Tehieran. Fota: img-fotki.yandex.ru
U druhoj pałovie XX stahodździa bolš bahatyja žychary iranskaj stalicy pačali masava pierasoŭvacca na poŭnač horada (dzie byli pabudavanyja i dva novyja šachskija pałacy).
Jak vynik, horad dzielicca na dźvie dakładna vyznačanyja zony — Poŭnač, z pryhožymi viłami i volnym pavietram, i Poŭdzień, pierapoŭnieny biaskoncymi truščobami.
Fota: awaytravel.ru
Niejtralnaja prastora — histaryčny centr, dzie z adnaho boku znachodziacca ŭradavyja budynki, Miedžlis (parłamient) i ministerstvy, hałoŭnyja nacyjanalnyja muziei, turystyčnyja hateli — ale razam z tym i prykmiety Poŭdnia: smoh, nievialičkija tannyja kramy, natoŭpy ludziej i piakielny darožny ruch.
Tehieran tolki ad 1795 hoda staŭ stalicaj Piersidskaj dziaržavy, jon ciesna i mocna źviazany mienavita z madernaj historyjaj dziaržavy, heta sučasny horad, dzie nie znojdzieš staražytnych miačeciej i pałacaŭ, jakich šmat raskidana pa Iranie.
U suśvietnuju historyju jon chutčej uvajšoŭ jak miesca sustrečy troch suśvietnych lidaraŭ padčas Druhoj suśvietnaj vajny («Tehieran-43»),
ale sam vybar miesca jakraz dobra ilustruje skalečanuju historyju krainy ŭ XX stahodździ. Iran tady byŭ padzieleny na savieckuju i anhlijskuju zonu kantrolu, a miascovaha šacha praź simpatyi da Hitlera paprostu prymusili adračysia ad trona. Losy suśvietu vyrašalisia ŭ miescy, jakoje poŭnaściu było pad źniešnim vajskovym i palityčnym kantrolem, całkam padparadkavanym voli mahutnych dziaržaŭ.
Fota: alp.org.ua
Druhi raz u suśvietnuju historyju Tehieran uvajšoŭ jakraz praź Isłamskuju revalucyju, praz kansiervatyŭny pieravarot, kali razam ź viartańniem fundamientalisckich kaštoŭnaściej paradaksalnym čynam viarnułasia aŭtanomija krainy, jakaja narešcie radykalna razarvała sieciva nieakałanijalnaj zaležnaści. Paŭstała Isłamskaja Respublika Iran, svojeasablivy kontrprajekt dla zachodniaj sučasnaści.
Ślady isłamskaj revalucyi lohka zaŭvažnyja i pa haradskim łandšafcie — mnostva vulic nazvanyja imionami pakutnikaŭ, chto zahinuŭ padčas rasstrełaŭ pratestnych demanstracyj ci ŭ šachskaj viaźnicy. Šmat vulic nazvanyja i ŭ honar šachidaŭ, jakija zahinuli padčas kryvavaj i praciahłaj iranska-irakskaj vajny.
Ale maja sprava — turystyčnaja, pahladzieć na cikavostki.
Aeraport pobač z Tehieranam. Fota: avia2.ru
Samalot nočču padlataje da Tehierana, dziaŭčaty i žančyny ŭ sałonie pastupova pačynajuć pieraapranacca, chavać pad chustkami svaje tvary, nas čakaje isłamskaja kraina.
Na dziva, u aeraporcie mytnica nie prajaŭlaje nijakaj cikavaści, praviarajuć vyklučna miascovych, choć pobač prachodzić para bialavych turystaŭ z zaplečnikami pamierami ź nievialiki domik.
Novy mižnarodny aeraport znachodzicca daloka ad centra horada, choć ciapier siudy davodziać liniju mietro, pobač budujecca i miemaryjał ajatały Chamiejni, jaki musić stać ledź nie hałoŭnym sakralnym miescam krainy. Ale pakul mietro niama, treba jechać na taksi, dobra što ź fiksavanymi taryfami, i nie davodzicca napružvacca ŭ sprobach zrazumieć, ci nie abdurvajuć ciabie lichija kiroŭcy.
Ja zabraniravaŭ hatel u samym centry, dzie pobač hałoŭnyja cikavostki Tehierana, tut znachodzicca kvartał niedarahich trochzorkavych hatelaŭ.
Fota: travel.rambler.ru
Kali chočacca bolšaha kamfortu, to treba pierabiracca na poŭnač horada
Na ščaście, zasialali ŭ 5 hadzin ranicy bieź niejkich prablem, padziviŭsia na duš, jaki arhanična złučany z tualetam, i — loh spać. Noč u samalocie nie dajecca biez vysiłkaŭ.
Ranicaj, paśniedaŭšy, možna vypraŭlacca na pryhody.
Pieršaje ž uražańnie na vulicy — ciažkaje atručanaje pavietra, ad jakoha chočacca znoŭ schavacca nazad u hatel.
Fota: travel.rambler.ru
Vulicy napoŭnienyja aŭtamabilami i mapiedami, jakija nie zaŭvažajuć piešachodaŭ i nie padparadkoŭvajucca nijakim praviłam. Pieršaja sproba pierajści vulicu zaniała chvilin dziesiać, treba było maralna padrychtavać siabie da adčajnaj sproby raźminucca ź biaskoncym transpartnym patokam, dla jakoha ty ŭjaŭlaješ tolki biazhłuzduju murašku, jakuju možna spakojna pierajechać.
Fota: wikimedia.org
Vulicy napoŭnienyja ludźmi, kali nabližaješsia da Vialikaha Bazara. Uradavy kvartał bolš spakojny, amal na kožnym budynku visiać vializnyja partrety dvuch ajatoł, jakija surova pahladajuć na minakoŭ, ci nie parušajuć tyja isłamski paradak. Amal na kožnym uradavym budynku visić i surovaja abviestka pra zabaronu fatahrafavańnia, kraina žyvie jak u niaspynnaj abłozie vorahaŭ i špijonaŭ.
Halestanski pałac
Moj šlach lažyć da Halestanskaha pałaca, znakamitaj rezidencyi piersidskich šachaŭ.
Losy pałaca ciesna źviazanyja z dynastyjaj Kadžaraŭ, jakija i zrabili Tehieran stalicaj svajoj dziaržavy. Piersidskija šachi tady byli ŭ zachapleńni ad Jeŭropy, ličyli jaje krynicaj siły i prykładam da pierajmańnia, tamu i pałacavy kompleks z pryhožym sadam šmat u čym paŭtaraje jeŭrapiejskija ŭzory.
Jakraz u hety dzień prachodziŭ Mižnarodny dzień muziejaŭ, i vyjaviłasia, što ŭ Iranie jon taksama adznačajecca, va ŭsie muziei ŭvachod robicca biaspłatnym.
Halestanski pałac. Fota: static.tonkosti.ru
Ja na ŭsialaki vypadak pacikaviŭsia na hety kont u achoŭnika, jon tolki zasmučana pakivaŭ i paklikaŭ dla tłumačeńnia maładoha chłopca, jaki prachodziŭ mima. Chłopiec skarystaŭsia hetaj mahčymaściu, kab jašče i zrabić sa mnoju panaramnaje sełfi.
Ja adčuŭ siabie zorkaj, adrazu stała zrazumieła, što z zamiežnymi turystami tut jość ciažkaści.
Ahułam tut lubiać fatahrafavacca, miascovyja dziaŭčatki prychinajucca da dekaravanych ścien, krychu pryadkryvajuć chustki i robiać spakušalnyja fotazdymki.
Halestanski pałac. Fota: s4.fotokto.ru
U pałacach ža pieravažajuć pakoi ź bieźličču lustraŭ, jakija niaŭmolna nahadvajuć Viersal. Najpierš patraplaješ u Marmurovuju zału, dzie staić vielizarny tron z alebastru, jaki vykarystoŭvaŭsia piersidskimi šachami dla ŭračystych nahod. Apošni raz — u 1925 hodzie, kali małady aficer z kazackaha pałka vyrašyŭ vykarystać prapanovu brytanskich dypłamataŭ i abviaścić siabie pačynalnikam novaj dynastyi. Reza-šach paśla karanacyi vyrašyŭ pakinuć pałac źnienavidnych jamu papiarednikaŭ, i Halestan pastupova pierastaŭ być centram ułady. Inšyja ž pałacavyja budynki pieratvarylisia ŭ muziei: možna vyvučać, jakija kaštoŭnyja padarunki prezentavali piersidskim šacham ich jeŭrapiejskija kalehi, jość ścipłaja kalekcyja iranskaha žyvapisu XIX stahodździa, cikavyja i staryja fotazdymki — naprykład, atrad uzbrojenych bašybuzukaŭ uračysta siadzić na hrabnicy Kira ŭ Pasarhadzie. Samym apošnim papaŭnieńniem staŭ nievialiki etnahrafičny muziej, jaki adkryŭsia zusim niadaŭna, z tradycyjnymi strojami i praduktami ramieśnikaŭ.
Alebastravy tron u pałacy Halestan
Niejkaj asablivaj uschodniaj ekzotyki ŭ Halestanskim pałacy nie adčuvajecca, tut vielmi mocna pieraplecienyja jeŭrapiejskija i piersidskija matyvy, razumieješ, što aŭtentyku treba šukać niedzieka ŭ inšym miescy.
Pakolki heta dzień muziejaŭ, to i kirunak uziaty na svojeasablivy muziejny kvartał (dzie znachodziacca najbolš važnyja muziei, MZS, bank z muziejnaj kalekcyjaj maniet, armianskaja carkva i sinahoha), tym bolš, što jon niepadalok.
Tut ja zahareŭsia idejaj patrapić u turmu Ebrat, jakuju adkryli dla naviedvańnia, ale treba było pačakać hadzinu da pačatku nastupnaj mahčymaści dla źviedvańnia, i hetuju paŭzu vyrašyŭ advieści pad biblijateku Malek, usio ŭ tym ža muziejnym kvartale. Heta adna z najvialikšych knižnych kalekcyj u Iranie, u pryhožym budynku, pabudavanym bahatym miecenatam na pačatku XX stahodździa, dzie pakoi na pieršym paviersie adviedzienyja pad roznyja vystavy — staradrukaŭ, kalihrafii, map i maniet.
Piersidski hłobus
Kali z kalihrafijaj i tak było zrazumieła, što zvyčajnamu jeŭrapiejskamu čałavieku heta mastactva absalutna niedasiažnaje dla razumieńnia, to mianie mocna ździvili staryja piersidskija (arabskija) mapy, zroblenyja pa absalutna inšych hieahrafičnych kanonach, całkam ciapier stračanych.
Na vyšejšych pavierchach — čytalnyja zały, naturalna, asobnyja dla mužčyn i dla žančyn.
Biblijateka Malek
Ale ŭžo možna było ruchacca i ŭ Ebrat. Heta kaliści była turma, jakaja vykarystoŭvałasia dla svaich metaŭ sakretnaj słužbaj SAVAK, što pieraśledavała praciŭnikaŭ šacha ŭ 1950—70-ja hady.
Turma Ebrat. Fota: ic.pics.livejournal.com
Vielmi dobra atmaśfieru strachu i teroru śpiecsłužbaŭ apisaŭ naš znakamity ziamlak Ryšard Kapuścinski ŭ svaim «Padzišachu». Časy tady byli zmročnymi, kamunisty, kurdy, isłamisty — usie luta nienavidzieli apošniaha šacha Piechlevi, terakty i zabojstvy strasali krainu. SAVAK (anałah našaha KHB) adkryta ŭžyvaŭ katavańni i śmiarotnyja pakarańni, u hetaj turmie zahinuła šmat ludziej (pra ličby zaŭždy buduć spračacca).
Naturalna, ciapier uzhadvajuć tolki isłamskich revalucyjanieraŭ, pakolki tych ža kurdaŭ i kamunistaŭ daviałosia dušyć i novaj uładzie paśla źviaržeńnia šacha.
Samu turmu narmalnyja zachodnija turysty ahułam abychodziać za kiłamietr, ekskursija tam — nie dla słabaniervovych.
Praź ciomnyja kalidory ŭ vyniku vychodziš u kruhły dvor, na rašotkach visiać raśpiatyja trupy (dakładniej, vaskovyja imitacyi). Dla bolšaj nahladnaści pa kamierach taksama adnoŭlenyja najbolš jarkija sceny katavańnia.
Turma Ebrat. Fota: ic.pics.livejournal.com
Ekskursii pa turmie pravodziać byłyja viaźni, raspaviadajuć jany z emacyjnym nadryvam, amal što kryčać. Jašče i videa sa scenami katavańniaŭ pakazvajuć, kab nie zastałosia nijakich sumnievaŭ, čym zajmalisia šachskija pamahatyja ŭ hetaj turmie.
Zusim inšaja atmaśfiera, čym u Halestanskim pałacy, paŭsiul nasuplenyja i napružanyja tvary, žančyny ŭsie ŭ zakrytych chidžabach.
Turma Ebrat
Z palohkaj vychodziš, dalej — Nacyjanalny muziej Irana. Nazva hučnaja, a pa sutnaści heta — archieałahičny muziej, mnie nahadała Armieniju, dzie taksama histaryčny muziej praktyčna zvodzicca da archieałahičnaj kalekcyi. Ale heta aznačaje, što tut mieściacca najlepšyja znachodki z raskopak na miaścinach Piersidskaj impieryi! Kalekcyja ašałamlaje!
Vializnyja bareljefy ź Piersiepolisa, plity z nadpisami klinapisam, kapiteli z byčynymi hałovami — dla fanataŭ staražytnaj historyi miesca padobnaje da vyraju Adrazu zhadvajecca padručnik pa historyi antyčnaha śvietu — voś jany, ilustracyi, usio možna ahledzieć i ledźvie nie abmacać.
Adzinaje miesca ŭ Tehieranie, dzie byli zaŭvažanyja hrupki zamiežnych turystaŭ.
Nacyjanalny muziej Irana
Mianie ciahnuła ŭsio ž dalej, u nastupny muziej, sučasnaha mastactva. Heta adzin z najbolš zakrytych i kantraviersijnych muziejaŭ u Iranie. Asnova jaho kalekcyi — tvory, nabytyja impieratrycaj Faraj Piechlevi, jakaja vielmi aktyŭna źbirała kontrkulturnych mastakoŭ 1960—70-ch hadoŭ, dy i ŭ madernistaŭ achvotna inviestavała.
Tady hrošy ciakli ŭ Iran rakoju, nafta pradavałasia zadoraha, a małaviadomyja mastaki z radaściu spłaŭlali svaje tvory ekzatyčnym pakupnikam. Ciapier ža acanić vartaść kalekcyi vielmi składana. Pa prybliznych padlikach jana kaštuje kala 2,5 miljardaŭ dalaraŭ. Paśla revalucyi muziej byŭ nacyjanalizavany, i na doŭhi čas zakryty dla publičnaha źviedvańnia. Tolki apošnimi hadami jon pastupova pryadkryvajecca i pačynaje ekspanavać svaje bahaćci (i toje, častkova). I tut zdaryŭsia abłom. Paśla vymušanaha, ale nieabchodnaha adpačynku na abied na taksoŭcy ja dabraŭsia da muzieja, ale ŭžo krychu nie prasačyŭ za časam, zastavałasia z paŭhadziny da zakryćcia. I nie puścili! Voś heta byŭ sapraŭdny ŭdar nižej pojasa, samaje majo balučaje rasčaravańnie za ŭsiu pajezdku.
Z hora daviałosia iści ŭ susiedni Muziej dyvanoŭ, ja razumieju, što Iran imi słavicca, heta vielmi kruta, cikavy kanstruktyviscki budynak 1970-ch hadoŭ, ale ŭžo nastroj byŭ sapsavany.
Muziej dyvanoŭ. Fota: static.tonkosti.ru
Muziej dyvanoŭ. Fota: static.tonkosti.ru
Praŭda, kalekcyja sama pa sabie vartaja, šmat i składanych kampazicyj, jość i z paŭaholenymi žančynami (niečakana),
jość i «pałanezy», zroblenyja na zamovu dla karaloŭ Rečy Paspalitaj.
Nietradycyjny piersidski dyvan
Na hetym muziejnaja prahrama pieršaha dnia zaviaršyłasia, jašče prajšoŭsia pa parku, dzie zaŭvažyŭ, jak tehierancy achvotna zajmajucca roznymi vidami sportu, zazirnuŭ u kvartał kniharniaŭ i ŭrešcie na mietro pajechaŭ da hatela.
Nastupny dzień u Tehieranie byŭ adviedzieny pad dźvie šachskija rezidencyi na poŭnačy horada. Znoŭ vyratoŭvaje mietro, pakolki terytoryja horada ahromnistaja. Najpierš — pałac Njavaran, dzie pražyŭ sa svajoj siamjoju apošnija 10 hod svajho kiravańnia šach Piechlevi.
Absalutna inšyja ŭražańni ad hetaha kutočku Tehierana, pobač vysokija hory, śviežaje pavietra, šmat drevaŭ, rajskaje miesca ŭ paraŭnańni z centram stalicy. Razumieješ vybar iranskaha manarcha. Heta taksama pałacavy kompleks z čatyroch asnoŭnych budynkaŭ, adzin ź jakich byŭ začynieny na restaŭracyju.
Interjer pałaca Njavaran
Pieršym na šlachu traplajecca muziej, dzie mieścicca jašče adna pryvatnaja mastackaja kalekcyja impieratrycy, možna znajści Uorchała i Miro, ale voka najpierš čaplajecca za litahrafii ź viciebskimi krajavidami Marka Šahała.
Pobač — kruhły paviljon, dzie žyŭ prync Reza. Ale najbolšuju cikavaść, biezumoŭna, vyklikaje hałoŭny pałac. Znoŭ ža, kanstruktyvizm 1960-ch, pieravažajuć prostyja linii, usio funkcyjanalna i amal askietyčna. Razam z tym — rośpisy na stolach, raskošnaja mebla i vializnyja dyvany na padłozie.
Možna zazirnuć u asabistyja pakoi šacha, impieratrycy (ź vializnym harderobam šykoŭnych uboraŭ), dziciačyja pakoi.
Šachski harderob u pałacy Njavaran
Asobnaja prybudova adviedzienaja pad biblijateku, što mianie najbolš zacikaviła, dla turystaŭ demanstrujecca «Rusałačka» z daravalnym nadpisam Uołta Dysneja, ale ja najpierš kinuŭsia vyvučać dastupnyja palički, siarod mnostva knih na farsi prysutničała i francuzskamoŭnaja iranistyka, u tym liku knihi viadomaha tradycyjanalista Anry Karbena, knihi pa šyickaj ezaterycy jakoha ja čytaŭ jakraz pierad naviedvańniem Irana.
Niepadalok (praŭda, za hetuju dystancyju taksisty ździrajuć jaŭna zavyšanyja ceny) inšy pałacavy kompleks — Sadabad. Jon zajmaje vialikuju terytoryju (104 hiektary), navat chodziać maršrutki z adnaho kanca parka ŭ inšy, tut ź dziasiatak budynkaŭ, dzie ciapier zroblenyja muziei, usie nie staŭ naviedvać, bo škada było času, vyrašyŭ skancentravacca na najbolš cikavym.
Pałacavy kompleks Sadabad
Na horcy ŭzvyšajecca Zialony Pałac, kudy ja nakiravaŭsia. Pa darozie zazirnuŭ tolki ŭ haraž, dzie možna było palubavacca na šykoŭnyja «miersedesy», jakija čamuści byli ŭ favory šacha Piechlevi i jaho atačeńnia.
Sam pałac skarystoŭvali pieravažna dla pryvatnych pryjomaŭ, znachodziłasia tam i spalnia Reza-šacha — taksama ŭsia ŭ lustrach (padazraju, upłyŭ Halestanskaha pałaca), ale łožak dastaŭleny paźniej, sam šach spaŭ na padłozie, napeŭna, pa vajskovaj zvyčcy maładości.
«Miersedes-600» šacha Reza Piechlevi
U dole parka — Bieły Pałac, uźviedzieny ŭ 1930-ja hady jak letniaja rezidencyja.
Pobač z pałacam byŭ uźviedzieny hihancki pomnik Reza-šachu, ad jakoha zastalisia tolki boty (ahułam, pomnikami dvuch šachaŭ z dynastyi Piechlevi zabudavali ŭvieś Iran, padčas isłamskaj revalucyi navat byli admysłovyja bryhady, asnoŭnym zaniatkam jakich było buryć hetyja pomniki). Interjer pałaca napoŭnieny ekstravahantnaj meblaj, palaŭničymi trafiejami i vializnymi dyvanami. U padvale — nievialički mastacki muziej, dzie znoŭ ža sustrakaješ litahrafii Šahała.
Bieły Pałac
Pry žadańni i volnym časie možna vypravicca ŭ maršrut pa navakolnych harach, ale z časam byli ciažkaści.
Finalnym tehieranskim punktam stała vieža Azadzi, simvał Tehierana, uźviedzienaja ŭ 1971 hodzie ŭ honar 2500-hadovaha jubileju Piersidskaj impieryi.
U joj spałučajucca jak pryjomy sučasnaj architektury (1960-ch), tak i tradycyjnyja piersidskija matyvy, nieardynarny i ŭnikalny pomnik. Na žal, usie vakolicy viežy byli pierakapanyja, vialisia ramontnyja pracy, i dabracca da jaje nie ŭdałosia, choć možna pračytać, što sama viežy ŭ narmalnym režymie adkrytaja dla naviedvańnia.
Vieža Azadzi. Fota: travel.rambler.ru
Na hetym z Tehieranam daviałosia raźvitvacca.
Horad sam pa sabie niaŭtulny, ciažki dla ŭspryniaćcia, ale dla amataraŭ historyi tam jaŭna čym jość pažyvicca. Choć pa Tehieranie najbolš adčuvalnaj i prazrystaj stanovicca iranskaja historyja XX stahodździa, ale kab pahruzicca ŭ daŭniejšuju minuŭščynu, treba adpraŭlacca ŭ padarožža dalej pa krainie.
