22 sakavika Łukašenka padpisaŭ ukaz №116 «Ab navinnych ahrehatarach u hłabalnaj kampjutarnaj sietcy Internet». Ukazam rehulujucca asablivaści funkcyjanavańnia ahrehataraŭ i pravavy status ich uładalnikaŭ. Jon «nakiravany na spynieńnie mahčymaści raspaŭsiudžvańnia ŭładalnikami navinnych ahrehataraŭ materyjałaŭ internet-resursaŭ, u dačynieńni da jakich u adpaviednaści z zakanadaŭstvam vyniesiena rašeńnie ab abmiežavańni da ich dostupu», — zajaŭlaje pres-słužba Łukašenki.
Vydańnie «SN-plus» pahavaryła ź miedyjaekśpiertam Paŭlukom Bykoŭskim pra mahčymyja mety i zadačy hetaha ŭkaza.
— Upieršyniu dajecca vyznačeńnie navinnamu ahrehataru. Usio astatniaje, pra što havorycca ŭ paviedamleńni pres-słužby Łukašenki, i ŭ samim tekście ŭkaza, — abaviazki, jakija ŭžo ŭstanoŭlenyja zakonam «Ab srodkach masavaj infarmacyi» dla ŚMI, u tym liku «sietkavych vydańniaŭ», a taksama «internet-resursaŭ, z dapamohaj jakich raspaŭsiudžvajecca masavaja infarmacyja».
Ale zakon nie davaŭ aznačeńnia, što takoje «navinny ahrehatar» i nie vyvodziŭ jaho ŭ asobnuju katehoryju. Ciapier skazana: «Navinny ahrehatar — internet-resurs, jaki vykarystoŭvajecca dla apracoŭki, strukturavańnia i raspaŭsiudžvańnia infarmacyjnych paviedamleńniaŭ i (abo) materyjałaŭ u hłabalnaj kampjutarnaj sietcy Internet i na jakim raźmiaščajuć nie mienš za 50 navinnych materyjałaŭ u sutki na praciahu piaci sutak zapar, a kolkaść zapazyčanych z roznych krynic navinnych materyjałaŭ pieravyšaje 50 pracentaŭ ad ahulnaj kolkaści raźmieščanych infarmacyjnych paviedamleńniaŭ i (abo) materyjałaŭ u sutki».
Navinny ahrehatar — heta zvyčajna prahrama abo internet-resurs, jaki pa zadadzienych kryteryjach aŭtamatyčna farmiruje padborku navin z roznych krynic.
U Biełarusi čaściej za ŭsio pad takim ahrehataram razumiejuć «Jandeks-Naviny» abo Google News, albo lubyja resursy, jakija źbirajuć kantent z roznych krynic, dzie ekskluzivu mienš, čym zapazyčanaha.
Ale, naprykład, u Rasii jość rejestr navinnych ahrehataraŭ, u jakim značacca ŭsiaho čatyry resursy — «Jandeks-Naviny», «[email protected]», «ŚMI2» i «Rambler/Naviny».
Takim čynam, ukaz nie robić revalucyjnych źmienaŭ, ale ŭvodzić paniaćcie «navinny ahrehatar». Źjaviłasia aznačeńnie, choć i raniej na ŭsie sajty raspaŭsiudžvałasia dziejańnie zakona ab ŚMI. Tearetyčna ahrehatary adkaznyja za dakładnaść kantenta, jaki raspaŭsiudžvajuć. Zrešty, takoje ž patrabavańnie ŭ Biełarusi da lubych internet-resursaŭ.
— Uźnikaje pytańnie: kamu heta moža adhuknucca, jakimi realnymi nastupstvami pahražaje?
— Ukaz vyznačaje, što ŭładalnikam navinnaha ahrehatara moža źjaŭlacca jurydyčnaja asoba, indyvidualny pradprymalnik. Kali pad «navinnym ahrehataram» razumieć toje ž, što i ŭ Rasii, to takoje aznačeńnie zališniaje — usie čatyry navinnyja ahrehatary ŭ rasijskim rejestry źjaŭlajucca jurydyčnymi asobami, a biełaruskich navinnych ahrehataraŭ u takim sensie nie isnuje.
Ale kali źjaŭlajecca ŭkaz dla rehłamientacyi niejkaj źjavy, to, mabyć, jaho aŭtary hetuju samuju źjavu bačać. Naŭrad ci takoje było nieabchodna vyklučna dla biełaruskaj staronki rasijskaha resursa «ŚMI2» (smi2.by), inšych rasijskich ahrehataraŭ.
Uvohule 50 paviedamleńniaŭ za sutki — heta davoli šmat, mała jakija biełaruskija sajty stolki publikujuć. U dziaržaŭnaha infarmahienctva BiełTA moža być 200—400 paviedamleńniaŭ u Telegram, ułasna ŭ stužcy navin na sajcie — kala 100—200, a pieradruki z TASS, RIA Novosti i «Sputnik» mohuć dasiahać i pałovy.
BiełTA zapišuć u biełaruskija navinnyja ahrehatary? Ci ŭ hetaj katehoryi apynucca łajalnyja «Biełnovosti» razam z trochi svavolnym n1.by abo adkryta apazicyjnaj «Chartyjaj '97»? Zrešty, apošniaje vydańnie ŭžo pryznanaje ekstremisckim i abmiežavanaje dla karystalnikaŭ u Biełarusi, tamu jano nie baicca pakarańnia z boku Mininfarma.
Nie vyklučana, što takim navinnym ahrehataram moža razhladacca, dazvolu sabie trochi paranoi, i Facebook. U Rasii, kali ŭ 2016 hodzie debatavałasia zakanadaŭčaje rehulavańnie navinnych ahrehataraŭ, pra sacsietki dumali, ale ŭ zakon nie ŭklučyli. Jak zrobiać u Biełarusi?
«Razumnaja stužka» Facebook raspaŭsiudžvaje bolš za 50 navinnych materyjałaŭ u sutki, značnaja častka kantentu zapazyčanaja z roznych krynic — padobna na aznačeńnie z ukaza? Anałahična i ź inšymi sacsietkami.
Takim čynam, u Mininfarma Biełarusi buduć dadatkovyja padstavy pilna sačyć za sacsietkami. U Biełarusi ŭžo isnuje praktyka pryznańnia asobnych kanałaŭ ekstremisckimi. Facebook i Instagram pryznali ekstremisckimi supolnaściami, pry hetym sami materyjały Facebook i Instagram nie źjaŭlajucca ekstremisckimi, ale čamuści ekstremisckimi źjaŭlajucca ich łahatypy.
Jakuju navacyju ŭviaduć biełaruskija ŭłady, ciažka skazać.
Ale ja b padumaŭ, što jany mohuć raspaŭsiudzić na sacyjalnyja sietki albo taki vopyt susiedziaŭ i biez uviadzieńnia termina «navinny ahrehatar», albo svaim šlacham pryjści da padobnaha vyniku — zabłakavać sacsietki pad markaj parušeńnia zakona ab ŚMI.
U Biełarusi najbolš papularnyja «VKontaktie» i «Adnakłaśniki» — rasijskija sacsietki, ciapier jany aktyŭna supracoŭničajuć z Kramlom, tamu, chutčej za ŭsio, jany buduć demanstravać łajalnaść da naratyvaŭ, jakija prasoŭvajucca dziaržaŭnaj prapahandaj, i błakavać toje, što nie supadaje z aficyjnym kursam.
Kali kazać pra inšyja kanały kamunikacyi, to ŭ Biełarusi papularny videachostynh YouTube - jaho mohuć zabłakavać (choć čym jaho zamianić?).
U Biełarusi raście papularnaść kitajskaj sacsietki TikTok — mahčyma, i da jaho ruki dojduć. Naprykład, u Rasii, niahledziačy na vialikaje siabroŭstva z Kitajem, TikTok dla rasijskich karystalnikaŭ nie dazvalaje publikavać novyja paviedamleńni. 10 sakavika Raskamnahlad zapatrabavaŭ ad TikTok razbłakavać zapis videazvarotu Uładzimira Pucina — pakul što kitajskija ŭładalniki sietki nie sastupili.
Pry vialikaj fantazii pad katehoryju «navinny ahrehatar» možna padvieści i čaty ŭ miesiendžarach. Ale z Telegram rasijskija ŭłady zmahalisia niekalki hadoŭ i sastupili. Ci buduć biełaruskija ŭłady sprabavać błakavać jaho? Mahčyma, nie viedaju.
— Značyć, rychtujuć hlebu dla ŭdaru pa sacsietkach?
— Heta było b svajho rodu «čuchać pravaj rukoj za levym vucham», ale chto ž moža padobnaje vyklučyć? «Jandeks.Dzen» sam 8 sakavika adklučyŭsia ad Biełarusi, «Jandeks Naviny» biełarusam dastupnyja, ale jany łajalnyja, u Google News adsutničaje rehijon Biełaruś, tamu nie zusim zrazumieła, navošta ź imi zmahacca.
A voś sacyjalnyja sietki tearetyčna mohuć padpadać pad błakavańnie.
— Techničnyja mahčymaści dla błakavańnia sacyjalnych sietak i miesiendžaraŭ jość?
— U žniŭni 2020 hoda na paru dzion u Biełarusi zabłakavali ŭsie, akramia Telegram — u jaho zastałasia mahčymaść abmienu tekstavymi paviedamleńniami, ale videa było niedastupnaje.
