Anton Dzieručenka rodam sa Śvietłahorska — 70-tysiačnaha pramysłovaha horada ŭ Homielskaj vobłaści. Pa adukacyi jon nastaŭnik historyi, pracavaŭ u škole.
U jaho było dva chobi — «Vikipiedyja» i padarožžy pa Biełarusi. Ën ich złučyŭ u adno: padarožničaŭ pa Biełarusi i zdymaŭ, zdymaŭ, zdymaŭ dla «Vikipiedyi».
«Kali zahuhlić nazvu biełaruskaj vioski, dzie niama architekturnych słavutaściaŭ, ale budzie fota, to 90 pracentaŭ, što jano majo», — kaža Anton.
Vandrujučy na rovary, jon narabiŭ amal try tysiačy fota z krajavidami, pasieliščami, pomnikami — architektury i nie tolki.
Vioska Niekraševičy — małaja radzima Uładzimira Makieja. Adzinaje, što tam dahledžana, — pomnik Suvoravu. Fota: Anton Dzieručenka
«Biełaruś niejmavierna pryhožaja»
Biełaruś niejmavierna pryhožaja, a biełarusy adkrytyja i ščyryja ludzi — voś hałoŭnaje, što Anton vynies sa svaich vandrovak. U vioskach zaŭsiody vitajucca ź nieznajomcam, a kali ty padarožničaješ na rovary, prapanujuć vady i padjeści.
U toj ža čas, kaža Anton, šmat dzie ŭ Biełarusi panuje zaniadbańnie i zaniapad. Vioski, dzie amal nie zastałosia ludziej, zakinutyja chaty, dabityja kałhasy, raźbityja darohi — jon heta bačyŭ na svaje vočy.
Ekspazicyja ŭ muziei vioski Vialikija Prusy. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
«U Kapylskim rajonie ŭ vioscy Vialikija Prusy byŭ u zakinutym muziei. U rajonnaj ułady niama hrošaj jaho ŭtrymlivać, tamu miascovyja žychary, kab jon nie źnik, pa čarzie dahladajuć jaho», — raskazvaje Anton.
Na Hrodzienščynie jość vioska Žyžma, a za 15 kiłamietraŭ ad jaje ŭ Litvie isnuje inšaja z nazvaju Žyžmy, raskazvaje jon.
Vioska Žyžma. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
«U litoŭskich Žyžmach, jak i ŭ biełaruskaj, brukavanyja darohi, dychtoŭnyja damy ź lištvaju i adkosami. Litoŭskija Žyžmy ŭklučanyja ŭ skład Dzievianišskaha rehijanalnaha parku. Heta faktyčna jak vialiki muziej pad adkrytym niebam. U biełaruskaj ža takoha i blizka niama. Adno što brukavanku jašče nie zakatali ŭ asfalt», — kaža jon.
Anton Dzieručenka abjechaŭ tysiačy viosak. Ale, jak historyku, jamu cikavyja taksama i harady, u tym liku jahony Śvietłahorsk, zbudavany ŭ druhoj pałovie XX stahodździa, i ŭ cełym saviecki pieryjad biełaruskaj historyi.
«My viedajem ramantyzm, Reniesans, Aśvietnictva, ale nie viedajem savieckaha pieryjadu, nie stavimsia da savieckaj architekturnaj spadčyny jak da niečaha admietnaha. Ale hety pieryjad byŭ, syšoŭ i ŭžo nie vierniecca. My hetaha pakul nie razumiejem», — adznačaje vikipiedyst.
Savieckaje manumientalnaje mastactva ŭ Śvietłahorsku. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
Anton chacieŭ by zaniacca vyvučeńniem industryjalizacyi ŭ XX stahodździ, vynikam jakoj staŭ i jaho rodny Śvietłahorsk.
«I napisaŭ pra biełarusaŭ Sibiry»
Anton Dzieručenka — adzin z samych aktyŭnych aŭtaraŭ biełaruskaj «Vikipiedyi». Jon papaŭniaje resurs biełaruskimi tekstami z 2017 hoda. U jaho darobku bolš za 21 tysiaču artykułaŭ. «Vikipiedyju» Anton ličyć vydatnym srodkam papularyzacyi biełaruskaści.
«Ja nie mahu pisać knihi, časopisy, ale mahu napisać artykuł dla «Vikipiedyi», kudy kožny moža zajści i jaho pračytać», — tłumačyć Anton.
Antonu padabajecca pošukavaja praca. Ën čytaje, źbiraje infarmacyju, a paśla pierakazvaje jaje karystalnikam «Vikipiedyi».
Tak, adnym z najbolš udałych svaich tekstaŭ jon ličyć artykuł, pryśviečany biełarusam Sibiry. Nad hetym adnosna nievialikim dopisam Anton pracavaŭ tydzień.
Jaho ŭraziła, što, akazvajecca, u Sibiry dziejničali biełaruskamoŭnyja škoły i zachavalisia cełyja pasieliščy, zasnavanyja biełarusami.
«I kali ja pišu pra biełarusaŭ Sibiry, i kali pišu pra Čakskuju vajnu, i pra vyhnańnie jaŭrejaŭ z Ispanii, spačatku davodzicca čytać teksty ŭ aryhinale. Potym pačynaješ pisać artykuł i bačyš, što nie chapaje jašče adnaho, i tak možaš napisać 15 artykułaŭ, pakul skončyš zahałoŭny tekst pa temie», — raskazvaje Anton.
Anton piša ŭ «Vikipiedyi» pra ŭsio toje, z čym jaho sutykaje žyćcio.
Kali jon byŭ u Kijevie, jaho ździviła, što ŭ internecie amal niama biełaruskaj infarmacyi pra stalicu Ukrainy, choć biełarusaŭ tam tady žyło niamała.
«U Kijevie dahetul isnuje biełaruskamoŭny hutarkovy kłub, — raskazvaje Anton. — U im źbirajucca, kab pahutaryć pa-biełarusku. Naviedvali jaho i chłopcy, jakija ciapier vajujuć u pałku Kalinoŭskaha».
Biełaruski hutarkovy kłub u Kijevie, 2017 hod. Anton Dzieručenka ŭ hłybini kadra čaćviorty źleva. Druhi sprava — Aleh Aŭčyńnikaŭ, jaki ciapier vajuje ŭ pałku Kalinoŭskaha. Dzieručenka i Aŭčyńnikaŭ — adzinyja z usioj kampanii na zdymku biełarusy z samoj Biełarusi. Astatnija nikoli nie byvali ŭ Biełarusi, ale navučylisia biełaruskaj movie. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
Tak tady ŭ Kijevie Anton staŭ pisać u «Vikipiedyju» pra tapanimiku horada.
«Padabajecca pieradražnivać prapahandu»
Anton Dzieručenka zajmaŭsia «Viki», ale nie dumaŭ pra błohierstva, pakul adnojčy nie raskazaŭ siabram pra historyju pabudovy Minskaha aŭtazavoda. I pra inšaje havorka zajšła ź imi: jak aŭtarka arnamientu na ciapierašnim dziaržaŭnym ściahu Matrona Markievič z 1944 hoda da śmierci — 15 hadoŭ — žyła ŭ ziamlancy.
«Pryjacieli hladzieli na mianie šakavanyja, a mnie padavałasia, što heta ž ahulnaviadomaja infarmacyja, jak dvojčy dva čatyry, bo heta školnyja viedy. Siabry ž kazali, što pra toje nichto nie viedaje», — zhadvaje Anton.
Tak jamu pryjšła dumka pačać rabić tyktoki.
Profil Antona Dzieručenki ŭ tyktoku. Skryn sacyjalnaj sietki
Błohierstva ŭ tyktoku Dzieručenka pačaŭ z rolika pra MAZ. Toje videa za dzień nabrała niekalki tysiač prahladaŭ.
«Heta narmalna dla čałavieka — cikavicca tym, što vakoł. Ciažka tolki adšukać kirunak intaresaŭ», — kaža Anton.
Na staroncy Dzieručenki ŭ tyktoku pad nazvaju «antahon» bolš za 60 rolikaŭ, jakija ahułam naźbirali 57 tysiač prahladaŭ. Temy raznastajnyja. Jość rolik, pryśviečany hopnictvu. Adzin z apošnich raskazvaje pra najezd Volhi Bondaravaj na ministra adukacyi Ivanca.
Anton kaža, što jamu padabajecca pieradražnivać prapahandu.
Kali vykłaŭ rolik pra bieł-čyrvona-bieły ściah, to adrazu nabiehli boty. Na ich zakliki zapisaŭ videa i pra čyrvona-zialony ściah. Pasypalisia abvinavačvańni, što jon niapravilna padaŭ jaho historyju. Ale videa było nastolki ŭdałym, što ŭ botaŭ nie było čym padmacavać svaje pretenzii, raskazvaje jon.
Anton Dzieručenka ŭ emihracyi. Sfatahrafavaŭsia tak, kab prapahanda pakpiła ź jaho. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
Dzieručenka pierakanany, što zadača botaŭ i prapahandystaŭ — nie dazvolić biełarusu sfarmavać ułasnuju karcinu śvietu. Tamu ad ich pastajanna hučyć, što «praŭdy nidzie niama», «praŭdy nie daviedajemsia», «usie brešuć».
«Lubuju aktyŭnaść, skiravanuju na nacyjanalnaje, što moža abjadnać biełarusaŭ, jany namahajucca źniščyć. Raźjadnać, kab lepiej było kiravać», — davodzić surazmoŭca.
«18-hadovym ja zadumaŭsia»
Ciapierašni čas Anton Dzieručenka ličyć najžachliviejšym u najnoŭšaj biełaruskaj historyi. Na jaho pohlad, ciapierašnija padziei buduć stajać u adnym šerahu sa stalinskimi represijami ci Livonskaj vajnoj.
«Padčas Livonskaj vojny ludziej vyrazali cełymi haradami. Padčas stalinskich represij vysyłali, rasstrelvali. Ciapier tyja ž turmy, antybiełaruskaja prapahanda.
Źmianilisia formy teroru, ale źmiest zachavaŭsia. Kali my pieražyviom ciapierašnija pakuty, to ŭ padručnikach historyi napišuć, što 20-ja hady XXI stahodździa byli žachlivyja», — kaža Anton.
Anton Dzieručenka na maršy Svabody. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
Anton Dzieručenka naradziŭsia, kali Łukašenka ŭžo byŭ pry ŭładzie. «18-hadovym ja zadumaŭsia, čamu tak doŭha Łukašenka panuje», — kaža jon.
«Ludzi z majho asiarodździa byli ŭpeŭnienyja, što «dzied zasiedzieŭsia». Jon usim abryd», — kaža Anton.
Ën byŭ udzielnikam Maršu 16 žniŭnia — najvialikšaj akcyi pratestu 2020 hoda. Jana sabrała niekalki socień tysiač demanstrantaŭ. Anton stajaŭ u tym miescy, dzie byŭ vializny bieł-čyrvona-bieły ściah. Z vyšyni chłopiec bačyŭ hramadu ludziej, kraju jakoj nie moh razhledzieć.
«Mnie padavałasia, što ŭsio budzie fajna. Čornaja pałasa narešcie skončyłasia, i pačynajecca biełaja», — zhadvaje Anton.
Pakryŭdziŭ aktyvistku
Pad kryminałku Dzieručenka trapiŭ za «abrazu» Iłony Iłaryjonavaj, praŭładnaj aktyvistki, jakaja ciapier zasiadaje ŭ Maładziožnym parłamiencie. Sprava była raspačataja pa 189 artykule Kryminalnaha kodeksa (naŭmysnaje prynižeńnie honaru i hodnaści asoby, vykazanaje ŭ nieprystojnaj formie, u publičnym vystupleńni, u tym liku raspaŭsiudžanaje ŭ internecie).
Iłona Iłaryjonava. Fota: mpns.by
«Ja napisaŭ: «Hańba, z-za takich, jak VY, u našaj krainy niama budučyni», — zhadvaje Anton. — Heta było na pačatku červienia. Aktyvisty BRSM na pikiecie źbirali podpisy ŭ padtrymku Łukašenki. Jany nakinulisia na žurnalistaŭ. Ja pahladzieŭ videa i vykazaŭ svajo mierkavańnie».
Jak kaža Dzieručenka, spravaj suprać jaho zajmałasia nieviadomaja tady jamu milicejskaja struktura HUBAZiK.
U pastanovie Pieršamajskaha suda Minska havorycca, što Dzieručenka nie pryznaŭ viny i nastojvaŭ na adsutnaści namieraŭ źniavažyć Iłaryjonavu. Jon prakamientavaŭ videarolik ź joj, bo jaho aburyła jaje vykazvańnie. Paźniej, zrazumieŭšy, što pastupiŭ niapravilna, sprabavaŭ vydalić svoj dopis, ale profil užo byŭ zakryty.
Na videa dziaŭčyna, padobnaja da Iłaryjonavaj, kazała ab tych, chto piša «durnavatyja kamientary» pra ŭdzielnikaŭ pikieta, što jany «poŭnyja…», ale, schamianuŭšysia, pieradumała charaktaryzavać apanientaŭ. U sudzie Iłaryjonava narakała, što na jaje akaŭnt pačali pastupać źniavahi dy pahrozy, tamu jana vymušanaja była zakryć jaho.
Dziaŭčyna, padobnaja da Iłony Iłaryjonavaj, aburajecca krytyčnymi kamientarami pra Łukašenku i pra tych, chto padtrymlivaje jaho. Na pikiecie tady ad łukašystaŭ pierapała žurnalistam «Radyjo Svaboda». Skryn videa «Radyjo Svaboda»
Pa słovach Dzieručenki, Iłaryjonava ŭ červieni 2020 hoda była studentkaj Univiersiteta kultury i BRSM-aktyvistkaj. Udzielničała ŭ mierapryjemstvach z Łukašenkam i navat fatahrafavałasia ź im.
Dzieručenka kaža, što inicyjataram kryminalnaha pieraśledu była mienavita Iłaryjonava. Jana, jak miarkuje Dzieručenka, napisała zajavu na jaho ŭ milicyju. Razhlad spravy spačatku pryznačyli na 7 žniŭnia, ale adkłali na kastryčnik. Antona ŭ vyniku aštrafavali na 100 bazavych vieličyń (2700 rubloŭ) i abaviazali spłacić Iłaryjonavaj 2 tysiačy rubloŭ kampiensacyi.
Pakul tryvali pratesty, u Dzieručenki było spadziavańnie, što abvinavaŭčy prysud nie paśpieje nabyć moc, bo režym Łukašenki padzie. Vyjšła inačaj.
Anton Dzieručenka (źleva) ź Mikitam Račyłoŭskim (sprava) za adnoj partaj. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
Cikava, što Dzieručenka siabravaŭ ź ciapierašnim śpikieram Maładziožnaha parłamienta Mikitam Račyłoŭskim. Paśla vybaraŭ 2020 hoda darohi ich razyšlisia.
«Ź im siadzieli za adnoj partaj, a ciapier jon pieradačy viadzie z Azaronkam i vystupaje za čystki na histaryčnych fakultetach», — adznačaje surazmoŭca.
«Kali pačałasia vajna, biełarusy byli ŭ panicy»
Dumki ab emihracyi ŭ Dzieručenki zjavilisia vosieńniu 2020 hoda, ale jon nie chacieŭ zjazdžać i nastroiŭsia trymacca da apošniaha. Dumaŭ, što bolš karysnym budzie ŭ Biełarusi. Ën praciahvaŭ pracavać u škole.
«Minuły navučalny hod byŭ žacham», — kaža jon. Ideałahizacyja ŭzmacniałasia z kožnym miesiacam.
Dzieručenka nastaŭničaŭ u Minskaj vobłaści. Kali pačałasia vajna, miascovyja žychary admaŭlalisia ŭ heta vieryć, kaža jon. «Nichto nie razumieŭ, navošta Biełaruś uviazałasia ŭ heta. Bajalisia, što ŭkraincy pačnuć stralać u adkaz. Nad chatami kožnyja paŭhadziny lotali rasijskija samaloty», — uspaminaje Anton Dzieručenka.
«My pačali zhadvać, dzie znachodziacca bambaschoviščy dy što treba rabić, kali čałaviek apyniecca pad zavałami. Rehularna prychodzili paviedamleńni na elektronnuju pošty škoły, što jana zaminiravanaja. Ź jaje vyvodzili dziaciej, a potym pierastali źviartać uvahu na takija pahrozy», — raskazvaje nastaŭnik.
Toje, što pieražyvajuć ciapier biełarusy, — dobraja vakcyna ad ustalavańnia ŭ budučyni dyktatarskaha režymu dy ideałohii nakštałt «russkoho mira», ličyć Anton. Na jaho pohlad, pryščepka pracuje ŭžo ciapier.
Režymy, jak u Biełarusi, isnavali i ŭ Čechii, Polščy, Rumynii dy inšych krainach, jakija znachodzilisia ŭ zaležnaści ad Savieckaha Sajuza, kaža Anton. Paśla ich padzieńnia nastalhii pa tatalitarnym minułym ni ŭ koha nie było, nie budzie i ŭ nas, miarkuje jon.
Na jaho pohlad, prychilniki łukašyzmu, jak tolki režym źniknie, źmieniać svaje pohlady, bo jany ciapier «zašmat hladziać aśviatlalny aparat, jaki nazyvajecca televizaram». Prapahanda łukašystaŭ nikčemnaja, ličyć Anton.
«Prykład tamu — film pra rasijskuju vajnu va Ukrainie, na premjeru jakoha pryjšła tolki Bondarava. Heta pry canie na bilet 50 kapiejek, — davodzić jon. — I tut ža inšaja historyja. Dziaŭčyna z Kobryna nakiravałasia ŭ Polšču, kab pahladzieć u kinateatry film «Barbi». Hetyja dva prykłady pakazvajuć, što saboju ŭjaŭlajuć biełarusy siońnia».
«Palaki razumiejuć, u jakim ciažkim stanie apynulisia biełarusy»
30 śniežnia 2022 hoda Antonu patelefanavali ź milicyi i paprasili zajści ŭ luby RAUS nibyta dla raźbiralnictva pa darožna-transpartnym zdareńni. Ryzykavać chłopiec nie staŭ. Na nastupny dzień jon pakinuŭ radzimu i navahodździe sustreŭ u Łatvii na parkoŭcy.
Paźniej jon daviedaŭsia, što HUBAZiK zacikaviŭsia im paśla dopytu zatrymanaha administratara kanała pra architekturu. U jaho telefonie siłaviki źviarnuli ŭvahu na Antonaŭ profil z «Pahoniaju» ŭ sacyjalnaj sietcy.
«Pra toje mnie paśla raskazaŭ sam znajomy, jakomu taksama daviałosia vyjechać ź Biełarusi», — raskazvaje Anton.
Pieršy miesiac na čužynie Anton žyŭ u chostele dla biazdomnych. U Polščy jon maje dadatkovuju abaronu i jamu vypłačvajecca 750 złotych (400 rubloŭ. — «NN») dziaržaŭnaj dapamohi.
Anton Dzieručenka, 18 žniŭnia 2020 hoda. Fota: asabisty albom Antona Dzieručenki
Siabry padkazali Antonu źviarnucca da biełaruskich arhanizacyj i ziemlakoŭ pa padtrymku.
Źbirajecca pastupać va ŭniviersitet na padrychtoŭčy kurs. Nidzie ŭ Polščy jon nie adčuvaŭ niehatyvu ad taho, što jon ź Biełarusi.
«Palaki razumiejuć, u jakim ciažkim stanie apynulisia biełarusy, — padsumoŭvaje Anton Dzieručenka. — Jany razumiejuć, što nie isnuje ŭniviersalnaha sposabu, kab Biełaruś vyzvaliłasia».
A što Iłona Iłaryjonava? Ciapier 24-hadovaja vypusknica Univiersiteta kultury Iłaryjonava — ni mnoha ni mała ŭžo namieśnica načalnika hałoŭnaha ŭpraŭleńnia ideałahičnaj raboty Minskaha harvykankama. Upraŭleńnie ŭznačalvaje byłaja pres-sakratarka MUS Volha Čamadanava. Hałoŭnaja zadača «ideołahaŭ», nahadajem, — zabieśpiačeńnie patrebnych vynikaŭ vybaraŭ i niedapuščeńnie pratestaŭ.
U ciapierašniaj radasłoŭnaj Iłaryjonavaj značycca i toje, što jana pamočnica deputata Pałaty pradstaŭnikoŭ, kamunista Siarhieja Kliševiča. Dziaŭčyna zastajecca ŭ Maładziožnym parłamiencie, dzie ŭznačalvaje kamisiju infarmacyjnaj palityki, technałohij i suviaziaŭ z hramadskaściu. Jašče i vučycca ŭ Akademii kiravańnia.
A Anton praciahvaje zdymać videa dla tyktoka, a taksama pisać u «Vikipiedyju». Vandruje na rovary pa Polščy, jak niekali pa Biełarusi. Ën vieryć, što jaho praca daść plon. Padtrymać jaho možna tut.
A kali vam praca «Našaj Nivy» padajecca važnaj, to nas možna padtrymać praz Patreon, spasyłka tut nižej.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
Apublikavanaje pieradśmiarotnaje intervju Vitaŭta Kipiela: jak zachavać biełaruskaść u emihracyi
https://d2lur0sisdcrej.cloudfront.net/325657