«Naša Niva»: Adkul u vas takaja dobraja biełaruskaja mova?
Tomas Tamilinas: Maja babula žyła ŭ vioscy niedaloka ad Vilni, na pamiežžy ź Biełaruśsiu, i tam usie razmaŭlali na tutejšaj movie. Jany jaje nazyvajuć polskaj, ale ž jana nie polskaja.
U mianie jość siabar z Harodni, śviadomy biełarus. U studenckija časy jon dapamoh mnie ŭspomnić tuju movu, jakuju ja pamiataŭ ź dziacinstva,
i pačać razmaŭlać na bolš standartyzavanaj biełaruskaj movie. A va ŭniviersitecie ja pačaŭ zajmacca roznymi prajektami, źviazanymi ź Biełaruśsiu.
«NN»: Jakija majecie ŭspaminy pra dziacinstva na miažy ź Biełaruśsiu?
TT: Ja tam žyŭ miesiacami. Heta byli savieckija časy, maje baćki jeździli na zarobki ŭ tuju ž Polšču, a mianie pakidali ŭ vioscy.
Pakul nie było miažy ź Biełaruśsiu, my časta tudy jeździli.
Nie mahu skazać, što maje svajaki mieli niejkuju biełaruskuju śviadomaść, ale, naprykład, babula mahła śpiavać biełaruskija pieśni, viedajučy pry hetym, što jany biełaruskija.
«NN»: Ź jakim narodam atajasamlivała siabie vaša siamja?
TT: Z roznymi, bo ŭ mianie ŭ siamji jość litoŭskija, rasijskija, polskija i biełaruskija karani. Chutčej, my ŭsprymali siabie prynaležnymi da palakaŭ, ale składana skazać dakładna, tut usio duža źmiašanaje. Na Vilenščynie heta časta sustrakajecca,
vilenčuku ŭvohule ciažka adkazać na pytańnie, jakoj jon nacyjanalnaści.
«NN»: Što dla vas značyć Biełaruś?
TT: Kali kazać pra ludziej, to heta našy ludzi. Jany nie prosta vielmi blizkija, heta svoj narod. Što da dziaržavy, to, pa-pieršaje, my susiedzi. Pa-druhoje,
Biełaruś — dziaržava ź ciažkim losam, jaki zaležyć ad adnaho čałavieka, heta sumna.
Kali jašče mieŭ mahčymaść, ja vielmi časta jeździŭ u Biełaruś, tamu dobra jaje viedaju, asabliva zachodnija rehijony, maju ŭ biełaruskich haradach i vioskach šmat siabroŭ. Tak što Biełaruś dla mianie — heta pierš za ŭsio siabry. U junactvie šmat zajmaŭsia roznymi palityčnymi i sacyjalnymi prajektami, źviazanymi ź Biełaruśsiu, tamu dobra znajomy ź niekatorymi biełaruskimi palitykami, žurnalistami i aktyvistami.
«NN»: Jak ciapier usprymajuć Biełaruś litoŭcy?
TT: Łukašyzm nakłaŭ vialiki adbitak na vobraz Biełarusi, i heta vialikaja prablema. Łukašenka tak doŭha znachodzicca va ŭładzie, Biełaruś tak mocna ź im asacyirujuć, što ludzi, jakija mienš jeździać u Biełaruś, bolš ničoha pra jaje i nie viedajuć, akramia režymu. Dobra, što ŭ Litvu pryjazdžajuć biełarusy, što tut žyvie šmat tych, chto źjechaŭ ź Biełarusi, a taksama šmat studentaŭ.
Biełaruś — važnaja častka palityki Litvy. Možam skazać, što Litva zajmajecca «koŭčynham» Biełarusi, dapamahaje biełaruskaj demakratyčnaj supolnaści, i litoŭskaje hramadstva ŭ hetym duža zacikaŭlenaje. Biełaruś — važny dla Litvy susied, i Litva ŭvieś čas namahajecca źmianić jaho los. Zaraz jašče źjaviłasia ŭkrainskaje pytańnie, važnaje dla ŭsiaho śvietu, ale Biełaruś dla Litvy našmat bolš blizkaja.
«NN»: Jak vy aceńvajecie siońniašnija adnosiny pamiž Litvoj i Biełaruśsiu?
TT: Kali kazać pra adnosiny pamiž dziaržavami, to ich amal što i niama, heta kanfrantacyja. Biełaruś jak dziaržava ŭdzielničaje ŭ ahresii suprać Ukrainy, suprać Biełarusi pryniatyja sankcyi, i Litva — aktyŭny ŭdzielnik hetaj sankcyjnaj palityki.
Što da narodaŭ, to biełarusy i litoŭcy šmat kantaktujuć pamiž saboj. U hetych nacyj supolnaja historyja, my šmat pražyli razam — spačatku ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim, potym u Rečy Paspalitaj, taksama padzialali supolny los padčas akupacyi Rasijskaj Impieryjaj. Ale i siońnia my dobra kantaktujem ź biełarusami — skazaŭ by, što ŭ nas zaraz bolš ščylnyja adnosiny ź biełaruskim hramadstvam, čym z hramadstvam Łatvii. Heta vielmi dziŭna, bo Łatvija — duža blizkaja dla Litvy kraina, našy movy vielmi blizkija. I tym nie mienš, Łatvija nie tak mocna źviazana ŭ kulturnym płanie ź Litvoj, jak Biełaruś.
«Pieramieny adbuducca lahčej, čym dumaje bolšaść biełarusaŭ»
«NN»: Ci ličycie vy realistyčnym mahčymaść napadu Rasii na Litvu?
TT: Nie, ja nie liču hety scenar realistyčnym, chacia tut ciažka štości prahnazavać.
Napad na Litvu — heta napad na NATA, suśvietnaja vajna, i Rasija nie źbirajecca jaje pačynać, bo kali b źbirałasia, jana b užo jaje pačała. Ukrainskaja armija amal što pabiła rasijskuju, tamu nie vielmi zrazumieła, čym Rasija mahła b ździejśnić taki napad [na NATA].
Jany nie mohuć pieramahčy Ukrainu, dyk što ž jany zrobiać tut? Ale ž heta čysta deduktyŭnyja razvahi. Jasna, što ciažka sprahnazavać, što prydumaje bunkierny dzied.
Tamu Litva jašče da vajny pačała ŭzmacniać svaju abaronu, i ŭ budučym palityka Litvy, napeŭna, budzie takaja ž. Litva niamała zajmajecca abaronaj, u dadatak, jana aktyŭny ŭdzielnik NATA.
«NN»: Jak vy aceńvajecie dziejnaść Śviatłany Cichanoŭskaj?
TT: Ja sam ź joj nie sustrakaŭsia, bo ja bolš zajmajusia ŭnutranaj litoŭskaj palitykaj. Na 2020 hod ja ŭžo krychu adyšoŭ ad biełaruskich spraŭ.
Ale staŭlusia da Śviatłany vielmi pazityŭna, viedaju ludziej ź jaje kamandy i padtrymlivaju ich usim, čym mahu. Kali člen našaj partyi [Saŭlus] Skviernialis byŭ premjer-ministram, my dapamahali Cichanoŭskaj stvaryć tut, u Vilni, jaje ofis. Na moj pohlad, vielmi dobra, što [ŭ biełarusaŭ] ciapier jość lidar i jość kankretnyja struktury, jakija zajmajucca prajektavańniem na budučyniu i ź jakimi ŭzajemadziejničaje śviet. Heta vielmi važna. Hetaha zaraz nie maje Rasija, tamu što ich lidar apazicyi [Alaksiej Navalny] siadzić u turmie.
«NN»: Vierycie ŭ toje, što takija struktury, stvoranyja ŭ vyhnańni, mohuć dziejničać efiektyŭna?
TT: Jasna, što stvarać ich ciažka, ale dziejničać biez adpaviednych struktur jašče bolš ryzykoŭna, ich treba stvarać. Tak, jany nie buduć całkam efiektyŭnymi i šmat ludziej buduć tam prysutničać tolki dziela hrošaj, ale ž i ŭ realnych strukturach tak byvaje. Usio heta nie značyć, što nie treba stvarać niešta novaje, nakoplivać i prymnažać sacyjalny kapitał.
«NN»: Što vy možacie zaraz skazać tym, chto zmahajecca suprać biełaruskaj dyktatury?
TT: Usio, što vy robicie, pojdzie na karyść Biełarusi i budzie vykarystanaje, navat kali treba budzie jašče hetaha pačakać.
U biełarusaŭ niama rabskaha mientalitetu, biełarusy — takija ž ludzi, jak i litoŭcy, heta vielmi blizkija narody. Kožnaja kraina moža apynucca i ŭ stanie demakratyi, i ŭ stanie dyktatury — vaźmicie prykład Niamieččyny.
Tamu nie treba siabie ni ŭ čym vinavacić, kazać, što biełarusy niejkija nie takija, prarasijskija i tak dalej. Prosta palityki vielmi mocna manipulujuć hramadstvam, naviazvajuć jamu niejkija svaje durnyja fantazii.
I Łukašenka ŭžo 28 hadoŭ sprabuje pradstavić siabie niejkim «baćkam», jakim jon nie źjaŭlajecca. Na samoj spravie jon zhańbiŭ narod.
Ułada źmianiajecca, i kali heta adbyvajecca, ludzi vielmi chutka razumiejuć, što ŭsio minułaje było prosta iluzijaj, a jany mohuć žyć narmalnym žyćciom i budavać narmalnuju krainu.
I biełarusy ŭžo dakazali ŭ 2020 hodzie, što Biełaruś — heta jeŭrapiejskaja kraina, i jak tolki jon (Łukašenka. — «NN») pamre ci sydzie, Biełaruś stanie narmalnaj krainaj. Usio heta nie paviernieš nazad.
«NN»: Jak vam zdajecca, kali i pry jakoj umovie ŭ Biełarusi mohuć adbycca pieramieny?
TT: Heta ciažka sprahnazavać. Dumaju, što takija pieramieny mohuć być źviazanyja z vajnoj va Ukrainie, z tym, jak jana skončycca i ci padzie pucinski režym. Pytańnie ciažkaje i ja nie chaču śpiekulavać, ale mnie zdajecca, što pieramieny adbuducca lahčej, čym dumaje šmat biełarusaŭ. Moža zdarycca pieravarot ci niejkaja vajennaja apieracyja, u tym liku z udziełam ciapierašniaj biełaruskaj armii, to-bok mahčymyja roznyja scenaryi. Na maju dumku, heta ŭsio zdarycca chutka. Viadoma, my pra heta razmaŭlajem užo 20 hadoŭ, ale ja aptymist.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Litva praciahvaje vydavać vizy tym, kamu pahražaje niebiaśpieka ŭ Biełarusi
Historyk pravioŭ pramuju liniju na karcie pamiž Ryhaj i Navahradkam i vyjaviŭ mistyčnaje
2 hady tamu, kali mnohija byli ŭ ejfaryi, ja skazała starejšamu, niby razumniejšamu i bolš vopytnamu tavaryšu - maje prahnozy pakul vielmi kiepskija. dyk jon navat adskočyŭ ad mianie i takimi kruhłymi vačyma pahladzieŭ - maŭlaŭ, što ty viarzieš!? my ž voś-voś pieramožam
kab ža ja viedała, nakolki ŭsio budzie horš samych kiepskich prahnozaŭ, zdochła b peŭna na miescy
dyk voś zaraz maje prahnozy šče horšyja... my ŭ patavaj situacyi