Pry kancy XVI stahodździa Reč Paspalitaja była ŭciahnutaja ŭ dynastyčnuju baraćbu šviedskaha karaleŭskaha doma Vazaŭ.
Žyhimont III Vaza, karol polski i vialiki kniaź litoŭski, sprabavaŭ zachavać za saboj jašče i šviedskaje karaleŭstva.Jamu procistajaŭ jaho dziadźka Karł ICH.
U 1598 hodzie Žyhimont vysadziŭsia ŭ Šviecyi, ale byŭ raźbity. I ŭžo ŭ
Pačałasia vajna, jakaja ciahnułasia dziesiacihodździami i vodhullem jakoj byŭ t.zv. «šviedski patop»1650-ch .
Ale ŭ časy Karła ICH fartuna časta źmianiała ŭlubioncaŭ.
Bo šviedam supraćstajali mahutnyja vajskovyja stratehi — Jan Karal Chadkievič i Kryštof Radzivił Piarun.
U 1605 hodzie Karł IX vysadziŭsia ŭ Inflantach z
Ustryvožany dadzienymi vyviedki Žyhimont Vaza vysłaŭ vialikamu hietmanu Janu Karalu Chadkieviču 100 tysiač załatych na ŭtrymańnie vojska.
Hietman Jan Karal Chadkievič. Partret 1620 h.
Płan bitvy.
Karcina Pitara Snajersa «Bitva pad Kirchholmam» (1630).
Frahmient karciny Snajersa: ataka husaraŭ na šviedskuju piachotu.
Jaho adździeły chutkim maršam
prajšli za dva dni 80 kiłamietraŭ ad łatvijskaha horada Cesisa da Dźviny i zaniali pazicyi kala vioski Kirchholm (ciapier Sałaśpiłs).
Vojska Chadkieviča składałasia z 1000–1300 piechacincaŭ i 2900–2500 końnikaŭ. Z apošnich było 1,7–2,1 tysiačy ciažkich końnikaŭ — husaraŭ. Padyjšli i kurlandskija padmacavańni — 300 rejtaraŭ. Vojska mieła siem harmat.
Voś jak apisvaje dyspazicyju vojska Rečy Paspalitaj historyk Michaś Čarniaŭski: «Hietman pastaviŭ svajo vojska ŭ try linii. Centr pazicyi zaniali 300 husaraŭ samoha Chadkieviča na čale ź viadomym rotmistram Vincentam Vojnam. Praviej staŭ husarski połk jašče adnaho vyprabavanaha vajara — Jana Sapiehi. Napieradzie pałka było 350 vieršnikaŭ brata hietmana Alaksandra Chadkieviča, a taksama Ščasnaha Nieviaroŭskaha. U druhoj linii stajali husary samoha Sapiehi i Vilamoŭskaha. Zaplečča ž zaniali końniki Źmitra Baruchoŭskaha i budučaha amścisłaŭskaha vajavody Marcina Hiedrojca. Centralnaja hrupoŭka była ŭzmocnienaja vieršnikami Todara Lackaha.
Najbolšaja moc biełaruskaha vojska skancentravałasia na levym kryle. Tut połk na 900 husarskich šablaŭ Tamaša Dubrovy byŭ dapoŭnieny lohkimi vieršnikami.
Tyły vojskaŭ Chadkieviča zamykali vieršniki Jana Kiški, Adama Talvoša i Stanisłava Biełazora. Znajšłosia ŭ bajavych šychtach miesca i inflanckaj piachocie, a taksama rajtaram kurlandskaha hiercaha. Pry bierazie Dźviny kala łahieru stali čatyry konnyja charuhvy biełaruskich tataraŭ. Jany pavinny byli achoŭvać vazy, a pry nieabchodnaści pieraśledvać praciŭnika».
Praciŭnikaŭ padzialała nizina z ručajom. Chadkieviču vysłaŭ napierad lohkija adździeły z zahadam paturbavać šviedaŭ, a paśla inscenavać adstupleńnie.
Šviedski karol papaŭsia na chitryki: jon zahadaŭ pałovie vojska rušyć naŭzdahon. Takim čynam, Chadkievič atrymaŭ mahčymaść bicca z pałovaj vojska za raz.Kali šviedy ŭzdymalisia na pahorak, ich spačatku sustreli ahniom. A paśla na ich abrynulisia husarskija adździeły Vojny i kurlandskija rejtary Kietlera.
U tyja časy
ciažkaja końnica vykonvała ŭ bitvach rolu ŭdarnaj siły, jakuju ŭ časy Druhoj suśvietnaj pierachapili tankavyja adździeły. Udaryć z razhonu, raskałoć fłanh praciŭnika, raścierci ciažaram — voś była zadača «kryłataha vojska».
Źleva šviedskuju piachotu abyjšła ŭdarnaja hrupiroŭka Dubrovy i ŭ sustrečnym bai raźbiła rajtaryju Manśfielda, jakaja prykryvała tył piachoty. Skiravaŭšy ŭ pahoniu za raźbitymi rejtarami lohkija charuhvy, Dubrova paviarnuŭ svoj huf na piachotu. Amal adnačasova na pravym kryle huf Sapiehi zdoleŭ raźbić i pahnać kolkasna macniejšuju rajtaryju Branta (1200 rajtaraŭ). Tymčasam, hufy Vojny i Kietlera viazali bojem šviedskuju piachotu.
Šviedy trapili ŭ ciažkaje stanovišča: pałova ich końnicy była raźbitaja, a pałova piachoty trapiła ŭ akružeńnie.Karł IX skiravaŭ suprać Sapiehi reštu svajoj kavaleryi, a adahnanaja rajtaryja Branta adnaviła šycht i ŭdaryła na Sapiehu z fłanha.
Tady Chadkievič, bačačy, što Karł IX užo nie maje reziervaŭ, skiravaŭ svoj reziervny huf Lackaha (200 husaraŭ) na fłanh rajtaryi, jakaja biłasia z hufam Sapiehi. Šviedskaja końnica pabiehła. Zaviaršajučy pośpiech, husaryja Sapiehi i Lackaha pahnali piachotu, jakaja jašče baraniłasia.
Karł IX z reštkami vojska ledźvie paśpieŭ adpłyści. Vojska Chadkieviča ŭziało 60 ściahoŭ i 11 harmat.
Straty šviedaŭ dasiahali niekalkich tysiač čałaviek. Straty Chadkieviča, pavodle jaho rapartu, skłali… 100 čałaviek zabitymi i 200 paranienymi.
Sučaśniki nazyvali tuju bitvu ŭzornaj. Najlepšyja tahačasnyja pałkavodcy vinšavali Chadkieviča ź pieramohaj nad utraja bolšym vojskam. Ale,
jak i bitva pad Oršaj, jana nie adbiłasia značna na ahulnaj chadzie vajny.Zamacavać kirchholmski pośpiech kiraŭnictva Rečy Paspalitaj nie zdoleła, u chutkim časie ŭciahnuŭšysia ŭ maskoŭskuju avanturu.
Zrešty, jak zaŭždy ŭ historyi, nie ŭsio było adnaznačna.
Nadyšoŭ momant, kali elita Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, ačolenaja Radziviłami, pabačyła intaresy svajoj ziamli ŭ sajuzie sa Šviecyjaj…Ale heta ŭžo zusim inšy apoviad.
Darečy,
kryły na śpiny husaram Rečy Paspalitaj pryrabili tolki ramantyki XIX stahodździa.Jak śviedčać daśledčyki, u časy Kirchholmu jany macavalisia da siodłaŭ. Tak što i ŭ hetym sensie husary aniołami nie byli.
