skončyŭ by chiedar i staŭ by za baćkaŭ varštat. U Adesie ž jon atrymaŭ naležnuju adukacyju, zmoh pastupić u Bazielski ŭniviersitet i stać doktaram fiłasofii ŭ halinie ekanomiki i finansaŭ.
U historyju ŭvajšoŭ jak tearetyk, palityk i finansist pad imiem Alaksandra Lvoviča Parvusa, abo prosta Parvusa.
Vydaviec, publicyst i redaktar
Čamu Parvus? Pad psieŭdanimam Parvus (Maleńki) Hielfand apublikavaŭ u 1894 h. adzin sa svaich artykułaŭ u časopisie niamieckaj sacyjałdemakratyi Die Neue Zeit («Novy čas»), jaki redahavaŭ sam Karł Kaŭcki.
Čałaviek avanturny, apatryd, Parvus ź siabram u 1899 h. pa padroblenym pašparcie źjeździŭ u Rasiju i napisaŭ knihu «Haładajučaja Rasija». Jana mieła hučny pośpiech u Niamieččynie.
Hielfanda zaprasili spačatku na pasadu redaktara Leipziger Volkszeitung («Lajpcyhskaj narodnaj haziety»), a potym Sachsische Arbeiterzeitung («Saksonskaj rabočaj haziety») u Drezdenie. Parvus upieršyniu zrabiŭ marksisckuju hazietu prybytkovaj.
Uładzimir Uljanaŭ prasiŭ dasłać jamu teksty Parvusa ŭ sibirskuju ssyłku, a Parvusavu knižku «Suśvietny rynak i sielskahaspadarčy kryzis» (1897) nastojliva rekamiendavaŭ čytać usim, chto cikavicca hetaj temaju.
Pieršyja numary «leninskaj» «Iskry» drukavalisia na kvatery Parvusa ŭ pryharadzie Miunchiena. Samymi bliskučymi aŭtarami haziety byli Parvus i Trocki. Lenin sastupaŭ im miesca na pieršaj pałasie haziety.
U revalucyjnym 1905 hodzie Parvus z Trockim vyjechali ŭ Rasiju raniej za Lenina. Trocki staŭ faktyčnym kiraŭnikom Pieciarburhskaha Savieta rabočych deputataŭ. Taŭstun Parvus (dzieci Kaŭckaha nazyvali jaho doktaram Słanom) zabiaśpiečvaŭ ideałahičny bok spravy. Trapiŭšy ŭ jaho ruki, libieralnaja «Russkaja hazieta» pačała vychodzić nakładam 500 tys. asobnikaŭ. U drukarni nie chapała mahutnaściaŭ.
Na ŭzdymie revalucyi Parvus napisaŭ manifiest z zaklikam da ekanamičnaha bajkotu ŭrada: «Nie płacić u kaznu vykupnych i ŭsiakich druhich płaciažoŭ. Patrabavać, kab pry ŭsich ździełkach, pry vypłacie... žałavańnia płacili b zołatam, srebnymi rublami. Zabirać hrošy ź dziaržaŭnaha banka, patrabujučy ŭsiu sumu zołatam». Hety zaklik padtrymała i Biełaruskaja Sacyjalistyčnaja Hramada.
Možna śćviardžać, što Parvus maje dačynieńnie i da haziety «Źviazda».Historyk Jaŭhien Baranoŭski pisaŭ, što minskija balšaviki atrymali ŭ žniŭni 1917-ha dźvie tysiačy rubloŭ na hazietu ad CK svajoj partyi. A adkul byli hrošy ŭ CK?
Muž čatyroch žonak
Sacyjał-demakraty ŭ tyja časy mieli purytanskija noravy. Kali ŭ kaho i byli jakija hraški (u Trockaha — dźvie žonki, u Lenina — kachanka Inesa Armand), ich prychoŭvali. Parvus byŭ nie taki. Tamu i reputacyju mieŭ sumnieŭnuju — adkryta prymać jaho pomač ličyłasia mavietonam u sacyjałdemakratyčnych kołach.
Parvus žyŭ na šyrokuju nahu, adkryta žaniŭsia i razvodziŭsia, źjaŭlaŭsia na ludziach z paluboŭnicami.Maksim Horki, ubačyŭšy adnu z Parvusavych žančyn, nazvaŭ jaje «sapraŭdy darahoj». Blizkaj siabroŭkaj Parvusa była i słaŭnaja revalucyjanierka Roza Luksiemburh. U 1906 hodzie, kali Parvus siadzieŭ u Pietrapaŭłaŭskaj krepaści, jana śpiecyjalna pryjazdžała ŭ Picier. I im dali spatkańnie.
Akramia kachanak, u Parvusa było čatyry žonki. Ad troch jon mieŭ pa synu. Dva jaho syny zrabili dypłamatyčnyja karjery, atrymaŭšy adukacyju nie biez baćkavaj finansavaj pomačy.
Archiŭ Parvusa pačyścili
Adzin ź jaho synoŭ, Leanid Hielfand, uznačalvaŭ savieckaje pradstaŭnictva ŭ Italii. Atrymaŭšy zahad viartacca ŭ Maskvu, jon zrazumieŭ, što jaho tam čakaje aryšt. Hielfand z dapamohaj hrafa Haleaca Čyjana, ziacia Musalini, uciok u ZŠA, dzie niabiedna pražyŭ žyćcio. Druhomu synu Parvusa, dypłamatu Jaŭhienu Hniedzinu, daviałosia prajści praz HUŁAH.U ssyłcy jon, jak ja čuŭ, byŭ razam ź biełaruskim paetam Uładzimiram Duboŭkam. Jany pa pamiaci adnaŭlali tvory Šekśpira. Viarnuŭšysia ŭ Maskvu, Hniedzin staŭ adnym z zasnavalnikaŭ dysidenckaha ruchu ŭ SSSR, siabram akademika Sacharava.
Kali ŭ 1924 h. Parvus pamior, Hniedzin atrymaŭ ad niamieckaha nataryusa prapanovu stać spadkajemcam. Hniedzin try hady za miažoj paradkavaŭ baćkavu spadčynu. U adnoj Šviejcaryi toj mieŭ na rachunku bolš jak dva miljony frankaŭ. Aproč taho — damy ŭ Šviejcaryi, Kapienhahienie, viła pad Bierlinam... Usie hrošy Parvusa i srodki ad pradadzienaj majomaści syn pieradaŭ savieckaj dziaržavie.
Hniedzin pryvioz u SSSR na zachavańnie i baćkaŭ archiŭ. Ad jaho ciapier zastałasia mienšaja častka. I nivodnaj papierki, jakaja b kampramietavała partyju balšavikoŭ...
Finansist revalucyi
Parvus u maładości pastaviŭ sabie dźvie mety: skinuć cara i zrabicca asabista bahatym. Jon adkryta kazaŭ, što na revalucyju treba hrošy, i niemałyja. Prybytak dało Parvusu pasiarednictva ŭ prasoŭvańni tvoraŭ Maksima Horkaha ŭ niamieckija teatry. Pjesa «Na dnie» tolki ŭ Bierlinie była pakazanaja 500 razoŭ. Častka hanararu naležała Horkamu, častka — rasijskaj sacyjałdemakratyi, a častka — samomu Parvusu.
Jak śćviardžaŭ Horki, nichto, akramia Parvusa, hetych hrošaj nie bačyŭ.Paśla historyi z teatrami Parvusa vyklučyli z partyi. Jość źviestki, što jon potym viarnuŭ doŭh Horkamu.
Asnoŭnyja ž kapitały Parvusa byli zaroblenyja inačaj. Nieŭzabavie paśla revalucyi 1908 hoda ŭ Turcyi jon vyjechaŭ tudy. Byŭ redaktaram haziety mładaturkaŭ, a ŭ čas Bałkanskich vojnaŭ staŭ finansavym daradcam urada, pradstaŭnikom kancernaŭ Krupa i Vikiersa ŭ Asmanskaj impieryi i pastaŭščykom zbožža. Heta zrabiła jaho multymiljanieram.
Znajomstvy, upłyŭ i častku svaich miljonaŭ Parvus vykarystaŭ na revalucyju ŭ Rasii. Jon abhruntavaŭ nieabchodnaść sajuza Niamieččyny z rasijskimi revalucyjanierami, śćviardžaŭ, što navat u vypadku pieramohi Hiermanii Rasija budzie ŭjaŭlać niebiaśpieku, kali nie raspadziecca. Tamu vystupaŭ za vyzvaleńnie Finlandyi, Ukrainy dy inšych častak impieryi.
Balšaviki atrymali ad niamieckaha ŭrada ad 37 da 57 miljonaŭ marak da pieravarotu i 17 miljonaŭ adrazu paśla jaho. Siem miljonaŭ niamieckich uradavych hrošaj prajšli asabista praz Parvusa.Jon zasnavaŭ u Kapienhahienie ekspartna-impartnuju handlovuju kantoru. Častka jaje prybytkaŭ išła na spravu revalucyi, ale hałoŭnaje, što kantora pieravodziła hrošy na peŭny rachunak u Piciery, da jakoha mieli dostup balšaviki.
Pasiarednikam pamiž Parvusam i balšavikami byŭ Jakaŭ Haniecki (Fiurstenbierh), asabisty siabar Lenina. Sam Iljič jak razumny palityk u hrašovych spravach nie «śviaciŭsia».
Bilet u słavuty apłambavany vahon, jaki pryvioz jaho ŭ Rasiju, Lenin taksama atrymaŭ ad finansista ź Bierazina. Heta Parvus vykazaŭ ideju pravieźci Lenina i Zinoŭjeva, jakich čakaŭ aryšt na terytoryi Francyi i Anhlii, praź Niamieččynu. Było vyrašana pasadzić u toj słavuty vahon adrazu sorak emihrantaŭ, kab balšavickija pravadyry zhubilisia ŭ ich masie.
Paśla rasijskaj i hiermanskaj revalucyj Parvus biaźbiedna žyŭ na vile pad Bierlinam, kantaktavaŭ z sacyjałdemakratyčnymi lidarami Niamieččyny. Pamior jon u 1924-m, u adzin hod ź Leninym.
...Kali b u nas miascovaj uładzie była dazvolenaja choć jakaja inicyjatyva, Bierazino stała b turystyčnym centram.Štodnia pryjazdžali b hrupy z Rasii, Niamieččyny, Turcyi, a ekskursavody pakazvali b im padabienstva doma, dzie naradziŭsia suaŭtar savieckaj ułady i adzin z troch aŭtaraŭ — pobač ź Leninym i Trockim — kastryčnickaha pieravarotu 1917 hoda, jaki pieradvyznačyŭ chod suśvietnaj historyi na nastupnaje stahodździe.
Parvus byŭ bliskučym palityčnym analitykam. Naprykład, jon jašče ŭ 1895 pradkazaŭ niepaźbiežnaść rasijska-japonskaj vajny. Kali ž vajna pačałasia, byŭ peŭny, što śledam budzie suśvietnaja, a za joj revalucyja ŭ Rasii. Paśla revalucyi ŭ Rasii, byŭ upeŭnieny jon, adbudziecca revalucyja ŭ Niamieččynie. U 1921 Parvus kazaŭ: kali krainy Antanty razburać Niamieččynu, jany pieratvorać niamiecki narod u arhanizatara Druhoj suśvietnaj vajny.
