Pravasłaŭny śviatar Ivan Kisiel aśviačaje Dziatłaŭski rajvykankam. Luty 2022 hoda.
Sukienka dla Niaviesty Chrystovaj
4 sakavika patryjarch Kirył pavinšavaŭ adnaho ź niepasrednych kiraŭnikoŭ zachopu Ukrainy hienierała Andreja Sierdziukova ź jubilejem, pažadaŭšy jamu «ščodraj dapamohi Božaj u dalejšych pracach na karyść Ajčyny». Pracuje toj i sapraŭdy nie pakładajučy ruk.
Za dzień da taho Jaho Śviaciejšastva nakiravaŭ u padnačalenyja arhanizacyi tekst malitvy za mir, dzie jość i takija słovy: «Inoplemiennym žie jazykom (vyłučana mnoj. — Ja. B.), brani chotiaŝim i na Śviatuju Ruś opołčajuŝimsia, — zaprieti i zamysły ich nisprovierhni». Kažuć, kadyraŭcy napružylisia.
Ci varta ździŭlacca, što ŭ samoj Ukrainie klir Maskoŭskaha patryjarchatu ŭsio čaściej admaŭlajecca paminać takoha pastyra padčas liturhii — spačatku asobnyja śviatary, a potym i cełyja jeparchii? Padobna na toje, što kolkaść viernikaŭ niezaležnaj ad ahresara Pravasłaŭnaj Carkvy Ukrainy — a dla Jaho Śviaciejšastva jana jak kostka ŭ horle — istotna pavialičycca.
Bolš-mienš vyraznaj pazicyi adnosna vajny RPC tak dahetul nie ahučyła — jak nie było i maralnaj acenki padziej u Biełarusi. Na jaje internet-partałach tema ŭtoplenaja siarod budzionnych navin pra kanfierencyi i Maślenicu. Heta značyć, prykładna jak u našych rajonkach.
A jakraz u toj dzień, kali mitrapalit Vienijamin narešcie zaklikaŭ malicca za mir (3 sakavika, tydzień paśla pačatku vajny), kala Śviata-Duchava sabora siłami AMAP była praviedzienaja abłava na «ludziej, jakija malilisia destruktyŭna».
Vyklučeńniem z ahulnaj karciny staŭ tolki sajt taho ž sabora: u adzin cudoŭny dzień naviny na im źnikli, zatoje źjaviŭsia łozunh «Nie vajnie». Ale, jak vyśvietliłasia, nienadoŭha. Mahčyma, heta była niečaja dyviersija. Ci, jak u pravasłaŭnych kažuć, biez błahasłaŭleńnia.
Na žal, usio heta nas nie mocna ździŭlaje. Jak i toje, što ŭ niadaŭnim intervju Juryju Dudziu piśmieńnik Barys Akunin nazvaŭ ciapierašniuju RPC «piersanałam, jaki absłuhoŭvaje dziaržavu». Nie vielmi vysakarodnaja sukienka dla niaviesty Chrystovaj.
«Pad vyhladam złoj apieki…»
U minułym žyćci mnie davodziłasia vypivać z kiraŭnikami rajonnaha maštabu. Kali adzin ź ich raspavioŭ, jak jon vyrašyŭ źmianić miascovaha deputata (minuły nadakučyŭ), ja nie asabliva ździviŭsia — dy i vy, dumaju, taksama. Ale jašče adzin pryznaŭsia, što jon baciušku miascovaha źmianiŭ: toj, niadbajny, chram nie buduje, płan nie vykonvaje… Voś tabie padzieł Carkvy i dziaržavy.
Nie varta i kazać, što tyja prefierencyi, jakija daje «ŭbudavanaść va ŭładu», kampiensujucca strataj subjektnaści i ŭvohule ŭłasnaha hołasu.
Rola Carkvy stanovicca ŭsio bolš dekaratyŭnaj. Krasavacca na zadnim fonie padčas aficyjnych mierapryjemstvaŭ. Imitavać palemiku na biaśpiečnuju dla ŭłady temu — skažam, tradycyjnaj siamji. Ci prosta samavita maŭčać.
Carkva ŭ takim farmacie ryzykuje stać čymści nakštałt soli, jakaja straciła svaju siłu. Na vyhlad jana takaja ž biełaja i pryhožaja: chramy budujucca, chory śpiavajuć vydatna… ale hetaja sol «ni ŭ ziamlu, ni ŭ hnoj nia prydasca; preč vykidajuć jaje» (Łk 14:35).
Niešta padobnaje ŭžo było — da revalucyi. Jašče ŭ siaredzinie XIX stahodździa źjaviłasia davoli viadomaja fraza mitrapalita Kijeŭskaha Arsienija: «Carkva znachodzicca va ŭmovach žorstkaha pryhniotu i hanieńniaŭ pad vyhladam złoj apieki pra jaje». Čym jano ŭsio skončyłasia, nam dobra viadoma.
Čamu hanieńni? Dy tamu, što hałoŭnaj zadačy — prapaviedavańniu dobraj viestki — hetki stan spraŭ anijak nie spryjaje. Jak i adstojvańniu tych maralnych aryjenciraŭ, jakija prapisanyja ŭ Biblii.
I ŭ vyniku ludzi pastupova pačynajuć zabyvacca, što ŭ pieršuju čarhu Carkva — heta nie struktura, materyjalnaja baza i pachavalnaje biuro. Heta karabiel, jaki viazie ŭ Carstva nie ad śvietu hetaha.
Ciapierašniaja rielatyvisckaja pazicyja spakušaje nie tolki ŭcarkoŭlenych: tyja, u rešcie rešt, mohuć i sami razabracca. Kudy bolš niebiaśpiečnaja jana dla aviečak, zusim užo abłudnych. Heta prykładna jak kali b lekar skazaŭ chvoramu na dyjabiet: druža, dy nie parsia ty nakont dyjety — jež, pi, viesialisia…
Voś i adzin z samych aktyŭnych udzielnikaŭ represij u Biełarusi paśla sustrečy z Uładykam raptam ujaviŭ siabie aniołam.
Jurodstvam propaviedzi
Tut uźnikaje pytańnie: čamu ž sami ijerarchi tak achvotna zhadžajucca na adviedzienuju im rolu? Niaŭžo tolki praź biaźvierje ci dziela śvieckaj vyhody?
Dumaju, jašče i sa strachu. Da epochi svabodnaj kankurencyi idej Pravasłaŭnaja carkva akazałasia nie vielmi hatovaja.
Da taho ž, zališni kansiervatyzm, abradavierje, a to i prosta ciemrašalstva asobnych papoŭ stvaryli joj u masavaj śviadomaści davoli karykaturny imidž. Sama sutnaść Carkvy (jak «srodka suviazi» pamiž čałaviekam i viečnaściu) akazałasia pad im pachavanaja. Jak i šmatviakovaja duchoŭnaja kultura.
Tolki niešmatlikija misijaniery sprabujuć łamać stereatypy z dapamohaj efiektyŭnaha pijaru, razmaŭlajučy z pastvaj na sučasnaj joj žyvoj movie.
Bolšaść ža dziejničaje mietadam, vyprabavanym jašče ŭ savieckim minułym. Dzieci svajho času, jany pierakananyja, što adziny šlach da pośpiechu viadzie praz kabiniety čynoŭnikaŭ.
Stratehija «ŭbudavańnia va ŭładu» zdajecca im adzina mahčymaj. Časta jana tłumačycca kłopatam pra hłabalnyja vyhody. Chtości kaža pra abaronu kananičnych terytoryj, chtości — pra zachavańnie tradycyjnych kaštoŭnaściaŭ, a niekatoryja navat pra vyratavańnie dušaŭ.
Pluralizm i svaboda vybaru padajucca im čymści śmiarotna niebiaśpiečnym. «Ćviordaja ruka» ŭsprymajecca jak mienšaje zło. Chaj sabie i chryścicca jana tolki na Vialikdzień i dla praformy.
Ale pry hetym mnohija zabyvajucca, što dzikaja kankurencyja śvietapohladaŭ dla chryścijanstva zusim nie novaja. Niešta padobnaje ŭžo było ŭ paru jaho zaradžeńnia. Zdavałasia, dziŭnaja siekta, jakaja ŭźnikła dzieści na ŭskrainie vielizarnaj impieryi, nie maje nijakich šancaŭ i chutka zahubicca na strakatym fonie. Tym nie mienš, vučeńnie Chrystova raspaŭsiudziłasia pa ŭsioj jaje terytoryi.
Biez adminresursu. Niahledziačy na pieraśled. Tolki «jurodstvam propaviedzi» (1Kar. 1:23).
I navat u haračkavym tryźnieńni składana ŭjavić apostałaŭ, jakija padkatvajuć u kabiniet da Irada z prośbaj «vyrašyć pytańniečka».
Usiaho tolki čałaviečnaść
Ź inšaha boku, paŭstaje pytańnie: a što rabić? Ci jość alternatyva ciapierašniaj kanfarmisckaj pazicyi?
Viadoma, naiŭna mierkavać, što aŭtakraty buduć prysłuchoŭvacca da čyjoj by tam ni było krytyki. Da taho ž, u naš čas treba być vielmi mužnym čałaviekam, kab hołasna vykryvać Cezara. I takija, darečy, siarod pravasłaŭnych śviataroŭ jość.
Inšaja reč — miakkaje, ale paśladoŭnaje adstojvańnie tych pastułataŭ, jakija i źjaŭlajucca asnovaj chryścijanskaha vučeńnia. Bo jasna skazana: «Lubi voraha tvajho». Nu, kali nie lubi, dyk choć matrac vydaj jamu ŭ kamieru i śviatło ŭnačy vyklučy.
Heta značyć, havorka idzie pra samyja prostyja rečy. Vialiki pravasłaŭny prapaviednik mitrapalit Antonij Suražski kazaŭ, što kali ty navat narmalnym čałaviekam stać nie zmoh, dzie ŭžo tut dumać pra Boskaje.
Možna dypłamatyčna nie reahavać na vyniki vybaraŭ, pratesty, razhony … Usio roŭna nie pačujuć. Ale prysud śvieckaha suda, jaki za kamientary daje piensijaniercy bolšy termin, čym časam za nienaŭmysnaje zabojstva…
Možna navat nie sprabavać źmianić pierakanańni ludziej pry ŭładzie: inšadumiec — heta vorah z usim, što z taho vynikaje. Bieskarysna.
Ale pramym tekstam kazać pra toje, što navat vorahaŭ treba lubić i stavicca da ich humanna — heta, jak mnie zdajecca, nieabchodny minimum dla kožnaha, chto nazyvaje siabie chryścijaninam.
Z-za pasiŭnaści Carkvy zaklikać da humanizmu ŭ nas, ułasna kažučy, i niama kamu. Pakul ad hetaha pakutuje tolki adzin bok. A što budzie dalej — pahladzim.
Bo heta ciapier, z pazicyi siły, z druhoha boku zdajecca, što słova «humanizm» — heta lišniaje. Kali-niebudź tvajo miescaznachodžańnie ŭ prastory moža źmianicca. Ale vystupać za univiersalnyja kaštoŭnaści budzie ŭžo pozna.
Mnohija dziviacca, jak u tym hramadstvie, jakoje amal pahałoŭna składałasia z ucarkoŭlenych pravasłaŭnych chryścijan, stała mahčymym toje, što zdaryłasia paśla 1917-ha. I pry hetym zabyvajuć važnyja pieradumovy: tyja stahodździ, kali «ŭbudavanaja va ŭładu» Carkva nijak nie reahavała na sacyjalnuju niespraviadlivaść, što panavała vakoł.
I kali carkoŭniki buduć umantavanyja ŭ dziejnuju sistemu hetak ža ščylna, jak u svoj čas partarhi, ci niama ryzyki, što jany razam ź sistemaj pojduć na dno? Dzie ciapier partarhi, skažycie kali łaska?
Bajusia, mnohija nie razumiejuć, što siońnia vyznačajecca budučynia Pravasłaŭnaj carkvy ŭ vielmi doŭhaterminovaj pierśpiektyvie. Bo los kožnaha śvietapohladu zaležyć ad jaho ciapierašnich reprezientantaŭ. A nie ad čynoŭnikaŭ u kabinietach.
***
Zrešty, tut nieabchodnaja adna remarka. U ŚMI časta pišuć: «Carkva vystupiła», «Carkva zajaviła» (abo pramaŭčała). Taki abarot pryžyŭsia, ale heta siniekdacha — pieranos pryvatnaha na ahulnaje. Pad Carkvoj tut majuć na ŭvazie jaje ijerarchaŭ — a zusim nie ŭsiu supolnaść viernikaŭ.
Tamu važna vyznačycca: chto źjaŭlajecca samym adekvatnym, «etałonnym» pradstaŭnikom Carkvy? Voś jość, skažam, matuška Haŭryiła — a jość protaijerej Hieorhij Roj… Da niadaŭniaha času jany navat mieścilisia pa susiedstvie — u Hrodnie, u dziesiaci chvilinach chady adzin ad adnaho. Ale jakaja roźnica!
Zrazumieła, mierkaj tut słužyć samo Jevanhielle: «Chto lubić Mianie, toj zapaviedzi Maje vykonvaje». A nakont ijerarchii tam viadoma što skazana: «Bolšy z vas chaj budzie vam słuha» (Mc 23: 11). Heta značyć, ijerarchija vialikaj roli nie ihraje.
Jak pakazvaje historyja, tak jano ŭ vyniku i adbyvajecca. Mała chto ŭspomnić imiony Rymskich papaŭ siaredziny XIV stahodździa, a voś prostuju manašku Kaciarynu Sijenskuju viedajuć va ŭsim śviecie.
Jan Załatavust naradziŭsia ŭ kajdanach i vyhnańni. Što nie pieraškodziła jamu akazać kałasalny ŭpłyŭ na Uschodniuju carkvu.
Heta my pra zrazumiełuju našym rozumam histaryčnuju pierśpiektyvu. Pra mietafizičnuju viečnaść i kazać niama čaho: «Jość apošnija, što buduć pieršymi, i jość pieršyja, što buduć apošnimi» (Łk, 13.30).
