Jakub trymaje fotazdymak pradzieda. Fota: Most
Historyjaj Hrodna Jakub zacikaviŭsia bolš za piać hadoŭ tamu, kali staŭ prahladać siamiejnyja fotazdymki. Tady jon natknuŭsia na zdymak pradzieda ŭ vajskovaj formie. Jaho zvali Uładzisłaŭ Zabaroŭski. Na fota nie było podpisu, ale dzied raskazaŭ, što jaho baćka słužyŭ u Hrodnie. Tak u Jakuba ŭźnikła cikavaść da Hrodna.
Pradzied, jaki słužyŭ u Hrodnie
Uładzisłaŭ Zabaroŭski naradziŭsia 4 vieraśnia 1911 hoda ŭ Łucku, na Vałyni. Kali jamu było dva hady, siamja pierajechała ŭ Biełastok. Pryčyn ich pierajezdu Jakub nie viedaje.
Nieŭzabavie pačałasia Pieršaja suśvietnaja vajna. Siamja, u tym liku i Uładak, jak tady nazyvali chłopčyka, vyjechała ŭ evakuacyju ŭ Irkuck. U Biełastok jany viarnulisia tolki ŭ 1920-ja hady, paśla adnaŭleńnia niezaležnaści polskaj dziaržavy.
«U 1933 hodzie pradzied traplaje ŭ Hrodna. U hetym horadzie jon prachodziŭ vajskovuju słužbu ŭ 76-m Lidskim piachotnym pałku. Dziakujučy infarmacyi, atrymanaj z Centralnaha vajskovaha archiva, ja viedaju, što słužbu jon prachodziŭ z 5 krasavika 1933 hoda pa 17 vieraśnia 1934 hoda. Na žal, ja nie viedaju mierkavańnia pradzieda pra Hrodna, ale, vierahodna, jano pavinna było być dobraje. Viedaju, što Uładzisłaŭ chadziŭ na futbolnyja matčy ŭ Hrodnie i zaŭzieŭ za miascovy WKS — Wojskowy Klub Sportowy».
Pradzied Jakuba Uładzisłaŭ idzie sprava. Fota: Most
Paśla słužby ŭ vojsku Uładzisłaŭ viarnuŭsia ŭ Biełastok, pracavaŭ piečnikom. U 1939 hodzie, kali pačałasia Druhaja suśvietnaja vajna, jon byŭ mabilizavany, ale nie ŭ Hrodnie. Vierahodna, jaho adpravili ŭ Lidu, dzie jon abaraniaŭ vajskovy aeradrom. Pradzied Jakuba byŭ dobrym strałkom — takuju vysnovu małady čałaviek zrabiŭ, vyvučyŭšy dakumienty.
«Kali saviety 17 vieraśnia napali na Polšču, atrad Uładzisłava byŭ rasfarmavany i sałdaty pavinny byli viarnucca dadomu. Pradzied razam z hrupaj ź niekalkich čałaviek nakiroŭvaŭsia ŭ bok Biełastoka. Jon byŭ adzinym čałaviekam u hetaj hrupie, chto dobra viedaŭ miascovaść. Razam ź im byli ludzi ź Lublina, Varšavy i Poznani. Jany prabiralisia pa načach praź lasy, kab ich nie znajšli».
Paśla viartańnia ŭ Biełastok Uładzisłaŭ spaliŭ usie svaje vajskovyja dakumienty: jon bajaŭsia savieckaj ułady, jakaja ŭžo była ŭ horadzie. U 1940 hodzie savieckija sałdaty ŭsio ž jaho zatrymali i vyvieźli ŭ łahier dla vajennapałonnych.
«Na ščaście, šarahoviec nie byŭ abjektam cikavaści savietaŭ. Nieŭzabavie Uładzisłava adpuścili, jon viarnuŭsia ŭ Biełastok. Pracavaŭ piečnikom. Pamior u 1972 hodzie. Ja jaho nie zaśpieŭ i historyju pradzieda Uładzisłava viedaju tolki pa ŭspaminach jaho syna — majho dziaduli».
Abjadnali namahańni i stvaryli hrupu
Cikavaść da vajskovaj słužby pradzieda zaachvociła Jakuba šukać bolš infarmacyi. Na roznych forumach jon pačaŭ pierapisvacca ź ludźmi, u jakich byli padobnyja historyi, źviazanyja z Hrodnam.
«Ja zaŭsiody cikaviŭsia historyjaj. A toje, što ŭ mianie prodak byŭ vajskoŭcam i ŭdzielničaŭ u vajnie, — heta jašče bolš padšturchoŭvała da vyvučeńnia. U siamiejnym albomie ja znajšoŭ fotazdymak pradzieda ŭ formie i tady staŭ šukać bolš infarmacyi pra Hrodna ŭ internecie. Taksama pačaŭ detalova razhladać vajskovyja fotazdymki z davajennaha Hrodna ŭ nadziei znajści na ich svajho prodka. Dziakujučy ludziam u adnoj z tematyčnych supołak u fejsbuku ja daviedaŭsia, što značok na fotazdymku Uładzisłava — heta značok 76-ha piachotnaha pałka. Spačatku mnie było važna znajści pradzieda na inšych fotazdymkach ci infarmacyju pra jaho, ale z časam heta transfarmavałasia ŭ ahulnuju cikavaść da pałka, a taksama da Hrodzienskaha harnizona i samoha horada».
U adnoj z tematyčnych supołak u fejsbuku Jakub paznajomiŭsia ź ludźmi, jakich taksama cikaviła historyja Hrodzienskaha harnizona. Razam jany pryniali rašeńnie ab stvareńni supołki «Harnizon Hrodna», jakaja była b miescam dyjałohu, raspaŭsiudžvańnia viedaŭ i supracoŭnictva ŭ zachavańni pamiaci pra polskich sałdataŭ, jakija słužyli ŭ Hrodnie ŭ mižvajenny pieryjad.
«U lutym 2020 hoda razam ź Michałam Mardevušam i Ahnieškaj Jenžedziejeŭskaj my zasnavali supołku. Niadaŭna adznačyli čatyrochhodździe. Za hety pieryjad supołka mocna vyrasła, u joj užo bolš za 800 padpisčykaŭ. U našaj supołcy jość jak historyki, jakija zajmajucca vyvučeńniem i apisańniem historyi z navukovaha punktu hledžańnia, tak i hramadskija dziejačy, kalekcyjaniery i, pierš za ŭsio, naščadki ludziej, jakija słužyli ŭ Hrodnie, jakija šukajuć u supołcy dapamohi ŭ svaich hienieałahičnych daśledavańniach».
Post padziaki ŭ supołcy za dapamohu ź infarmacyjaj. Skrynšot z supołki «Hrodzienski harnizon»
Za čatyry hady ŭdzielnikam supołki ŭdałosia apisać historyju Hrodzienskaha harnizona, uznavić pamiać pra adnaho majora 81-ha piachotnaha pałka, a taksama sumiesna pryvieści da ładu jahonaje nadmahille. Akramia taho, udałosia dapamahčy niekalkim ludziam znajści infarmacyju pra svaich prodkaŭ.
«Usie adzin adnamu dapamahajuć infarmacyjaj i dzielacca fatahrafijami. Ja na hety momant dapamoh dvum padpisantam ź infarmacyjaj, jašče dvoje čakajuć taho ž. Adna žančyna atrymała fotazdymak ad administratara hrupy, na jakoj jana paznała svajho pradzieda. Taksama supołka stvaraje niejkuju zychodnuju bazu, bo mnohija ludzi dzielacca bijahrafijami kankretnych histaryčnych asob, pišuć ułasnyja artykuły ci dzielacca artykułami, znojdzienymi ŭ davajennaj presie».
Pasty ŭ supołcy «Hrodzienski harnizon»
Dypłomnaja praca na temu Hrodna
Hrupa dała Jakubu zrazumieć, što šmat u kaho ź ludziej u Polščy byli prodki, jakija słužyli ŭ mižvajenny pieryjad u Hrodnie. I jak akazałasia, mnohija historyi padobnyja da jaho ŭłasnaj — naščadki amal ničoha nie viedajuć pra pieryjad słužby prodkaŭ.
«Ciapier ja časta sam identyfikuju fotazdymki i mahu vyznačyć, było fota zroblena ŭ Hrodnie ci nie. Maje viedy ŭžo dazvalajuć heta rabić. Taksama ŭžo dva hady ja zajmajusia navukovymi daśledavańniami z vykarystańniem ličbavych biblijatek u internecie, u jakich prahladaju davajennyja haziety z Hrodna. Šukaju zapisy, źviazanyja z vajskoŭcami, uzajemaadnosinami sałdat, a taksama prahladaju fotazdymki z čužych kalekcyj.
Ź niadaŭniaha času ja pačaŭ pravodzić daśledavańni ŭ Centralnym vajskovym archivie, dzie vielmi šmat dakumientaŭ, pryśviečanych vajskovym čaściam i Hrodzienskamu harnizonu. Pišu na hety momant dypłomnuju pracu ab udziele 76-ha piachotnaha pałka ŭ žyćci horada Hrodna i vakolic. U dzionnych zahadach 76-ha piachotnaha pałka ja taksama znajšoŭ dakładny chod słužby svajho pradzieda i zapisy pra jaho vyniki ŭ spabornictvach pa stralbie, ab pavyšeńni da starejšaha strałka i ab nadańni prava na pamiatny znak. Heta taksama palahčaje mnie datavańnie fatahrafii majho pradzieda, zroblenaj na vulicy Hrodna».
Staŭ kalekcyjanavać rečy
Jašče Jakub pačaŭ źbirać rečy i dakumienty, źviazanyja z vajskovaj historyjaj Hrodna, i ŭ pryvatnaści z historyjaj 76-ha piachotnaha pałka, dzie słužyŭ jahony pradzied.
«Źbirać rečy ja pačaŭ prykładna ŭ momant stvareńnia supołki. Ja nabyvaju fotazdymki praź internet, na antykvarnym kirmašy, a taksama praz znajomych kalekcyjanieraŭ, jakija ŭžo viedajuć moj abjekt cikavaści. U maich kalekcyjach jość fotazdymki hrodzienskich sałdat, kniha ź piačatkaj adnaho z kamandziraŭ 76-ha PP, vajskovaja knižka sałdata, jaki prachodziŭ vučeńni ŭ hetaj čaści. A niadaŭna atrymaŭ taksama strałkovy dypłom, vydadzieny kamiendantam 76-ha PP».
Fotazdymki z kalekcyi Jakuba. Fota: Most
Fota: Most
«Mnie zdajecca, što ja tam duchoŭna byŭ»
Historyja pradzieda zbliziła Jakuba z Hrodnam, ale ŭ hetym horadzie jon nikoli nie byŭ. Žyvie i vučycca chłopiec u Biełastoku, za 75 km ad horada, u jakim słužyŭ jaho prodak. Niekalki razoŭ Jakub źbiraŭsia pryjechać, ale pajezdku davodziłasia adkłaści. «Hety horad tak blizka i tak daloka», — dzivicca małady čałaviek. Ale nie pakidaje maru niekali dajechać da Biełarusi.
«Raniej mianie nie cikaviŭ Hrodna, ja nie viedaŭ, jak ź im źviazany. Baćki niekalki razoŭ chacieli pajechać tudy, bo sami nikoli nie byli. Ale niejak nie navažvalisia. A kali ja dasiahnuŭ paŭnalećcia, kab pajechać adzin, pačałasia pandemija, pratesty ŭ Biełarusi, a zatym napružanaja situacyja na miažy. Usio heta zrabiła majo padarožža niemahčymym.
Choć ja nikoli nie byŭ u Hrodnie, mnie padajecca, što ja tam duchoŭna byŭ. Ja šmat užo viedaju pra hety horad u pieryjad słužby svajho pradzieda. Rehularna prahladaju hrodzienskuju presu ŭsiaho mižvajennaha pieryjadu i viedaju, jak funkcyjanavaŭ hety horad, što vyznačała rytm žyćcia hrodzienca, jakija byli asnoŭnyja padziei taho pieryjadu.
Maja mara — pryjechać u Hrodna i na svaje vočy ŭbačyć kazarmy, dzie raźmiaščałasia čaść pradzieda, prajścisia pa vulicy Ažeški, dzie byŭ zrobleny adziny zdymak u Hrodnie, jaki zachavaŭsia ŭ siamiejnym archivie, a taksama pahladzieć na futbolny stadyjon, dzie hulaŭ miascovy WKS».
Jakub Rafałoŭski sa svajoj kalekcyjaj. Fota: Most
Čytajcie taksama:
