Elžbieta Kajzier, zahadčyca adździeła kalekcyj muzieja, pakazvaje kalekcyju abutku, jakaja naležała dzieciam — achviaram byłoha nacysckaha niamieckaha łahiera śmierci Aŭšvic-Birkienau, u kansiervacyjnaj łabaratoryi na terytoryi łahiera ŭ Aśviencimie, Polšča, 10 maja 2023 hoda. Fota: Michał Dziuk / AP Photo
U kansiervacyjnaj łabaratoryi na terytoryi byłoha łahiera Aŭšvic mužčyna ŭ sinich humovych palčatkach skalpielem saskrabaje iržu ź luviersaŭ maleńkich karyčnievych čaravikaŭ, jakija dzieci nasili pierad tym, jak ich zabili ŭ hazavych kamierach. Kalehi na inšym kancy doŭhaha pracoŭnaha stała aściarožnymi kruhavymi ruchami ścirajuć z čaravikaŭ pył i brud, vykarystoŭvajučy miakkija anučy. Potym tufli skanujuć i fatahrafujuć u susiednim pakoi i ŭnosiać u katałoh u bazie danych.
Siońnia Aŭšvic — heta miemaryjał i muziej, kiravany polskaj dziaržavaj, na jakuju lehła ŭračystaja adkaznaść za zachavańnie śviedčańniaŭ taho miesca, dzie palaki taksama byli siarod achviar. Niemcy źniščyli dokazy svaich złačynstvaŭ u Trablincy i inšych łahierach, ale nie zmahli zrabić hetaha całkam na vielizarnaj płoščy Aŭšvica.
Śviedčańni złačynstvaŭ źnikajuć
Praz vosiem dziesiacihodździaŭ paśla katastrafičnych padziej niekatoryja śviedčańni źnikajuć pad ciskam času i masavaha turyzmu.
Tak, vałasy, sastryžanyja z achviar dla vyrabu adzieńnia, ličacca častkaj čałaviečych pareštkaŭ, tamu ich nielha fatahrafavać i padviarhać namahańniam pa zachavańni. Jany prosta pieratvarajucca ŭ pył.
Ale zastałosia bolš za 100 tysiač čaravikaŭ achviar. Kala 80 tysiač ź ich u vielizarnych kučach vystaŭlenyja ŭ zale, kudy štodnia prychodziać naviedvalniki. Šmat abutku defarmavana, jaho pieršapačatkovy koler vyćviŭ, a šnurki rassypalisia, ale jon praciahvaje isnavać jak śviedčańnie žorstka abarvanych žyćciaŭ. Redka kali abutak parny, u asnoŭnym boty zachavalisia pa adnym.
Bačyć malusieńkija tufli i tapciki — asabliva žachliva.
«Dziciačy abutak — heta samy kranalny abjekt dla mianie, tamu što niama bolšaj trahiedyi, čym trahiedyja dziaciej», — kaža Mirasłaŭ Maciaščyk, śpiecyjalist pa kansiervacyi z łabaratoryi muzieja.
«Abutak — heta pradmiet, ciesna źviazany z čałaviekam, ź dziciem. Heta śled, časam heta adziny śled, jaki zastaŭsia ad dziciaci».
Ludzi naviedvajuć adzin z barakaŭ, dzie vystaŭleny abutak, sabrany ŭ viaźniaŭ byłoha nacysckaha niamieckaha łahiera śmierci Aŭšvic-Birkienau, Polšča, 10 maja 2023 hoda. Vializnyja kučy acalełaha abutku dajuć niekatoraje ŭjaŭleńnie pra vielizarny maštab złačynstvaŭ — choć ad taho, što było, zastałasia tolki małaja častka. Fota: Michał Dziuk / AP Photo
Praca z čałaviečaj trahiedyjaj
Pierš čym adpravić ludziej u hazavyja kamiery, esesaŭcy zahadvali im raspranucca i kazali, što treba pajści ŭ duš dla dezynfiekcyi. Možna ŭjavić, kolki ludziej dumali, što jany zmohuć znoŭ nadzieć hety abutak paśla duša. Ale jon tak i nie viarnuŭsia da svaich uładalnikaŭ.
Mirasłaŭ Maciaščyk kaža, što jon i inšyja restaŭratary nikoli nie vypuskajuć z-pad uvahi čałaviečuju trahiedyju, jakaja staić za čaravikami, navat kali jany zasiarodžvajucca na techničnych aśpiektach svajoj kansiervacyjnaj pracy. Časam ich adolvajuć emocyi, i im patrebnyja pierapynki.
Supracoŭnica adździeła kansiervacyi ściraje pył z abutku, jaki naležaŭ dziciaci, paciarpiełamu ŭ byłym nacysckim niamieckim łahiery śmierci Aŭšvic-Birkienau, Polšča, 10 maja 2023 hoda. Fota: Michał Dziuk / AP Photo
Abutak raspaviadaje historyi
Praca pa kansiervacyi zaŭsiody raskryvaje niekatoryja detali pra zabitych u łahiery — valizki, naprykład, časta dajuć źviestki, bo na ich zachavalisia imiony i adrasy.
Letaś supracoŭniki, jakija kansiervujuć abutak dla darosłych, znajšli banknotu ŭ 100 italjanskich lir u žanočaj tufli na vysokim abcasie, na jakoj taksama było nadrukavana imia Ranzini — vytvorcy abutku ŭ Tryjeście. Uładalnica, vierahodna, była italjankaj, ale bolš pra jaje ničoha nie viadoma.
Jany taksama znajšli imia Viera Vahryzkava na dziciačym bociku. Tak supała, što supracoŭnik muzieja zaŭvažyŭ hetaje ž proźvišča na čamadanie, i ŭ vyniku muzieju ŭdałosia sabrać źviestki pra siamju dziaŭčynki, jakaja naradziłasia ŭ Čechii i była jaŭrejkaj.
Muziej moža kansiervavać kala 100 čaravikaŭ na tydzień, i z pačatku prajekta ŭ minułym miesiacy ŭžo apracavaŭ 400. Meta kansiervacyi nie ŭ tym, kab viarnuć abutak u zychodny stan, a ŭ tym, kab maksimalna nablizić jaho da taho stanu, u jakim jon byŭ znojdzieny ŭ kancy vajny.
Pa słovach supracoŭnikaŭ muzieja, siońniašniaja kansiervacyja zapavolvaje pracesy raspadu, ale jak nadoŭha — skazać ciažka.
Čytajcie jašče:
«Vybar»: jak historyja jaŭrejki, što pieražyła Chałakost, moža nam dapamahčy
