Jak vyžyć u Paŭnočnaj Karei

Kali na kletcy z paŭnočnym karejcam napisana «biznesoviec», vy chutčej za ŭsio nie pavierycie. I daremna. Mienavita ź biznesoŭcam z Paŭnočnaj Karei ja razmaŭlaŭ ŭ krasaviku ŭ Sieule. Spadar Kim mieŭ u Paŭnočnaj Karei šachtu i pierabraŭsia na Poŭdzień usiaho kala hoda tamu, i ŭsio, što jon raskazvaje, — samaja śviežaja infarmacyja.

Jaki žurnalist nie choča pad vyhladam turysta pabyvać u Paŭnočnaj Karei! Adnak zvyčajna taki dośvied zvodzicca da chutkaj jazdy ŭ turystyčnym aŭtobusie. Uražańniaŭ šmat, infarmacyi nul. Paŭnočnyja karejcy pa-raniejšamu nie razmaŭlajuć z zamiežnikami ŭ siabie ŭ krainie. Kab pahavaryć ź imi doŭha, ščyra i hruntoŭna, lepš jechać u Paŭdniovuju Kareju, dzie im užo nie strašna. Ale i tut jany nie buduć havaryć adkryta ź pieršym sustrečnym. Maja razmova adbyłasia dziakujučy viadomamu ŭschodaznaŭcu Andreju Łańkovu, jaki žyvie ŭ Sieule i karystajecca davieram siarod vychadcaŭ z Poŭnačy.

Z taho, što raskazvaje surazmoŭca, vidać, što za žyćcio i što za ład skłalisia ŭ sučasnaj Paŭnočnaj Karei i jak usio heta daloka ad našych davoli schiematyčnych ujaŭleńniaŭ.

Z MUS u biznes

— Čamu i kali vy pačali zajmacca pryvatnym biznesam?

— Bolšaść pačała, kab karmić siamju, kali nam pierastali atavarvać kartki. Ja asabista pačaŭ z pryvatnaj stałoŭki ŭ 2003-m. [U KNDR, u adroźnieńnie ad inšych sackrainaŭ, kartki ŭvodzilisia nie ŭ ciažkija časy, a byli normaj mnohija dziesiacihodździ, praktyčna ŭsie pradukty i tavary raźmiarkoŭvalisia pa kartkach] .

— Značyć da 2003 h. usie ž taki možna było žyć pa kartkach?

— Nie, da hetaha času ŭžo asnoŭny prybytak prynosiła žonka. Jana handlavała na rynku ŭžo z 1998 hoda tavarami paŭsiadzionnaha popytu — adzieńniem, abutkam, tytuniom, bializnaj, škarpetkami.

— Adkul heta ŭsio?

— Usio kitajskaje. Naš paviet — pryhraničny z Kitajem, tamu ludzi pryvozili adtul tavar.

— A adkul vy ŭziali pieršapačatkovy kapitał, kab pačać pryvatny handal, z zarpłaty?

— Ad svajakoŭ žonki, jakija žyvuć u Kitai. Jany pryjazdžali da nas u horad, pryvozili tavary dla prodažu, pakidali žoncy, jana takim čynam pavoli nazapašvała hrošy i pastupova razhortvała ułasny biznes.

— Heta byŭ lehalny rynak?

— Tak, całkam lehalny. Jany zaŭsiody byli, kali kazać pra sialanskija rynki. Ale

z 1994 hoda ludzi pačali handlavać usim, pačaŭsia hihancki rost rynkavaha handlu, amal usie kuplajuć ciapier tam.

— Rečy, jakimi handlavała vaša žonka, byli ŭ niejkim vyhladzie ŭ dziaržaŭnych kramach?

— Zusim ničoha hetaha nie było i niama.

— Kali žonka pačała handlavać, vy jašče pracavali ŭ dziaržstruktury. Dzie?

— U sistemie Ministerstva ŭnutranych spravaŭ, u miascovym UUS.

— A čamu pakinuli dziaržpracu i pačali biznes?

— Nas piać čałaviek u siamji, vielmi ciažka było žyć na aficyjnuju zarpłatu, a zajmacca čymści jašče, nie kidajučy aficyjnaj pracy, było vielmi składana.

— Aficyjnaja zarpłata — heta kolki?
— Prykładna 3000 von u miesiac — heta 2–3 dalary.

— A kartki ŭsio-tki davali?

— Tak, u sistemie MUS davali. I na ich navat možna było niešta atrymać.

Na zavodach, naprykład, pa kartkach daŭno pierastali što-niebudź vydavać jašče ŭ 90-ja. A va UUS — tak, pa miery pastupleńnia z Kitaja kukuruzy i rysu vydavali jaho supracoŭnikam.

— Kolki?

— Standartna.

700 hramaŭ zbožža na pracaŭnika, atrymlivałasia kala 20 kh u miesiac.

— Heta značyć, pa sutnaści siamju karmiła žonka?

— Tak, žonka. Treba razumieć, što ŭ nas u asnoŭnym žančyny zajmajucca handlem i pieršymi pačali ŭ pryvatnym biznesie. Mužčynu, kab zajmacca biznesam, treba niejak vyrašyć pytańnie z pracaj u dziaržsiektary, tamu što

aficyjna da 60 hadoŭ ty nie možaš zvolnicca. Navat źmianić pracu amal niemahčyma.

A žančyna maje prava być chatniaj haspadyniaj.

— Jak ža vy zvolnilisia z MUS?

— Nielha było aficyjna zvolnicca. Ale ja farmalna vyjšaŭ u adstaŭku pa stanie zdaroŭja.

Ja pajšoŭ da znajomaha doktara, daŭ jamu hrošaj, i jon vydaŭ mnie daviedku ab chvarobach, jakija rabili mianie nieprydatnym da dalejšaj pracy.

Uśled za žančynami mužčyny taksama pačali pierachodzić u pryvatny siektar i vyrašać pytańnie z aficyjnaj pracaj. Možna arhanizavać sabie chvarobu. Kali chočaš vyzvalicca ad pracy pa chvarobie, treba na praciahu šaści miesiacaŭ prynosić dakumient ad doktara pra toje, što ty nie možaš pracavać. Jon zdabyvajecca z dapamohaj hrošaj. Ciapier cana pytańnia 50–80 tysiač von, kali jaho vyrašać biez usialakich suviaziaŭ, prosta z kiraŭnictvam balnicy. Ale zvyčajnyja pracoŭnyja nie mohuć sabie takoha dazvolić, — a ŭ ich i zavody nie pracujuć, i kartki nie atavarvajucca, a na pracu chadzić jany abaviazanyja, choć tam niama čaho rabić. I jany prosta damaŭlajucca z kiraŭnictvam zavoda pra sumu — heta moža być 5, a to i 10 tys. von adnačasova, ci płaciać niejkija hrošy pamiesiačna. I tady ty prosta nie chodziš na pracu, a zarablaješ u inšym miescy, u pryvatnym siektary.

Naradžeńnie pryvatnaha hramadskaha charčavańnia

— Vašym pieršych ułasnym biznesam była stałoŭka. Jak usio pracavała, adkul jana ŭziałasia, dzie jana znachodziłasia, kolki tam było stałoŭ, što davali, kaho karmili?

— Vydatnaje miesca, niedaloka ad haradskoha vakzała. U 1994 hodzie abrynułasia dziaržaŭnaja ekanomika, i vielmi šmat dziaržpradpryjemstvaŭ i ŭstanovaŭ pierastali pracavać, źnikli. Zastalisia pustyja budynki. I dla pryvatnika stała mahčyma damovicca z haradskoj administracyjaj, zapłacić joj i pačać vykarystoŭvać hetyja budynki.

— I što za budynak byŭ u vas?

— Da 1994 h. tam taksama była stałoŭka, dziaržaŭnaja. Jana pierastała pracavać, bo nie było praduktaŭ. A miesca vielmi dobraje, blizka da vakzała, i byŭ vialiki patok klijentaŭ. U dzień — 200–300 čałaviek.

— Chto ŭsie hetyja ludzi?

— Zvyčajnyja pasažyry, vandroŭniki, tyja, chto jeździŭ praz horad abo pryjazdžaŭ u horad. U nas kančatkovaja stancyja čyhunki, dalej treba vychodzić i dabiracca miascovym transpartam, tamu byŭ vialiki patok tych, chto pierasiadaŭ i jechaŭ u hłybinku.

— A čym karmili?

— My aryjentavalisia na tannaje charčavańnie. Davali varany rys z saleńniami i prypravami, roznyja vidy łokšyny, śpirtnoje.

— Adkul pradukty?

— Usio z rynku, z kamiercyjnaha.

— Ałkahol miascovy abo kitajski?

— Ałkahol — samahonka, jakuju hnali miascovyja žychary. My kuplali ŭ ich dla prodažu ŭ miascovuju samahonku. Niezakonna, viadoma, ale nijakich prablem nie było.

Amal 100% ałkaholu, jaki ciapier pje karejski narod, — heta samahonka ad pryvatnych vytvorcaŭ. U nas było niekalki pastajannych pryvatnych pastaŭščykoŭ, jany pastaŭlali nam nie tolki samahonku, ale i śvininu. Heta dźvie vytvorčaści, jakija technałahična źviazanyja. Adchodami złakaŭ, jakija zastajucca paśla pierahonki śpirtu, kormiać śviniej.

— Kolki ž kaštavała paabiedać u vas?

— Kala 1500 von.

— Kali dziaržaŭnaja zarpłata — 2000–3000 von, heta ž ad siły na dva abiedy. Adkul ludzi brali hrošy na abied za 1500 von?

— Užo hadoŭ 15 u Paŭnočnaj Karei pra dziaržzarobak surjozna nichto nie dumaje. Heta prostaja farmalnaść.

— Heta značyć,

bolšaść nasielnictva zaniataja ŭ pryvatnaj cienievaj ekanomicy?

— Tak, absalutnaja bolšaść. Ludzi kormiać siabie sami. Paśla 1994 hoda pra dziaržaŭnyja ceny i dziaržaŭnyja zarobki nichto nie dumaje.

— Vašaja stałoŭka pracavała zusim adkryta, z šyldaj? Zachodźcie — častujciesia? Abo prosta ludzi viedali, što tut kormiać i pojać?

— Adkryta. Była staraja šylda, jakaja zastałasia ad dziaržaŭnaj stałoŭki. My jaje navat nie mianiali.

— Farmalna trymać pryvatnuju stałoŭku pa-raniejšamu zabaroniena ci nie? Byli prablemy z uładami?

— Ja atrymaŭ dazvoł, nakštałt licenzii. Faktyčna heta dziaržlicenzavańnie pryvatnaj spravy. Heta stała mahčyma z kanca 90-ch, dzieści z 1997.

Vonkava stałoŭka padparadkavanaja miascovaj administracyi, a faktyčna joju zajmajecca pryvatnik. Takaja franšyza rajvykankama.

— Heta značyć, partyjnyja pracaŭniki, palicyjanty, kadebešniki zachodzili da vas spakojna, jeli?

— Tak, zachodzili.

— A treba było viešać partrety vialikaha pravadyra i lubimaha kiraŭnika ŭ pryvatnaj stałoŭcy?

— Nie. Ich i raniej tut nie było. Tamu što jašče pa starych praviłach, 1972 hoda, u vytvorčych pamiaškańniach, u cechach partretaŭ nie było. A stałoŭka pryraŭnoŭvałasia da vytvorčaha pamiaškańnia.

Haspadar šachty

— A što vy zadumali paśla stałoŭki?

— Potym u mianie była šachta.

— Jakim čynam cełaja šachta trapiła ŭ pryvatnyja ruki?

— Farmalna heta była dziaržaŭnaja šachta. Ale my jaje jak by arandavali. Jana padparadkoŭvałasia 38 upraŭleńniu CK Partyi, jakoje kiruje, siarod inšaha, valutnaj ekanomikaj. I tam prosta vydajuć ludziam dazvoł na zaniatak peŭnym vidam biznesu, jaki prynosić valutu. U dziaržavy nie było hrošaj na ekspłuatacyju šachty, i jany šukali pryvatnych inviestaraŭ. My 60% prybytku addavali dziaržavie, to bok hetamu ŭpraŭleńniu, astatniaje pakidali sabie.

— Što šachta zdabyvała?

— Zołata.

— Na jakim uzroŭni treba było ŭzhadniać arendu šachty — na abłasnym, na rajonnym, u stalicy?

— U Pchieńjanie, na surjoznym uzroŭni, u 38-m upraŭleńni CK Partyi.

— Heta značyć, treba było jechać u stalicu da vyšejšych čynoŭnikaŭ?

— Takoha kštałtu biznes mohuć dazvolić tolki ŭ Pchieńjanie. Ja tam na adny tolki chabary 2000 dalaraŭ vydatkavaŭ, ale adbiŭ ich za miesiac, tak što mieła sens.

— Jeździć u Pchieńjan možna svabodna? Bo dla vyjezdu sa svajho pavieta treba dazvoł.
— Kali jość hrošy prapłacić dazvoł, to možna. A kali niama hrošaj — nijak.

— I chto ž płaciŭ zarpłatu rabočym?

— Ja i płaciŭ.

— Kolki było rabotnikaŭ na šachcie?

— 38 čałaviek, u tym liku technikaŭ i inžynieraŭ. Ja sam ich vybiraŭ i najmaŭ. Ja płaciŭ im hrašyma i praduktami: norma pa kartcy, da jakoj rabočyja pryvykli raniej, u dobryja časy — 700 hramaŭ zbožža ŭ dzień. Ja hladzieŭ ceny na rys na rynku i akramia zarpłaty hrašyma vydavaŭ hrašovuju kampiensacyju cany 700 hramaŭ rysu ŭ dzień na rynku. Jany prykładna pa 30 tysiač von u miesiac u mianie atrymlivali.

— Šachta stajała da času vašaj arendy?

— Šachta nie pracavała. Dakładniej, jaje naohuł nie było. Pobač była staraja šachta, my pabudavali novuju. Tam byli zapasy zołata, pra ich viedała dziaržava, ale nie było hrošaj, kab pačać ich raspracoŭku.

— Kamu ž pradavałasia zołata?

— Ja tajemna pradavaŭ jaho kitajskim dyleram za valutu. A dziaržava z hetaj vyručki atrymlivała 60%. U 38-m upraŭleńni pryblizna viedali, kolki z hetych zaležaŭ z maimi mahčymaściami ja mahu zdabyć, i ŭjaŭlali sabie sumu, jakuju ja im pavinien addać.

— Jaki byŭ abjom zdabyčy?

-10 hramaŭ čystaha zołata ŭ dzień. Ceny prykładna adpaviadajuć suśvietnamu rynku zołata.

— Jaki prykładna byŭ vaš prybytak kapitalista?

— Paśla zdačy 60% vyručki z pakinutych 40% treba było zapłacić zarobak, kupić raschodnyja materyjały i zapłacić chabar miascovaj administracyi. Astatniaje mnie. Pa paŭnočnakarejskich cenach hram zołata tady davaŭ 150 tysiač von, čystymi ŭ mianie zastavałasia 3–5 młn paŭnočnakarejskich von u miesiac. Heta prykładna 2000 dalaraŭ. U nas — vialikija hrošy.

— Kamu i za što davodziłasia płacić chabar, kali biznes byŭ licenzavany až na ŭzroŭni CK?

— Nam dla vytvorčaści patrabujucca davoli niebiaśpiečnyja chimikaty, dla pracy ź imi isnujuć žorstkija patrabavańni. Ale ŭ nas nie było mahčymaściaŭ i abstalavańnia, kab pracavać ź imi pa ŭsich praviłach, tamu davodziłasia płacić, kab nie źviartali ŭvahi na toje, što my parušajem techniku biaśpieki i pryrodaachoŭnyja praviły. Druhaja prablema — u mianie byli limity na vybuchoŭku dla hornych rabot, ale kali b my pracavali pa hetych limitach, my b ničoha nie zdabyli. Vybuchoŭki treba było bolš, ale pakolki heta niebiaśpiečnaja reč, dastavać jaje kaštavała vialikich chabaraŭ.

— Kolki hadoŭ vy byli arandataram šachty?

— 4 hady, da adjezdu siudy.

Kalehi

— Jakija adnosiny skłalisia z raniejšymi kalehami pa UUS paśla pierachodu ŭ kapitalisty?

— Adnosiny padtrymlivalisia. Jany dapamahali, abaraniali moj biznes. Ja ź imi i ciapier, znachodziačysia na Poŭdni, zachoŭvaju adnosiny.

— Jakim čynam?

— Pa telefonie.

Va ŭsich kitajskija mabilniki, padłučanyja da kitajskich sietak. U nas horad prymiežny, łović kitajskuju sietku.

Telefanuju, razmaŭlaju. Pa canie — jak u Kitaj patelefanavać.

— A tyja, chto žyvie dalej ad miažy?

— Hetym z mabilnikami nie pašancavała. Ale ŭ našych miescach, ja dumaju,

luby supracoŭnik MUS maje mabilny telefon. Jany ŭsie zajmajucca kantrabandaj z Kitaja, a biez mabilnika heta niemahčyma. Choć farmalna jany zabaronienyja, viadoma, ale va ŭsich tam jość.

— Zrazumieła, siabry i kalehi pa UUS taksama nie siadzieli na zarobak u 2000 von?

— Tak, jany zajmalisia kantrabandaj i karmilisia z rynku. Tamu što

jość mnostva dziaržaŭnych praviłaŭ, jakija zrabili b luby handal niemahčymym. Tamu jany prosta atrymlivali hrošy za toje, što nie zaŭvažali parušeńniaŭ. Biez parušeńniaŭ handlavać absalutna niemahčyma.

Praviłaŭ zanadta šmat, jany zanadta składanyja.

Heta ž nie niejkija śviadomyja reformy. Urad nikoli nie ŭchvalaŭ taho, što adbyvajecca, a vymušana tryvaje, kab ludzi nie haładali.

Ale i ŭvieś čas sprabuje strymlivać. Naprykład, spačatku byŭ śpis pradmietaŭ, jakija možna pradavać na rynkach. Byŭ zakon, što možna pradavać nie bolš za 10 adzinak adzieńnia na adnym pryłaŭku. U kancy 90-ch — pačatku 2000-ch vychodzili i ciapier pieryjadyčna vychodziać instrukcyi ab tym, što možna pradavać tolki tavary z hetaha śpisu, ci peŭnuju kolkaść adzinak tavaru na adnaho handlara. Naprykład, čas ad času spuskajuć ukazańnie, kab adzin handlar nie pradavaŭ bolš 20–30 kh ziernia. Ale heta praktyčna ihnarujecca, abychodzicca chabarami, i pra heta zabyvajuć. Potym znoŭ prychodziać instrukcyi.

Usie ŭsio viedajuć

— Što paśla pierajezdu na Poŭdzień zdałosia samym ciažkim abo dziŭnym?

— Pakrytyja lesam hory. U nas usie hory hołyja. A tak ździŭleńnia nie było. Ja hladzieŭ uvieś čas paŭdniovakarejskaje TB u zapisach, na dyskach — sieryjały, filmy. To bok ład žyćcia, uzrovień žyćcia ja dobra sabie ŭjaŭlaŭ.

— Mnohija hladziać paŭdniovakarejskaje TB u zapisie?

— Tak, mnohija.

Nichto svajho kino nie hladzić uvohule. Tolki zamiežnaje i paŭdniovakarejskaje, jakoje na CD kantrabandaj pryvoziać z Kitaja.

Jašče videazapisy kancertaŭ, videaklipy. Ale ŭ asnoŭnym paŭdniovakarejskaje kino i sieryjały.

— Kolki prykładna siemjaŭ maje videa?

— Pa našym horadzie, pa maich znajomych miarkujučy — 75–80%.

— Heta značyć, bolšaść viedaje pra ŭzrovień žyćcia ŭ Paŭdniovaj Karei i pra roźnicu z Poŭnačču?

— Tak, usie viedajuć. Dy i

nichto nie kaža aficyjna, što Paŭdniovaja Kareja žyvie horš za nas. Heta raniej kazali, što tam zmrok i haleča, a ciapier kažuć, što jany dzieści žyvuć i dobra, ale heta ekanomika burbałak, jakaja padtrymlivajecca amierykanskimi ŭlivańniami.

— Heta nie niebiaśpiečna, mieć CD z paŭdniovakarejskaj pradukcyjaj?

— Možna da troch hadoŭ za heta atrymać. Ale ŭsio roŭna hladzim. Tamu što hladziać i palicyja, i dziaržbiaśpieka, i partaparat — jašče bolš, čym šarahovyja hramadzianie.

— Kaho-niebudź sadžali za heta na vašaj pamiaci?

— Byŭ vypadak, kali čaćviora vypusknikoŭ škoły pierajšli kitajskuju miažu i pryvieźli partyju ŭ 800 dyskaŭ. Jany ich pradavali i jašče pačali davać hladzieć naprakat. Ich aryštavali. Ale jany ŭsie byli dzieci miascovych čynoŭnikaŭ, i pakolki baćki pachadajničali, abyšłosia lohka: im za hetuju apieracyju dali pa 6 miesiacaŭ administracyjnaj turmy. Zamiać było niemahčyma, niahledziačy na suviazi, tamu što 800 dyskaŭ — heta vialikaja partyja.

— A kamputary?
— U 20–30% siemjaŭ u haradach. Raniej była zabarona na ŭvoz paŭdniovakarejskaj pradukcyi, ale ciapier možna navat nie adryvać etykietki. Ale internetu viadoma, niama.

Tyja, chto nie vyjazdžaŭ z krainy, u vočy jaho nie bačyŭ.

Partyjny kapitalist

— Vy člen partyi?

— Tak, viadoma. Jak ža biez hetaha.

— Zajmajučysia pryvatnym biznesam, vy jak člen partyi pavinny byli ŭdzielničać u partyjnaj dziejnaści: chadzić na schody, na palitaśvietu?

— Ja ličyŭsia tym, chto znachodzicca ŭ kamandziroŭcy pa linii CK, tamu nie ŭdzielničaŭ ni ŭ schodach, ni ŭ palitaśviecie. Raz u miesiac ja źviazvaŭsia z rajkamam, paviedamlaŭ: maŭlaŭ, haru na pracy.

— Biznes sapraŭdy našmat zručniej rabić, kali maješ dačynieńnie da partyi, dziaržbiaśpieki?

— Samo saboj. Samyja paśpiachovyja ludzi — heta tyja, chto mieŭ suviazi z Kitajem ci ź dziaržaŭnymi zamiežnahandlovymi apieracyjami. Ja viedaju dvuch-troch čałaviek, jakija sabrali hrošy i zakuplajuć vialikuju častku vuhalu, jaki zdabyvajecca na adnoj z šachtaŭ pad Pchieńjanam, potym viazuć jaho ŭ pravincyju i pradajuć u roźnicu. Heta vialiki biznes.

— Kamu jany płaciać? Dyrektaru šachty?

— Tak. Častka hetych hrošaj całkam lehalnaja — jany iduć u biudžet, a častka — u kišeniu dyrektara. Ale ź inšaha boku, toje, što idzie ŭ kišeniu, dyrektar vydatkoŭvaje nie tolki na siabie, tamu što jon nie atrymlivaje ad dziaržavy nieabchodnych raschodnych materyjałaŭ, abstalavańnia. I častka ich vykarystoŭvajecca dyrektaram, kab šachta praciahvała pracavać.

— Dyrektary zavodaŭ nie pieratvarajucca ŭ biznesoŭcaŭ?

— Pieratvarajucca. Naprykład, zavod dzie vyrablajuć abutak, — u dyrektara prosta bolš mahčymaściaŭ kraści častku pradukcyi i pradavać jaje na rynku. Pradstaŭniki rudnikoŭ troški zarablajuć na prodažy častki pradukcyi ŭ Kitaj.

Nastaŭniki na samazabieśpiačeńni

— Što robiać biudžetniki: daktary, nastaŭniki?..

— Pra daktaroŭ my havaryli. Nastaŭnicy handlavać amal nie mohuć. Baćki vučniaŭ ich padtrymlivajuć zvyčajna. Časam jany sami vymahajuć, časam baćki pa svajoj inicyjatyvie niešta dajuć.

— A ŭ VNU?

— Toje ž samaje prykładna. Chabar studenty dajuć za pastupleńnie, za siesii. U mianie plamieńnica vučycca na Pchieńjanskich kursach zamiežnych movaŭ.

Paŭtary tysiačy dalaraŭ abyšłosia mnie pastupleńnie. Ja daŭ paŭtary, i pastupiła. A moj znajomy daŭ 1300, i jaho dzicia nie pastupiła. Pastupleńnie ŭ hałoŭny ŭniviersitet krainy — Univiersitet Kim Ir Siena — kaštuje 5–6 tysiač dalaraŭ.

Roskvit stychijnaha kapitalizmu

— Jość naohuł ludzi, jakija pracujuć tolki za dziaržaŭnuju zarpłatu?

— Praktyčna niama. Siońnia ranicaj ja telefanavaŭ dadomu,

cana kiłahrama rysu — 1800 von. Navat 2 kh rysu nie kupiš na miesiačnuju zarpłatu.

Staraja dziaržaŭnaja ekanomika ŭ Paŭnočnaj Karei abrynułasia. Niama jaje. Pracuje tolki stychijnaja pryvatnaja ekanomika vakoł rynkaŭ.

— Što z bujnymi zavodami adbyłosia? Z chimijaj, ź mietałurhijaj?

— Jany praktyčna stajać. Kali my voźmiem uzrovień vytvorčaści ŭ pačatku 90-ch za 100%, ciapier jany pracujuć prykładna na 30% mahutnaści. Naprykład,

u nas u horadzie na šachtach byli «BiełAZy» — 300 «BiełAZaŭ». Ciapier pracujuć 50.

— Hety rudnik dziaržaŭny pa-raniejšamu?

— Tak. Pavodle paŭnočnakarejskaj kłasifikacyi tutejšy rudnik — pradpryjemstva asablivaha ŭzroŭniu, pieršaj katehoryi. Tam bolš za 10 tysiač rabotnikaŭ. Vajennyja zavody taksama rezka źnizili vytvorčaść. Pracujuć tolki samyja važnyja.

— Kali paraŭnać 80-ja hady, kali była tolki dziaržaŭnaja ekanomika, i 2000-ja, kali raźvilisia pryvatnaja handal i ekanomika, ludzi stali žyć, charčavacca, apranacca lepš ci horš?

— Lepš. Kali kazać nie pra 90-ja, a pra 2000-ja, to lepš. Siaredzina i druhaja pałova 90-ch byli vielmi ciažkimi. A potym užo, u samym kancy 90-ch, pačałosia palapšeńnie. U 80-ja ŭsio budavałasia vakoł kartak. A ŭ 90-ja kartki pieratvarylisia ŭ papierki, pačaŭsia hoład. Ale ludzi pačali šukać mahčymaści. Chtości pačaŭ rasčyščać pryvatnyja pali ŭ harach, chtości — niešta vyrablać, inšyja — handlavać, i pavoli žyćcio pačało palapšacca.

I ciapier heta prykmietna. U 80-ja pa kartkach davali 700 hramaŭ zbožža ŭ dzień, ź jakich 60% — rysam, 40% — kukuruzaj, (nam, siłavikam, i partaparatu — 100% rysam), abutak, vuhal dla aciapleńnia. Niedastatkova, ale sioje-toje davali. A ciapier, kali ŭ ciabie jość hrošy, — idzieš i kuplaješ. Naprykład,

u 80-ja prostyja ludzi praktyčna nie mahli dazvolić sabie skurany abutak. Jaho nie vydavali, kupić nie było dzie i nie było na što. Usie chadzili ŭ kramnym abutku. A ciapier całkam zvyčajnaja sprava, kali prosty, niebahaty čałaviek nosić skurany abutak. Hadzińnik byŭ prestyžnym pradmietam, lesaruby z Rasii pryvozili «Uschod», «Śvitanak». Heta byli vielmi prestyžnyja rečy. A ciapier tak, ničoha asablivaha — nu, hadzińnik i hadzińnik.

— Jakija jašče pryvatnyja pradpryjemstva jość ŭ vašym horadzie?

— Optavy handal, handal na rynku, u našym rajonie doma robiać abutak i šyny dla rovaraŭ. Cyrulni jość pryvatnyja, apteki, masaž. Choć cyrulni farmalna zabaronienyja, ź imi šmat kłopataŭ. Zatoje pryvatnyja łaźni — kali łaska. Pryvatnyja zapraŭki, nieaficyjnyja, viadoma. Prosta jość ludzi, jakija pradajuć zaviezieny z Kitaja kantrabandaj bienzin, raźlivajuć z bočak u siabie doma. Budaŭnictva, aŭtapieravozki.

— Zajmacca biznesam u Paŭnočnaj Karei robicca praściej ci ciažej?

— Ja dumaju, što ŭ cełym praściej. Infrastruktura, naprykład, palepšyłasia. Raniej, kab pasłać tavar praz krainu, byŭ adziny sposab — ciahnik. Ale z elektryčnaściu byli hihanckija pieraboi ŭ kancy 90-ch, ciahniki spynialisia i stajali cełymi dniami. U vyniku hruz pierasiakaŭ krainu — niekalki sotniaŭ kiłamietraŭ — prykładna 20 dzion. A ciapier adbyłosia mahutnaje raźvićcio pryvatnaha hruzavoha aŭtatranspartu. Ciapier tavar praz pryvatnuju transpartnuju kantoru adpraŭlaješ niedzie za 5 dzion.

Prykładna z 1998 hoda pačali źjaŭlacca pryvatnyja hruzaviki i adkrylisia pryvatnyja hruzavyja pieravozki. I ciapier sietka pryvatnych hruzavych pieravozak achoplivaje ŭsiu krainu, skłalisia praviły, pa jakich usio heta pracuje. Spačatku heta była čysta pryvatnaja sprava, a ciapier i dziaržaŭnyja arhanizacyi vykarystoŭvajuć dla pabočnaha zarobku svaje aŭtobusy i hruzaviki. Dy i pryvatniki mašyny rehistrujuć zvyčajna na arhanizacyi, tak što heta aŭtamatyčna vyrašaje prablemu dazvołu na pajezdki za miežy svajho rajona i na pieravozku hruzu. Akramia taho, za vyklučeńniem Pchieńjana i rajonaŭ uzmocnienaha kantrolu praktyčna možna volna jeździć pa krainie, dajučy nievialikija chabary na KPP.

Ja dumaju, što heta samaja karumpavanaja kraina śvietu. Kali ŭ ciabie dastatkova hrošaj, mahčyma absalutna ŭsio.

— U Rasii pačatkovy etap kapitalizmu byŭ źviazany sa źjaŭleńniem mafii, arhanizavanaj złačynnaści, rekietu. Jak u vas?

— U nas z hetym vielmi žorstka. Dziaržava heta spyniaje. Mahčyma, heta źviazana z tym, što

karejskaja dziaržava nie choča stračvać manapoliju na hvałt.

Dy i hrošy daviadziecca dzialić. U nas u horadzie niadaŭna, u 2004 hodzie,

hrupa padletkaŭ pasprabavała stvaryć takuju bandu i pačać kryšavać, ale sprava skončyłasia vielmi drenna. Ich rasstralali, pryčym publična.

Tak što hvałtoŭnaj złačynnaści vielmi mała.

Aŭtamabilnaje i elektryčnaje pytańnie

— A z elektryčnaściu pa-raniejšamu pieraboi?

— U nas u horadzie prykładna 3 hadziny ŭ sutki padajecca elektryčnaść. Pieryjadami chvilin pa 30, pa 40. Ćviordaha raskładu niama, jak atrymlivajecca, tak i dajuć.

— Što ž rabić z elektrapryborami, chaładzilnikami-televizarami?

— Naohuł vykarystoŭvajucca akumulatary i batarei. Ale jany bieskarysnyja dla chaładzilnikaŭ i pralnych mašyn. Jany dobryja dla aśviatleńnia, televizara, videa. Jak tolki elektryčnaść padajuć, usie adrazu pačynajuć zaradžać akumulatary. Chaładzilnik mieć prestyžna, ale časta jon pracuje jak šafa.

— Byŭ u vas tam asabisty aŭtamabil?

— Pryvatnych mašyn mała, tolki ŭ bujnych čynoŭnikaŭ, u ludziej, jakija atrymali ich praz svajakoŭ u Japonii abo Kitai, i ŭ tych, chto atrymaŭ «padarunak pravadyra».

-To bok navat vy, biznesoviec z dobrym zarobkam, nie mieli asabistaha aŭtamabila?

— U mianie byŭ aŭtamabil, zarehistravany na šachtu, ale praktyčna moj asabisty. Heta zvyčajnaja praktyka, pryvatnyja aŭtamabili zaŭsiody rehistrujucca na firmu.

U horadzie prykładna 20 pryvatnych aŭto, ź ich tolki 3 zarehistravanyja na pryvatnych asob.

— Ale rynku pryvatnych mašyn pakul niama.

— Nie, takoha rynku niama. Lehkavych mašyn jašče mała. Apošnim časam mnohija ŭvoziać karystanyja mašyny ź Japonii, pradajuć ich u Kitaj i na vyhandlavanyja hrošy ŭvoziać z Kitaja hruzavički dla biznesu ŭ Paŭnočnuju Kareju i tut ich pradajuć dla pryvatnych aŭtapieravozčykaŭ. Schiema źviazanaja z tym, što ŭ Kitai isnujuć žorstkija abmiežavańni na ŭvoz karystanych mašyn ź Japonii, a z Paŭnočnaj Karei ich uvozić tańniej.

Kvaternaje pytańnie

— Što adbyvajecca z žyllom? Voś čałaviek pačynaje zarablać i choča palepšyć žyllovyja ŭmovy. Pierajechać, kupić kvateru, dom. Pabudavać niešta. Bo ŭsio žyllo naležyć dziaržavie, i kvatery tolki dajuć.

— Tak, praktyčna 100% žylla dziaržaŭnaje, i pryvatnaj ułasnaści niama. Ale, naprykład, vieteran pracy atrymaŭ kvateru ci dom. I jon jaho prosta niezakonna pradaje pad vyhladam abmienu, a sam pierajazdžaje ŭ horšuju kvateru z dapłataj najaŭnymi i žyvie na hetyja hrošy. Abmien u miežach horada abo rajona zakonny.

Žyllo jak by mianiajecca, a nasamreč kuplajecca i pradajecca.

Tyja, chto choča žyć lepiej, mohuć ciapier navat pabudavać nievialiki šmatkvaterny pryvatny dom. Ludzi navat pačali budavać damy na prodaž. Składvajucca hrošy, paradku 10 tysiač von z čałavieka, praŭda, heta ŭsio farmalna robicca jak dziaržaŭnaja budoŭla, i dom farmalna ličycca dziaržaŭnaj ułasnaściu, choć budujecca na hrošy pryvatnych inviestaraŭ, jakija tam i žyvuć abo pradajuć jaho. Heta adbyvajecca ŭ bujnych haradach. A ŭ maleńkich prosta budujuć sabie pryvatnyja damy. Biarecca stary dom, jaho znosiać, i na jaho miescy budujuć novy. Heta ličycca ramontam.

Pra budučyniu

— Ci kažuć u narodzie, što dobra b abjadnacca z Paŭdniovaj Karejaj, i ŭsim budzie lepš žyć?

— Uvohule, usie z hetym zhodnyja. Kažuć, u nas pryrodnych resursaŭ šmat, a na Poŭdni — technałohii, i kali abjadnajemsia, to budziem žyć lepš, čym pry sacyjaliźmie. Bolšaść na Poŭnačy chacieła b abjadnańnia.

— Jak ciapier da kiraŭnictva krainy staviacca ludzi?

— Ničoha nie havorać. Heta niebiaśpiečna i sensu niama.