Prafiesarka Anhielika Nuśbierhier. Stop-kadr ź videa
Jaje vystupleńnie «Umacavańnie pravoŭ čałavieka ŭ niespakojnyja časy» adkryvaje cykł lekcyj pad zahałoŭkam «Punkt hledžańnia. Słova ekśpiertam z Hiermanii», jakija raspačało Pasolstva Hiermanii ŭ Biełarusi na svaim jutub-kanale.
Pasoł Hiermanii ŭ Biełarusi Manfred Chuterer patłumačyŭ:
«My chočam dać biełarusam, jak unutry krainy, tak i za jaje miežami mahčymaść padtrymlivać kantakt z Hiermanijaj, niamieckaj kulturaj i niamieckimi ekśpiertami pa temach, jakija datyčacca Biełarusi. Paśla vymušanaha spynieńnia pracy ŭ Biełarusi Instytuta imia Hiote i Hiermanskaj słužby akademičnych abmienaŭ (DAAD) my adkryvajem novyja ličbavyja mahčymaści».
Pierakazvajem najbolš cikavayja i važnyja momanty lekcyi.
Na pačatku lekcyi Anhielika Nuśbierhier zaŭvažaje, što niahladziačy na toje, što palityki ŭ sučasnym śviecie mała ŭ čym zhodnyja, jość adno pytańnie, adnosna jakoha isnuje kansensus — mir pieražyvaje maštabny i hłyboki kryzis. Asabliva žachliva, što pačaŭsia vajenny kanflikt, u jakim ź biaźlitasnaj žorstkaściu adna dziaržava sprabuje nasupierak usim normam mižnarodnaha prava anieksavać terytoryi druhoj dziaržavy i admaŭlaje prava druhoj dziaržavy na isnavańnie.
Jak u takoj situacyi vyhladajuć spravy z pravami čałavieka ŭ Jeŭropie i va ŭsim śviecie? Ci aktualnyja jany da siońniašniaj pary? Ci isnuje jašče adzinstva ŭ razumieńni ich źmiestu? Ci zmoža sistema abarony pravoŭ čałavieka i mižnarodnaje prava vyjści z kryzisu i adužeć? Ci treba bajacca, što ŭ budučyni jany straciać svajo značeńnie i hetaje dasiahnieńnie cyvilizacyi budzie prosta ličycca prykmietaj minułaha?
Historyja ŭźniknieńnia sistemy pravoŭ čałavieka
Prafiesarka adznačaje, što raspracoŭka standartyzacyi pravoŭ čałavieka i mižnarodnych damoŭ, jakija ich zamacoŭvali jak ahulnapryznanyja, jość adnosna maładym fienomienam. Toje, što pravy čałavieka pavinny ŭžyvacca va ŭsim i zaŭsiody, było vykazana ŭ epochu Aśviety. Jany byli abvieščany ŭ francuzskaj Dekłaracyi pravoŭ čałavieka. Adnak nieabchodnaść ich jurydyčnaj standartyzacyi stała vidavočnaj tolki padčas Druhoj suśvietnaj vajny. Tak u 1948 hodzie naradziłasia Usieahulnaja dekłaracyja pravoŭ čałavieka.
Uschod i Zachad byli adzinyja pry składańni tekstu Dekłaracyi. U raspracoŭcy ŭdzielničali i sacyjalistyčnyja dziaržavy, chacia staršynioj kamisii była amierykanka Eleanora Ruźvielt.
Prafiesarka źviartaje ŭvahu na toje, što sacyjalistyčnyja dziaržavy Uschodniaj Jeŭropy, asabliva Saviecki Sajuz, ustrymalisia pry kančatkovym hałasavańni. U lubym vypadku, jany nie prahałasavali suprać. Tak što siońnia dla dziaržaŭ Zachodniaj i Uschodniaj Jeŭropy isnuje ahulny aryjencir u pytańniach abarony pravoŭ čałavieka.
Adnak praŭdziva i toje, što Usieahulnaja dekłaracyja pravoŭ čałavieka nie jość damovaj. Z hadami jaje źmiest pierajšoŭ u katehoryju mižnarodnaha zvyčajnaha prava.
Tym nie mienš, zaŭvažaje Anhielika Nuśbierhier, u Dekłaracyi jość dva słabyja miescy.
Pieršaje. Nie isnuje suda ci kamiteta, jaki b sačyŭ za vykanańniem pravoŭ, zamacavanych va Usieahulnaj dekłaracyi pravoŭ čałavieka.
Druhoje. Pałažeńni Dekłaracyi nosiać vielmi ahulny charaktar. Heta dazvalaje ich tłumačyć i ŭžyvać vielmi pa-roznamu.
Dla dasiahnieńnia kampramisu i zhody ŭsich dziaržaŭ, jakija prymali ŭdzieł u stvareńni Dekłaracyi, šmat jakija sprečnyja pytańni byli pakinutyja adkrytymi. Naprykład, prava na žyćcio zamacavana, ale nie zrazumieła, ci supiarečyć hetamu pravu śmiarotnaje pakarańnie. Ci sumiaščalnaje jano ź im.
Inšy prykład. Isnuje prava na prytułak (artykuł 19 «Kožny čałaviek maje prava šukać prytułak ad pieraśledu ŭ inšych krainach i karystacca hetym prytułkam»). Adnak razmova idzie tolki ab pravie šukać i karystacca prytułkam, ale nie ab pravie na davańnie prytułku. Taki abaviazak nie vynikaje z Usieahulnaj dekłaracyi pravoŭ čałavieka.
Tamu, ličyć prafiesarka, Usieahulnaja dekłaracyja pravoŭ čałavieka była tolki pieršym krokam u pabudovie mižnarodnaj sistemy abarony pravoŭ čałavieka. Kab zrabić sistemu efiektyŭnaj, treba było zrabić jašče šmat krokaŭ.
U druhoj pałovie XX stahodździa adzin za druhim raspracoŭvalisia novyja dahavory z metaj detalovaha vyznačeńnia, jakija pravy ŭvachodziać u mižnarodnyja minimalnyja standarty, što abaviazkovyja dla vykanańnia ŭsimi dziaržavami, i jak jany pavinny traktavacca ŭ detalach.
Tolki ŭ 1960-ch hadach zmahli dasiahnuć zhody pa tekstach dvuch damovaŭ pa pravach čałavieka — Mižnarodnaha pakta ab hramadzianskich i palityčnych pravach i Mižnarodnaha pakta ab ekanamičnych, sacyjalnych i kulturnych pravach.
Spatrebiłasia jašče niekalki dziesiacihodździaŭ, kab hetyja damovy nabyli moc. Jany byli padmurkam i źviazvali ŭsie dziaržavy Zachodniaj i Uschodniaj Jeŭropy. U dalejšym pravy čałavieka byli dadatkova dyfierencyravanyja ŭ vialikaj kolkaści śpiecyjalizavanych damoŭ.
Prafiesarka źviartaje ŭvahu, što Jeŭropa stała lidaram u standartyzacyi pravoŭ čałavieka, pryniaŭšy Jeŭrapiejskuju kanviencyju pa pravach čałavieka (1953 hod). Jana była nieprymalnaja dla kamunistyčnych dziaržaŭ Uschodniaj Jeŭropy.
Anhielika Nuśbierhier adznačaje, što pa svaim źmieście normy Jeŭrapiejskaj kanviencyi byli anałahičnyja harantyjam univiersalnaha ŭzroŭniu. Ale vyrašalnym faktaram stała toje, što była stvorana sistema manitorynhu. Za vykanańniem pravoŭ čałavieka ŭ toj čas sačyli dva instytuty: Jeŭrapiejskaja kamisija pa pravach čałavieka i Jeŭrapiejski sud pa pravach čałavieka.
Da ich mohuć, i heta vyrašalny momant, źviartacca taksama asobnyja hramadzianie, jakija skardziacca na parušeńnie ich pravoŭ. Dziakujučy hetym pazovam kankretyzavalisia pravavyja normy, paćviardžałasia ich prymianieńnie ŭ asobnych vypadkach i zapuskalisia ŭnutrydziaržaŭnyja pravavyja reformy. Adnačasova išło dalejšaje raźvićcio sistemy pravoŭ, likvidavalisia asobnyja prabieły.
Prafiesarka zaŭvažaje, što ŭsio heta pryviało nie da adzinstva, a da padziełu Jeŭropy.
Ni adna dziaržava Uschodniaj Jeŭropy nie ŭdzielničała ŭ raźvićci sistemy abarony pravoŭ čałavieka. Adnak u sacyjalistyčnych dziaržavach niezadavolenaść adsutnaściu svabody była vielmi raspaŭsiudžanaj. Śviedčańniem hetaha stali paŭstańni, jakija padaŭlalisia kryvavymi vajennymi mietadami (HDR 1953 hoda, Vienhryja 1956 hoda, Čechasłavakija 1968 hoda, polski ruch «Salidarnaść» pačatku 1980-ch hadoŭ).
Anhielika Nuśbierhier zhadvaje pra karenny hramadski pierałom, što adbyŭsia ŭ kancy 1980-ch — pačatku 1990-ch hadoŭ, kali va ŭsich biez vyklučeńnia sacyjalistyčnych dziaržavach Uschodniaj Jeŭropy adbyłasia źmiena sistemy. Pravy čałavieka i palityčnyja svabody adyhryvali pry hetym vielmi važnuju rolu. Z ulikam hetaha nie dziŭna, što ŭsie byłyja sacyjalistyčnyja dziaržavy paśla dałučylisia da Jeŭrapiejskaj kanviencyi ab abaronie pravoŭ čałavieka.
Prafiesarka źviartaje ŭvahu, što adzinym vyklučeńniem stała Biełaruś. Tam źmiena sistemy była vielmi chutka viernutaja nazad. Kanstytucyjnaja reforma 1996 hoda anulavała ŭsie dasiahnieńni. U vyniku staraja sistema praciahvała isnavać pad novaj šyldaj.
Anhielika Nuśbierhier adznačaje, što hramadski pierałom 1980-1990-ch hadoŭ razhladaŭsia jak tryumf pravoŭ čałavieka i viaršenstva zakonu (za vyklučeńniem raźvićcia padziej u Biełarusi). Tym nie mienš, praz try dziesiacihodździ paśla vialikich pieramien, simvałam jakich stała padzieńnie Bierlinskaj ściany i jakija Frensis Fukijama nazvaŭ «kancom historyi», uźnikaje pytańnie, ci pravilnym zjaŭlajecca mierkavańnie, što pravy čałavieka stali paŭsiul pieravažać. Kali b heta paŭsiul było tak, pravy čałavieka nie pieražyvali b ciapier kryzis.
Čamu pravy čałavieka pad pahrozaj
Doktar prava Anhielika Nuśbierhier adznačaje, što skiepsis adnosna praktyki ŭžyvańnia pravoŭ čałavieka va ŭsim śviecie siońnia asabliva raspaŭsiudžany ŭ niekatorych krainach, jakija z zachapleńniem dałučylisia da ich sistemy. U inšych krainach skieptyčnaje staŭleńnie vyražana łatentna, nie tak istotna.
Prafiesarka adznačaje, što kardynalnaja źmiena kursu adbyłasia ŭ Rasii. Paśla pačatku ahresiŭnaj vajny suprać Ukrainy Rasija była vyklučana z Savieta Jeŭropy.
Adnak praces addaleńnia krainy ad jeŭrapiejskaj sistemy abarony pravoŭ čałavieka ŭsio bolš prajaŭlaŭsia ŭ papiarednija hady. Šerah rašeńniaŭ Jeŭrapiejskaha suda, asabliva tych, što ličylisia asabliva relevantnymi z palityčnaha punktu hledžańnia, nie byli pryviedzieny da vykanańnia.
Dla błakavańnia vykanańnia rašeńniaŭ byŭ stvorany śpiecyjalizavany jurydyčny miechanizm. Kanstytucyjny sud Rasijskaj Fiederacyi atrymaŭ paŭnamoctvy prymać kančatkovaje rašeńnie ab adpaviednaści rašeńniaŭ Jeŭrapiejskaha suda pa pravach čałavieka Kanstytucyi Rasijskaj Fiederacyi.
Takim čynam, Rasija parušyła pryncypy mižnarodnaha prava, bo nasupierak Vienskaj kanviencyi ab pravie mižnarodnych damoŭ (1969 hod — Red.) ustanaviła pryjarytet zakanadaŭstva svajoj dziaržavy nad mižnarodnym.
Prablema była ŭ tym, što inšyja krainy-čalcy Savieta Jeŭropy nie adreahavali na hetyja dziejańni z dypłamatyčnych mierkavańniaŭ. Zachoŭvałasia nadzieja, što ahulnaja asnova i pieravahi sumiesnaj pracy z Rasijaj pieražyvuć supiarečnaści i raskoł. Siońnia, kaža prafiesarka, u retraśpiektyvie stanovicca vidavočnym, što takaja acenka była pamyłkovaj.
Anhielika Nuśbierhier adznačaje, što nie adna Rasija adviarnułasia ad jeŭrapiejskaj sistemy abarony pravoŭ čałavieka. Heta datyčyć i inšych krain. Da ich nieabchodna adnieści Azierbajdžan i Turcyju, a taksama Polšču i Vienhryju.
Na pohlad prafiesarki, situacyi ŭ hetych krainach roźniacca. Ale jość niekalki ahulnych momantaŭ. Va ŭsich hetych dziaržavach va ŭładzie znachodziacca ŭrady, jakija ŭsimi siłami imknucca supraćstajać ich źmienie, prymajuć zakony, što źmianiajuć vybarčaje prava, abmiažoŭvać pravy apazicyi, svabodu presy i manapalizujuć prava na jaje. Kab padobnyja zakony nie byli pryznany niekanstytucyjnymi, nieabchodna pazbavić paŭnamoctvaŭ Kanstytucyjny sud. Što adbyłosia ŭ Polščy i Vienhryi.
Adnak, zaŭvažaje prafiesarka, krytyka zališnie šyrokich paŭnamoctvaŭ mižnarodnych sudździaŭ, jakija zajmajucca pytańniami pravoŭ čałavieka, čuvać i ŭ krainach ź vielmi ŭstojlivymi demakratyčnymi strukturami. Naprykład, u Vialikabrytanii ci Šviecyi.
Abiedźvie hetyja krainy majuć sistemy, jakija farmiravalisia stahodździami i vielmi adroźnivajucca ad sistem inšych krain. U Šviecyi pieradusim za košt vialikaha značeńnia pramoj demakratyi i refierendumaŭ. A ŭ Vialikabrytanii idei parłamienckaha suvierenitetu i absalutnaha daminavańnia parłamienta.
Anhielika Nuśbierhier adznačaje jašče bolšy faktar, jaki pavyšaje rasčaravanaść u sistemie pravoŭ čałavieka, — mahčymaści ŭpłyvu mižnarodnaha prava. Zabarona ahresiŭnaj vajny jość asnovatvornym pryncypam mižnarodnaha prava. Paśla aburalnaha parušeńnia hetaha asnoŭnaha pryncypu ŭźnikaje pytańnie ab efiektyŭnaści sistemy mižnarodnaha prava. Tak, suprać Rasii była ŭviedziena vialikaja kolkaść sankcyj. Kraina taksama ŭ značnaj stupieni apynułasia ŭ mižnarodnaj izalacyi.
Tym nie mienš na siońniašni momant pravavyja srodki nie dazvolili ni pieraduchilić vajenny napad, ni pakłaści jamu kaniec.
Takim čynam, skieptyčnaje staŭleńnie da efiektyŭnaści mižnarodnaha prava raspaŭsiudžvajecca i na mižnarodnuju sistemu abarony pravoŭ čałavieka.
U suviazi z hetym uźnikaje pytańnie pra budučyniu sistemy mižnarodnaj abarony pravoŭ čałavieka
Prafiesarka adznačaje, što, niahladziačy na prablemy, z Savieta Jeŭropy vyklučana tolki Rasijskaja Fiederacyja. A Jeŭrapiejskaja kanviencyja pa pravach čałavieka straciła svajo dziejańnie ŭ dačynieńni da budučych parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka tolki ŭ hetaj krainie. Krachu ŭsioj sistemy ŭdałosia paźbiehnuć.
Adnak pytańnie ŭ tym, što možna zrabić, kab nie tolki zachavać mižnarodnuju sistemu abarony pravoŭ čałavieka, ale i praciahnuć jaje ŭmacoŭvać?
Prafiesarka ličyć, što Rasija sprabuje ŭbić klin pamiž Uschodam i Zachadam mienavita ŭ pytańniach abarony pravoŭ čałavieka. Tamu asnoŭnaj zadačaj zjaŭlajecca supraćstajać usim tendencyjam raskołu pa pytańniach pravoŭ čałavieka.
Zrazumieła, u šmat jakich śfierach isnujuć roznyja interpretacyi pravoŭ čałavieka. Tym nie mienš nieabchodna nastojliva vystupać za zachavańnie ŭzroŭniu cyvilizacyi, dasiahnutaha va Usieahulnaj dekłaracyi pravoŭ čałavieka, i pryznańnie ŭniviersalnych minimalnych standartaŭ.
Hetyja standarty asabliva važnyja dla krain, kiraŭnictva jakich pryciaśniaje svajo nasielnictva i pry hetym śćviardžaje, što jano vysoka cenić inšyja pravy čałavieka, ci što pravy čałavieka, jakija dziejničajuć u mižnarodnaj supolnaści, nie zjaŭlajucca pravilnymi.
U rešcie rešt, śćviardžaje prafiesarka, niadaŭnija padziei z raskołam pamiž Rasijaj i Biełaruśsiu z adnaho boku i astatnimi krainami Jeŭropy z druhoha, paćviardžajuć, što ŭroki, vyniesienyja čałaviectvam z uźniknieńnia dyktatarskich sistem 1930-ch hadoŭ, jakija abumovili Druhuju suśvietnuju vajnu, byli absalutna pravilnyja. Mir i abarona pravoŭ čałavieka ciesna źviazanyja pamiž saboju.
U kancy svajoj lekcyi Anhielika Nuśbierhier vykazała dumku, što mocnaja hramadzianskaja supolnaść nie dazvalaje ŭciahnuć siabie ŭ niespraviadlivuju vajnu. Jość nadzieja, što paśla zakančeńnia siońniašniaj vajny značeńnie mižnarodnaj abarony pravoŭ čałavieka atrymaje novaje maštabnaje paćviardžeńnie.
Pravy čałavieka pa-raniejšamu majuć patencyjał da źmieny śvietu da lepšaha.
Hladzicie całkam:
