Juzefina Dabravolskaja. Fota kanca 1860-ch.
Toj ranicaj Juzefina ŭsiudy zaŭvažała błahija znaki. Vychodziačy ź ciahnika, jana adznačyła, što niedzie zhubiła palčatku. Jašče ŭ dziacinstvie maci pieraścierahała jaje, što palčatki treba trymać navidavoku, varta zhubić adnu — i nazaŭždy raźvitaješsia z čałaviekam, jaki tabie daražejšy za ŭsich.
Stupiŭšy na pieron, jana padniała vočy — i adrazu ž pierachapiła pozirk chudoha nieznajomaha čałavieka, jaki, jak joj padałosia, zusim nie vypadkova apynuŭsia ŭ hetym strakatym padarožnym viry. I ŭ toj ža momant Juzefina zhadała, što na dachu hatela ŭ Lježy, dzie praviała pazaminułuju noč, bačyła vialikuju čornuju ptušku — dakładna krumkač! Takaja samaja ptuška siadzieła na strasie ich doma ŭ Łucku ŭ dzień, kali pamior baćka…
«11 červienia 1872 hoda na Vieržbałoŭskaj mytni zatrymanaja pasažyrka, jakaja prybyła z-za miažy i nazvałasia pruskaj paddanaj Linaju Birnbachier, a pry dopycie akazałasia šlachciankaj horada Vilni, panienkaj Juzefinaj Dabravolskaj. Pry asabistym nadhladzie jaje byli znojdzienyja rasijskija falšyvyja kredytnyja bilety 10– i 50-rublovaj vartaści novaha ŭzoru na sumu 15 tysiač rubloŭ, jakija, pa słovach jaje, jana atrymała ad nieznajomaj asoby ŭ Bierlinie dla dastaŭki ŭ Vilniu ŭ numar 5 hatela «Jeŭrapiejski» 13 čysła. Padčas pieravodu jaje z mytni na stancyju čyhunki byŭ znojdzieny na piečcy jašče pačak falšyvych kredytnych biletaŭ 50-rublovaj vartaści novaha ž uzoru na 5 tysiač rubloŭ».
Z hetaha zapisu ŭ kryminalnaj spravie pad numaram 339 raspačaŭsia imklivy karjerny ŭźlot majora Usievałada Śmielskaha. Na toj čas — vajennaha načalnika Vaŭkavišskaha pavieta Suvałkaŭskaj hubierni. Mienavita jon na praciahu ŭsiaho nastupnaha hoda pravodziŭ dopyty panienki, praźmiernaja niervovaść jakoj padčas mytnaha nadhladu ŭ tym fatalnym červieni i spravakavała jaje zatrymańnie.
Užo ŭ 1875-m Śmielskaha pryznačyli čynoŭnikam asobych daručeńniaŭ pry sankt-pieciarburhskim hradanačalniku. A jaho napracoŭki pa baraćbie z falšyvamanietnictvam, nazapašanyja padčas razbłytvańnia suviaziaŭ Juzefiny Dabravolskaj, stali asnovaj dla adpaviednaj instrukcyi Ministerstva finansaŭ (joj davoli doŭha karystałasia rasijskaja palicyja). U adstaŭcy ž, dasłužyŭšysia da hienierał-lejtenanta, Usievaład Nikanoravič zaniaŭsia napisańniem miemuaraŭ, ź jakich bačna, što paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ zajmała jaho dumki da kanca žyćcia.
Proźviščy, jakija jon zhadvaje na staronkach svaich uspaminaŭ, zbolšaha nam znajomyja: udzielniki paŭstańnia i falšyvamanietčyki čaściakom pachodzili z adnych i tych ža siemjaŭ.
I choć mnohim svajakam insurhientaŭ udałosia tady vyśliznuć z pavucińnia Śmielskaha, dla Juzefiny Dabravolskaj sustreča ź im skončyłasia katarhaj. Praŭda, kab dakazać jaje vinu, śledstvu spatrebiłasia amal try hady.
Chvala falšyvych kredytak
U druhoj pałovie 1860-ch hadoŭ Ministerstva finansaŭ Rasijskaj impieryi zafiksavała tryvožnuju źjavu: za niejkija try hady, z 1862-ha pa 1865-y, amal u čatyry razy pavialičyłasia vyjaŭlenaja kolkaść falšyvych dziaržaŭnych kredytnych biletaŭ. Kab hetamu supraćstajać, carski ŭrad navat pryniaŭ rašeńnie mianiać dyzajn svaich hrošaj kožnyja 10 hadoŭ. I ŭžo naprykancy 1860-ch u kramach bujnych rasijskich haradoŭ pierastali prymać 50-rublovyja kupiury, bo ich padrablali čaściej za ŭsio.
Prablema była surjoznaja: da 1872 hoda sakretnaja słužba kancylaryi ŭsie taho ž Ministerstva finansaŭ padličyła, što na praciahu 10 hadoŭ ahulnaja suma kanfiskavanych i źniščanych banknotaŭ-falšyvak skłała kala 30 miljonaŭ rubloŭ. Asobna adznačałasia, što jakaść bolšaj častki hetych banknotaŭ była na takim daskanałym uzroŭni, što ich amal niemahčyma było adroźnić ad aryhinałaŭ. Falšyvyja rasijskija hrošy šyroka razyšlisia nie tolki pa terytoryi impieryi, ale i pa suśvietnych finansavych stalicach, praciahvajučy vyvodzić z raŭnavahi hrašovuju sistemu carskaj Rasii až da 1890-ch.
Falšyvy kredytny bilet na 10 rubloŭ uzoru 1863 hoda.
I heta było niezvyčajnaje ekanamičnaje złačynstva, spravakavanaje techničnym prahresam — raźvićciom fatahrafii i typahrafskaha druku. Prosta nacyjanalna-vyzvalenčaje paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ faktyčna praciahvałasia našmat daŭžej. A hałoŭnaj siłaj, jakaja ŭčyniła dalejšuju ekanamičnuju dyviersiju suprać Rasijskaj impieryi, stali žonki i ŭdovy, dočki i siostry, maci i kachanyja tych, chto zahinuŭ za ideju svabody i niezaležnaści našaha kraju, patrapiŭ na katarhu i byŭ pazbaŭleny ŭsich svabod i pravoŭ.
Ścipłaja huviernantka ź Vilni
Vyśvietlić sapraŭdnaje imia panienki, dalikatny stan jakoj byŭ spres abmatany falšyvymi hrašyma, Śmielskamu ŭdałosia davoli chutka. Chacia napačatku Dabravolskaja sprabavała ŭdavać ź siabie durničku. Jana biezupynna płakała i kazała śledčym, što banknoty, jakija viezła na sabie i ŭ darožnaj padušcy, zhadziłasia pieradać nieznajomaj joj Vilhielminie tolki tamu, što jaje paprasiła pra toje niejkaja Stefanija Ažynskaja. Maŭlaŭ, jany razam vychoŭvalisia ŭ vilenskim pansijanacie, i Juzefina tak uzradavałasia ich niečakanaj sustrečy ŭ Bierlinie, što adrazu zhadziłasia na «nievialikuju pasłuhu» siabroŭcy.
Śmielski nabraŭsia ciarpieńnia. Dopyty byli štodzionnymi, ale maksimalna miakkimi (Usievaład Nikanoravič navat pakinuŭ svaim kaleham piśmovyja instrukcyi, što z žančynami-złačyncami varta pavodzić siabie vietliva i navat łaskava). Juzefina tady nikoha nie vydała, ale ŭłasnaje proźvišča ŭsio ž nazvała. Śledčym chapiła i hetaha.
Vyjaviłasia, što kolki tydniaŭ tamu, paśla admovy ŭ atrymańni zamiežnaha pašparta, ścipłaja huviernantka ź Vilni Juzefina Dabravolskaja tajemna pierajšła miažu i, naviedaŭšy Paryž, Bierlin i Brusel, dabrałasia da Lježa, dzie atrymała hrošy dla pierapraŭki na terytoryju Rasijskaj impieryi. Fotaalbom, znojdzieny pry pieratrusie ŭ jaje kvatery, taksama vyhladaŭ bolš čym padazrona. Značnaja častka ludziej na tych kartkach akazałasia paŭstancami, sasłanymi ŭ Sibir ci z tych, što pierabralisia za miažu. Proźviščy niekatorych byli vielmi hučnymi: kniazi Ahinskija i Čartaryjskija, hrafy Biełazory i Platery, Tyškievičy, Pizani, Piotuchi… Siarod ich trapilisia partrety dziaciej Adama Mickieviča, udavy Antona-Edvarda Adzinca, inšych svajakoŭ viadomych asob.
Što ž vymusiła Juzefinu zachoŭvać taki albom? Prostaja dziavočaja sientymientalnaść ci nieabchodnaść viedać usich u tvar?
Fotazdymki z kanfiskavanaha alboma Dabravolskaj (usiaho ŭ im było 120 fota). Siarod ich — starejšaja dačka paeta Adama Mickieviča Maryja, jaje muž mastak Tadevuš Harecki, syny paeta Juzaf i Uładzisłaŭ Mickievičy.
Kniahinia Ahinskaja, u dziavoctvie Plater
Zrešty, na momant zatrymańnia Dabravolskaja była ŭžo daloka nie junaj. I, vidavočna, zusim nie durničkaj. Joj, dačce źbiadniełaj kniahini i šlachciča, nie pryznanaha ŭ svaim šlachiectvie rasijskimi ŭładami, šlachcičy Piotuchi-Kublickija, a paźniej Pizani daviarali nie tolki vychavańnie ŭłasnych dziaciej. Ich finansavyja spravy viała taksama Dabravolskaja. Praź jaje išło i zašyfravanaje listavańnie z emihranckimi i sasłanymi siemjami, sa svajakami i siabrami insurhientaŭ.
Ale pierš za ŭsio jana zastavałasia žančynaj. I toje, što śledstva nie vyviedała ŭ samoj Juzefiny, jano daznałasia praź jaje kachanka, mieščanina Aŭhusta Čajkoŭskaha.
Jak vyśvietliłasia dalej, tyja falšyvyja hrošy Dabravolskaja sapraŭdy atrymała ad siabroŭki, ź jakoj niekali razam vučyłasia. Tolki heta była nie mifičnaja Stefanija, a kniahinia Maryja Ahinskaja, u dziavoctvie Plater, siastra «biełaruskaj Žanny d'Ark» Emilii Plater. A tajemnaj Vilhielminaj, jakaja čakała Dabravolskuju ŭ Vilni, chutčej za ŭsio, mahła być jašče adna ź siostraŭ Plater — Evielina, u zamužžy Hałynskaja. Pierakanaŭča dakazać dačynieńnie Evieliny da hetaj spravy śledstva nie zdoleła, ale vyjaviła, što mienavita Maryja Ahinskaja naładžvała pierasyłku falšyvych hrošaj praz rasijskuju miažu i zajmałasia viarboŭkaj kurjeraŭ.
Na scenu vychodzić Małachoŭski
Za ŭsimi, chto trapiŭ pad padazreńnie palicyi, ustalavali sakretny nahlad. U archivach Sankt-Pieciarburha zachavalisia palicejskija raparty na mnohich movach. Naprykład, jak paviedamlała bruselskaja palicyja, «u červieni miesiacy Dabravolskaja i Ahinskaja sapraŭdy pražyvali ŭ Bruseli, ale ničoha padazronaha za imi zaŭvažana nie było, akramia chiba tolki taho, što Dabravolskaja pastajanna chadziła na poštu i atrymlivała niejkija listy…».
Ale adnačasova ŭ spravie źjaŭlajecca i novaja asoba: Uładzisłaŭ Małachoŭski. Jaki, maŭlaŭ, «taksama viadzie žyćcio rehularnaje i cichaje… Hety samy Małachoŭski, 34 hadoŭ, były paručnik, inžynier šlachoŭ znosin, padčas paŭstańnia 1863 hoda byŭ u polskaj bandzie kala Vilni. Paźniej žyŭ u Paryžy i niadaŭna pasialiŭsia ŭ Bruseli pa vulicy Ru de Marte numar 1. Byŭ u pastajannych znosinach z Ahinskaj i, zdajecca, dasyłaŭ hrošy mužu jaje i jaje synu Hienrychu…».
U 1872 hodzie imia Uładzisłava Małachoŭskaha asabliva časta fihuruje ŭ palicejskich rapartach. Rasijski aficer, vypusknik Pieciarburhskaha instytuta inžynieraŭ šlachoŭ znosin, jaki padčas słužby ŭ vojsku zajmaŭsia budaŭnictvam Paŭnočnaj čyhunki, jon moh zrabić bliskučuju karjeru. Ale maładzion zbočyŭ z roŭnaj dziaržaŭnaj darohi, zrabiŭsia paplečnikam Kastusia Kalinoŭskaha i ŭmacavaŭ reputacyju miaciežnika niaŭdałym zamacham na vilenskaha maršałka šlachty Alaksandra Damiejku. Małachoŭski źbieh za miažu ŭ toj čas, kali Muraŭjoŭ-viešalnik damohsia dla jaho śmiarotnaha pakarańnia i paabiacaŭ za jahonuju hałavu 10 tysiač rasijskich rubloŭ.
Ale paśla akazałasia, što hetaja hałava kaštavała našmat daražej.
Uładzisłaŭ Małachoŭski (Lean Varnierkie), kaniec 1890-ch.
Tajamnica łabaratoryj Varnierkie
U suśvietnuju historyju Uładzisłaŭ Juljanavič Małachoŭski ŭvajšoŭ pad falšyvym pašpartam ź imiem Leana Varnierkie. U 1870-ch jon prasłaviŭsia jak vynachodnik pratatypu sučasnaha «Kodaka» i siabar viadomaha chimika Dźmitryja Miendzialejeva. Viadoma, što Varnierkie aktyŭna drukavaŭsia ŭ rasijskich i jeŭrapiejskich navukovych časopisach, sam vyrablaŭ śviatłoadčuvalnuju papieru dla ŭłasnych fotaaparataŭ, zdolnych rabić da sotni zdymkaŭ zapar. Filijały firmy «Varnierkie i Ko» isnavali ŭ Paryžy, Bruseli, Bierlinie, Sankt-Pieciarburzie…
U 1882 hodzie za vydatnyja zasłuhi pierad suśvietnaj fatahrafijaj Karaleŭskaje fatahrafičnaje tavarystva Vialikabrytanii ŭznaharodziła jaho miedalom Prahresu. A nieŭzabavie Lean-Uładzisłaŭ atrymaŭ i brytanskaje paddanstva (što, darečy, tak i nie ŭdałosia Karłu Marksu, niahledziačy na jaho šmatlikija chadajnictvy).
I Ahinskaja, i Małachoŭski žyli ŭ Francyi i Bielhii nie chavajučysia, pad svaimi sapraŭdnymi imionami. Ale kali nasupierak usim namahańniam Śmielskaha navinu pra aryšt Dabravolskaj apublikavali bierlinskaja i varšaŭskaja haziety, aboje raptoŭna źnikli z palicejskich «radaraŭ». Tym časam, jak śviedčać raparty Ministerstva finansaŭ, za nastupnaje dziesiacihodździe padpolnyja fabryki pa vyrabie falšyvych hrošaj stali vyjaŭlacca ŭ Paryžy, Nicy, Bruseli, Ženievie, Bierlinie, Łondanie i inšych jeŭrapiejskich haradach, dzie dziejničali (voś niečakanaje supadzieńnie!) fotaatelje i łabaratoryi Leana Varnierkie.
Rasijskaja palicyja nakiroŭvała za miažu ŭsio novych tajnych ahientaŭ i čynoŭnikaŭ nadzvyčajnych daručeńniaŭ, naładžvała supracoŭnictva z zamiežnymi kalehami i najmała dobraachvotnych pamočnikaŭ ź liku rasijskich biespracoŭnych. Ale falšyvamanietčyki pastajanna ŭdaskanalvali svajo majsterstva. Što kazać, kali navat siońnia pry dapamozie sučasnaha abstalavańnia nie kožny śpiecyjalist vyznačyć padrobku, jakaja vyjšła z łabaratoryj Leana Varnierkie!
Vialikaja hulnia Anhlii?
Na žal, partret Maryi Ahinskaj u archiŭnaj spravie Dabravolskaj nie zachavaŭsia. Palicyja kanfiskavała jaho z alboma Juzefiny, kab rastyražavać i razasłać žandaram. Ale vynikaŭ toje nie pryniesła. Vyjści na śled Ahinskaj nie zdoleli navat bielhijskija ahienty, jakija zaviali znajomstva sa starejšym synam Maryi, Alaksandram Ahinskim (paśla vajskovaj vučelni jon pastupiŭ na słužbu ŭ bielhijski karabinierski połk).
Zrešty, znajści jaje sapraŭdy było ciažka. Bo Maryi Ahinskaj bolš nie isnavała. U siaredzinie 1870-ch jana ŭžo nasiła proźvišča Varnierkie i naradziła Uładzisłavu Małachoŭskamu dačku Zosiu.
Nie vyklučana, što mienavita Maryja, byłaja hrafinia Brojel-Plater i kniahinia Ahinskaja, jakuju prymali va ŭsich arystakratyčnych damach Jeŭropy, pieršy čas dapamahała Małachoŭskamu-Varnierkie naładžvać kantakty z suśvietnymi elitami.
Łabaratoryja Varnierkie ŭ Pieciarburzie, 1890-ja hady.
A dalej da ŭsioj hetaj historyi dałučyłasia jašče adna tema. Niekatoryja daśledčyki (prynamsi, u Rasii) ličać, što masavy vyrab falšyvych rasijskich hrošaj u druhoj pałovie XIX stahodździa byŭ častkaj tak zvanaj vialikaj hulni z boku Anhlii. Paśla rasijska-tureckaj vajny 1877—1878 hadoŭ u impieryi vyśpieŭ surjozny kanflikt ź Vialikabrytanijaj. Voś anhlijskija palityki mahli i pasadziejničać asłableńniu rasijskaj hrašovaj sistemy.
Rastali ŭ pavietry
U 1898-m, stamiŭšysia zmahacca ź niaspynnaj płyńniu falšyvak, Rasijskaja impieryja ŭ čarhovy raz vyrašyła abnavić dyzajn svaich hrošaj. Varnierkie śpiešna vyjechaŭ u Marsel, kab zbyć partyju sastarełych padrobak. I tam byŭ aryštavany francuzskaj palicyjaj.
Ale ŭ turmie jaho trymali niadoŭha. Za Leana-Uładzisłava asabista zastupiŭsia markiz Robiert Haskojn-Siesił Sołśbiery, premjer-ministr Vialikabrytanii. Farmalnaj pryčynaj pieravodu Varnierkie z turmy ŭ špital staŭ jaho… prastatyt. Nieŭzabavie adbyŭsia sud, pa rašeńni jakoha jon atrymaŭ dva hady ŭmoŭnaha źniavoleńnia z patrabavańniem terminova pakinuć terytoryju Francyi.
U hety čas Vialikabrytanija pačała naładžvać dypłamatyčnyja adnosiny z Rasijskaj impieryjaj. Całkam mahčyma, što i heta paŭpłyvała na skaračeńnie płyni padroblenych banknotaŭ praz rasijskija miežy. Fihura Małachoŭskaha stała vyhladać niebiaśpiečnaj dla abodvuch bakoŭ. Zachavałasia pierapiska Sołśbiery sa Skotłand-Jardam, u jakoj jon prosić nie puskać u śledstva listy i fota, znojdzienyja pry vobšuku ŭ łondanskaj kvatery Varnierkie.
100-rublovaja falšyvaja banknota ŭzoru 1892 hoda.
U śniežni 1899 hoda Varnierkie-Małachoŭski vyjechaŭ u Šviejcaryju. A pra toje, što adbyłosia dalej, možna tolki zdahadvacca. U nastupnym kastryčniku Maryja Varnierkie paviedamiła brytanskamu ŭradu, što jaje muž zastreliŭsia ŭ adnym z hatelaŭ Ženievy. Jość mierkavańni, što jamu dapamahli syści z žyćcia. Ale dahetul nichto nie bačyŭ ni dakumientaŭ ab śmierci, ni mahiły — što Leana Varnierkie, što Uładzisłava Małachoŭskaha.
Z taho času zhubilisia i ślady Maryi Plater-Ahinskaj-Varnierkie. Ci nie dałučyłasia da ŭsich hetych proźviščaŭ jašče adno? Ci, moža, jaje asoba zrabiłasia takoj ža niepažadanaj, jak i asoba jaje muža?
