Upieršyniu za 4 hady biełaruskaja kamanda astrafizikaŭ viarnułasia ź mižnarodnaj alimpijady ź miedalom. Svaboda parazmaŭlała z bronzavaj medalistkaj Mirasłavaj Bułhakavaj pra inšapłanietnikaŭ, prezidencki fond i budučyniu biełaruskaj navuki.
«Ja nie lubiła fizyku klasy da 8-j, napeŭna, — pryznajecca Mirasłava, dačka redaktara časopisu ARCHE Valera Bułhakava i hałoŭnaj buchhaltarki Biełaruskaj asacyjacyi žurnalistaŭ Aleny Kazłovaj. — Ale paśla ja paprasiła baćkoŭ, kab mianie adpravili da repetytara, i praz paŭhoda ŭžo nie mahła spynicca».
Luboŭ da fizyki pryviała Mirasłavu ŭ licej BDU, na fizyka-matematyčny profil. U 10-j klasie nastaŭnik astranomii Viktar Małyščyc prapanavaŭ usim naviedvać fakultatyvy rychtavańnia da alimpijady. Vykładaje jon pa-biełarusku.
U licei, kali Viktar Vasilevič ci niejki inšy nastaŭnik vykładaŭ pa-biełarusku, na heta reahavali absalutna narmalna, nichto nia skardziŭsia, — kaža Mirasłava. — Usie ŭsio razumieli, i fakultatyŭ u nas išoŭ pa-biełarusku, i zbory da alimpijady. Nikoli ja nia čuła nehatyŭnych vodhukaŭ».
«U maleńkim planetaryi 20 čałaviek, dychać niama čym, a zadańni treba vykonvać»
Mižnarodnaja alimpijada, jakaja sioleta prachodziła ŭ horadzie Kestchej u Vuhorščynie, — heta najvyšejšy etap. Pačynajecca ŭsio sa školnaj alimpijady, paśla vypraŭlajuć na rajonnuju, a zatym užo na haradzkuju albo abłasnuju; dalej možna trapić na nacyjanalnuju.
Ź pieramožcaŭ nacyjanalnaj alimpijady i źbirajuć kamandu na mižnarodnuju: abranyja vučni vykonvajuć zadańni jašče adnoj, dadatkovaj, alimpijady, i pa jaje vynikach farmujecca kamanda. Sioleta ŭ biełaruskaj kamandzie astrafizykaŭ było 5 čałaviek.
«Alimpijada pa astranomii i astrafizycy składajecca z praktyčnaha i tearetyčnaha turaŭ, jość i vielmi važnaja naziralnaja častka. Na nacyjanalnaj alimpijadzie heta zvyčajna prosta mapa zornaha nieba, dzie treba paznačyć peŭnyja zorki ci pravieści linii niabiesnaj sfery.
A na mižnarodnaj usio nia tak, bo naziralny tur składajecca ź dźviuch častak: planetaryj i načnyja nazirańni, kali my vychodzili hladzieć u teleskop. Dla mianie heta było samaje składanaje, bo tam davali 5 chvilin na zadańnie, a treba było jaho pračytać, asensavać, pajści navieści teleskop, niešta paznačyć na liście adkazaŭ».
Pavodle Mirasłavy, hety tur «kvoleńka» napisała amal usia kamanda. U nas asabliva nia vučać pracavać z teleskopam, a vinavataje ŭ hetym pieravažna biełaruskaje nadvorje: pryjaždžaješ u pole pahladzieć na zorki, a pa ŭsim niebie abłoki płyvuć.
«Planetaryj — vielmi maleńkaje pamiaškańnie, unutry 20 čałaviek, dychać asabliva niama čym, a zadańni treba vykonvać. I samaje składanaje zadańnie z hetaha turu było ŭjavić, što my apynulisia na Miesiacy i bačym zaćmieńnie Sonca Ziamloj. I treba było padličyć, praz kolki času zojdzie Ziamla, praz kolki zojdzie Sonca. Treba było taksama vyznačyć, dzie mienavita my znachodzimsia na Miesiacy i jak nazyvajecca toj krater».
«Kali ŭ kosmasie i jość inšaplanetnyja cyvilizacyi, to vielmi daloka, nia ŭ našaj halaktycy»
Da taho jak zaniacca astrafizykaj, Mirasłava ŭžo ŭdzielničała ŭ nacyjanalnaj alimpijadzie ŭ anhielskaj movie.
«Da 4-ch hadoŭ, pakul nie pajšła ŭ sadok, ja nia viedała inšaj movy, akramia biełaruskaj. Ale, viedajecie, ja nie liču rasiejskuju movu čymści čužarodnym, bo ŭ mianie siabry razmaŭlajuć pa-rasiejsku, nastaŭniki pa-rasiejsku, ja na heta narmalna reahuju. Prosta tak skłalisia abstaviny, što ŭ nas u krainie šmat chto razmaŭlaje pa-rasiejsku. Ja mahu vykarystoŭvać i tuju, i druhuju movu, dla mianie heta nie prablema — a kali što, to j pierajści na anhielskuju».
Zachaplacca kosmasam Mirasłava pačała jašče ŭ dziacinstvie, čytała encyklapedyi.
«U mianie ź dziacinstva byŭ peŭny žach, chvalavańnie pierad kosmasam, bo ja dumała — heta biaskoncaść, jak takoje moža być? Nia vieryłasia, što my adnyja ŭ takoj biaskoncaj prastory. My, ludzi, takija maleńkija-maleńkija, a kosmas taki ahramadny. Kali zadumajeśsia pra heta, to sapraŭdy strašna robicca».
Mirasłava nie spadziajecca, što my chutka znojdziem inšaplanetnyja cyvilizacyi: u hetaj vielizarnaj prastory kali niešta i jość, to vielmi daloka, nia ŭ našaj halaktycy. Ale na samych pieršych — i samych dalokich — kaśmičnych aparatach «Pijaner» (amerykanskija kaśmičnyja aparaty, jakija zapuskali pačynajučy z 1958 h.; «Pijaner-10» i «Pijaner-11» upieršyniu dasiahnuli Jupitera i Saturna. — RS) źmieščanyja pasłańni dla inšaplanetnikaŭ: tam jość kaseta, dzie vyjaŭleny čałaviek, zapisanyja huki Ziamli. Nieŭzabavie ŭ «Pijaneraŭ» skončycca jadziernaje paliva i jany buduć prosta vandravać u kosmasie — moža, kudyści i trapiać, ale chiba praź miljard hadoŭ.
«Kasmalohija mianie cikavić bolš za ŭsio, — pryznajecca Mirasłava. — Heta daśledavańnie evalucyi suśvietu, i tam bolš za ŭsio adkrytych pytańniaŭ. Viedajem pra Vialiki Vybuch, ale nia viedajem, čym usio skončycca i ci skončycca ŭvohule. Jašče mianie cikaviać abjekty ź vialikim hravitacyjnym patencyjałam, naprykład, «čornyja dziry» ci «kratovyja nory» — jak u filmie «Interstełar». «Kratovaja nara» — heta hipatetyčny abjekt. Kali ŭziać liścik, to možna ad adnaho kanca da druhoha prajści prosta, a možna liścik zharnuć, i zrabić dzirku, i prajści naskroź — heta i jość «kratovaja nara», kali karotka. Takija mahčymaści daśledavać suśviet vielmi intryhujuć».
«U nas ahrarnaja IT-kraina, a prahramistaŭ vyłučajuć u asobnuju kastu»
Viadoma, Iłan Mask i jaho kaśmičnaja prahrama ciešacca peŭnaj papularnaściu, ale ž šyrokaj cikavaści da navuki ŭ nas niama. Prynamsi, da biełaruskaj, — miarkuje Mirasłava.
«U nas ahrarnaja IT-kraina, a prahramistaŭ čamuści vyłučajuć u asobnuju kastu. U inšych krainach Eŭropy takoha niama. Ale mnie chaciełasia b dalej pajści ŭ navuku, choć navuka ŭ nas, na žal, u zaniapadzie. Ciapier prosta śmiešna atrymoŭvać u Akademii navuk 300 rubloŭ, nu chto tudy pojdzie. Ale ž, chto b što ni kazaŭ, na fizfaku, FPM i paŭsiul u BDU ŭ nas dobraja adukacyja, ź joju možna być paśpiachovym navukoŭcam. Ale ŭ nas niama mahčymaściaŭ praciahvać hetuju dziejnaść».
Maładyja navukoŭcy časta źjaždžajuć za miažu, čaściej za ŭsio «adtok rozumaŭ» idzie ŭ Rasieju i Polšču. U Rasiei navat jość admysłovaja prahrama dla moładzi Russia Study. Treba padać svaje dasiahnieńni, dyplomy alimpijadaŭ, i najlepšym prapanoŭvajuć pastupleńnie bieź ispytaŭ u bujnyja rasiejskija ŭniversytety.
Ale Mirasłava źjaždžać nia choča. Jana ŭpeŭnienaja: kali źjedzieš u 17 hadoŭ, to prosta nia viernieśsia nazad.
«Za pieramohu ŭ mižnarodnaj alimpijadzie dajuć značok, i tolki tym, kaho ŭchvalić prezydent»
Za pieramohu ŭ mižnarodnaj alimpijadzie ŭznaharodžvajuć stypendyjaj specyjalnaha fonda prezydenta.
«Dajuć značok «Laŭreat specfondu prezydenta», ź im možna, nakolki ja viedaju, pastupać kudy chočaš dva hady, — tłumačyć Mirasłava. — Praŭda, kali ja ŭdzielničała ŭ nacyjanalnaj alimpijadzie anhielskaj movy, to mnie ažno praz hod patelefanavali pra stypendyju. Ale značok tolki za mižnarodnuju alimpijadu dajecca, i to nia ŭsim: tolki tym, kaho ŭchvalić prezydent, nia viedaju, pavodle jakich kryteraŭ».
Na mižnarodnaj alimpijadzie Mirasłavie vielmi spadabałasia atmasfera — bolš svabody. Usie žyli ŭ studenckim internacie i chadzili adno da adnaho ŭ hości.
«Ja žyła ź niemkaj, z baŭharkaj, i my ź imi pa-anhielsku razmaŭlali, a ŭkraincy chadzili da nas u hości. Mnie vielmi spadabalisia našyja pasiadziełki z ukraincami, my razmaŭlali pra ŭsio: pra alimpijadu, pra našyja krainy».
Dziaŭčyna biez ekzamenaŭ pastupiła na fakultet prykładnoj matematyki BDU i vielmi čakaje pačatku zaniatkaŭ. Poruč z vučobaju źbirajecca dałučycca da niefarmalnych supołak. Naprykład, «Atlantyda» zajmajecca papularyzacyjaj biełaruskaj movy ŭ BDU, a apiakujecca joju akurat student FPM; arhanizacyja «Vandrovar» papularyzuje rovarny ruch. Taksama na FPM ładziać tak zvanyja «lampavyja sustrečy», kudy studenty prychodziać čytać vieršy, hrać na hitary. Maje Mirasłava i prafesijnyja plany.
«U mianie jość ideja pajści ŭ licej i vieści tam fakultatyvy, — kaža Mirasłava. — Jość mara stvaryć svoj planetaryj — heta ciapier papularna, možna rabić prahramu i dla dziaciej, i dla darosłych».
Zadavolić svaju cikaŭnaść da kosmasu, raić Mirasłava, možna ŭ abservatoryi Mienskaha planetaryju (jon pracuje ź sierady pa niadzielu). Možna vyvučać astranomiju doma: na sajcie Astronomy picture of the day štodzień vykładajuć novyja zdymki kosmasu, a partał Stelaryjum — heta «chatni» planetaryj, pa jakim možna vyvučać zornaje nieba.
