Fota: RIA «Novosti»
U atmaśfiery našaha rehijona apošnija miesiacy adčuvalna patychaje poracham. Kancentracyja rasijskich vojskaŭ na miažy z Ukrainaj, śpiecham spłanavanyja rasijska-biełaruskija vajskovyja vučeńni na terytoryi Biełarusi, dysłakacyja vialikaj kolkaści rasijskich vojskaŭ u asnoŭnym na Paleśsi niepadalok ad paŭdniovaj miažy, rezkija vykazvańni rasijskich i zachodnich palitykaŭ, nahniatańnie atmaśfiery atočanaha amal z usich bakoŭ lutymi vorahami bastyjona z boku Łukašenki i jaho słužkaŭ… Pieralik možna praciahvać i praciahvać.
Kali raniej zajavy pra toje, što ŭsio moža skončycca vialikaj vajnoj, čaściej za ŭsio ŭsprymalisia jak fantazii ałarmistaŭ, to ciapier usio vyhladaje kudy bolš surjozna. I navat ludzi, da paniki ź luboj nahody nie schilnyja, ciapier ad adnaznačnych aptymistyčnych prahnozaŭ ustrymlivajucca.
Bo ŭ takich umovach realny vajenny kanflikt moža ŭspychnuć navat niezaležna ad voli palitykaŭ. A paśla jaho ŭžo nie spynić, nie strymać…
U toj ža čas viadoma, što dla palitykaŭ, nie abciažaranych maralnymi normami, vojny niaredka byvajuć instrumientami dla ŭmacavańnia ułady, srodkam adciahvańnia ŭvahi hramadskaści ad unutranych prablem, jakim pa abjektyŭnych, ci čaściej subjektyŭnych abstavinach, nie ŭdajecca dać rady.
Jašče z pačatku XX stahodździa historykami i analitykami davoli šyroka ŭžyvajecca paniaćcie «maleńkaj pieramožnaj vajny», jak mahčymaści dla niepapularnaj ułady aśviažyć svoj padviały rejtynh, nadać ułasnaj palityčnaj karjery druhoje dychańnie.
Upieršyniu hety vyraz nibyta ŭžyŭ u 1904 hodzie ministr unutranych spraŭ Rasijskaj impieryi Viačasłaŭ Plevie, arhumientujučy nieabchodnaść vajny ź Japonijaj, jakaja nie ŭsprymałasia — jak akazałasia, pamyłkova — u jakaści surjoznaha praciŭnika. Maŭlaŭ, pieramožam małoj kryvioj, narod ad hetaha natchnicca i za ejfaryjaj ad pieramohi časova zabudziecca pra ŭłasnyja prablemy.
Raźliki rasijskich stratehaŭ pačatku XX stahodździa nie apraŭdalisia, u pieršuju čarhu tamu, što jany jaŭna niedaacanili praciŭnika. Ale ŭvohule, «maleńkija pieramožnyja vojny» časta sapraŭdy robiacca tym faktaram, jaki dazvalaje ŭładzie, što patrapiła ŭ kryzis lehitymnaści, całkam ci častkova adnavić jaje.
Kali na froncie ŭsio składvajecca paśpiachova, to tyja prablemy ŭzajemaadnosin, jakija hety kryzis vyklikali, adychodziać na druhi płan pierad maštabnaściu ździejśnienaha, dazvalajuć kazać usim i ŭsiudy, što voś, maŭlaŭ, choć mnohaje ŭ nas i nie atrymlivałasia, ale ž tut pośpiech niesumnienny! I značyć, za heta možna ŭładam inšyja, mienš paśpiachovyja dziejańni prabačyć ci prynamsi adkłaści ich razhlad i acenku niekudy na paśla.
Pieršaje, što zhadvajecca z kankretnych prykładaŭ — Rasija ŭ 2014 hodzie.
Raźviazanaja pucinskim režymam vajna va Ukrainie dazvoliła jamu tady zhurtavać vakoł siabie ledź nie ŭsio rasijskaje hramadstva, dabicca kazačnych rejtynhaŭ, jakija dasiahali 83 %. Choć dahetul šmat kazałasia i pisałasia pra toje, što rasijanie ŭžo prytamilisia ad niaźmiennaści nie nadta spraŭnaj i karumpavanaj ułady, chočuć čahości novaha.
Zachop Kryma zrabiŭ, viadoma, tut pierałom. Što kazać, kali navat mnohija rasijanie z raniej nibyta libieralnaj reputacyjaj tady nie ŭtrymlivalisia, kab nie ŭlicca ŭ ahulny chor z łozunham «Krym naš!», staviačy na hetaj reputacyi kali nie tłusty kryž, to prynamsi bujnuju niazmyŭnuju plamu.
Zdavałasia b, i takomu palityku, jak Łukašenka, varta było b chacieć dla siabie niečaha takoha. Ci nie była b i dla jaho «maleńkaja pieramožnaja vajna» sposabam, jaki dazvoliŭ by ŭsio ž taki uźniać uharu svoj daŭno namiortva zachrasły na miažy ŭ paru dziasiatkaŭ pracentaŭ rejtynh i tym samym adnavić unutranuju lehitymnaść?
Ale nie ŭsio tak prosta.
Bo «maleńkaja pieramožnaja vajna» — sposab choć časam vielmi dziejsny, ale nijak nie ŭniviersalny. Jon pracuje tolki ŭ tych umovach, kali na hramadskaje žyćcio ŭ krainie realna ŭpłyvajuć niekalki faktaraŭ, a najlepš, navat maje miesca ich źbieh i kambinacyja.
Pieršy faktar — kali niejki narod maje składanyja histaryčnyja adnosiny z susiedziami, prytym składanaści hetyja ŭsprymajucca i emacyjna pieražyvajucca na ŭzroŭni ŭsiaho hramadstva. Jość niejkija niaspłačanyja rachunki za histaryčnyja kryŭdy, terytaryjalnyja sprečki, najaŭnaść u składzie susiedniaj dziaržavy terytoryj, jakija inšy narod — abhruntavana ci nie, nie tak važna — ličyć spradviečna svaimi.
I, jak dadatkovy važny emacyjny momant — najaŭnaść na hetych terytoryjach šmatlikich kampaktna raśsielenych surodzičaŭ, jakija — znoŭ taki, realna ci ŭjaŭna, — pakutujuć pad jarmom pryhniotu i dyskryminacyi i tolki čakajuć, kali kreŭnyja z-za miažy pryniasuć im vyzvaleńnie i ŭźjadnańnie.
Druhi faktar — toje, što zaviecca impierskim, ci vialikadziaržaŭnym śvietapohladam naroda. Kali jość vialikaja dziaržava, što ciaham stahodździaŭ adyhryvała rolu rehijanalnaha lidara, pašyrała svaju terytoryju i palityčnyja ŭpłyvy. I hramadstva z hetym vialikadziaržaŭnym statusam svajoj krainy dy svajho naroda nastolki zžyłosia, nastolki ličyć jaho naturalnym, što sproby dziaržaŭnaha kiraŭnictva luboj canoj ci adnavić, ci ŭzmacnić hety ŭpłyŭ usprymaje jak niešta samo saboj zrazumiełaje. Kali takija sproby robiacca, to ŭ ich navat niepapularnamu ŭradu moža być zabiaśpiečanaja masavaja padtrymka, časta nasupierak zdarovamu sensu. Kali havorka pra śviatoje, racyjanalnaść saramliva maŭčyć.
I, narešcie, treci faktar, ciesna źviazany z druhim — miesijanskaja mientalnaść, pašyranaje ŭ hramadstvie ŭjaŭleńnie pra svaju vyklučnuju misiju ŭ cełym śviecie, niejkuju asablivuju «duchoŭnaść», vałodańnie nadzvyčajnymi jakaściami i idejami, jakija musiać pašyracca jak maha dalej, i tym samym ratavać niedaskanały śviet ad nieminučaj dehradacyi i raspadu.
Ci moža niešta takoje spracavać u biełaruskim vypadku? Voś ujavim sabie idealnuju dla Pucina i Łukašenki situacyju. U peŭny momant rasijskaje vojska, skancentravanaje na miažy z Ukrainaj, pierachodzić u nastupleńnie, źminaje mahutnym kułakom supraciŭ ukrainskaj armii i stavić našu paŭdniovuju susiedku na kaleni. A Zachad, niahledziačy na rašučyja zajavy napiaredadni, realna vajavać nie choča, i pa sutnaści nie ŭmiešvajecca, abmiažoŭvajučysia zakłapočanaściu i sankcyjami, moža, i balučymi, ale nie śmiarotnymi.
Biełaruskaje vojska ŭbaku pry hetym nie zastajecca, taksama ŭdzielničaje ŭ bajavych dziejańniach, adpaviedna, akazvajecca siarod pieramožcaŭ hetaj vajny, i navat straty niasie adnosna nievialikija.
Ci nie daravaŭ by biełaruski narod u takim vypadku Łukašenku ŭsie jaho ciažkija hrachi, a ciapierašnija paharda i nianaviść ci nie zamianilisia b na pavahu i luboŭ? Ci prynamsi na «addavańnie naležnaha» i źmiakčeńnie staŭleńnia?
Upeŭnieny, što ŭ biełaruskim vypadku vajenny kanflikt ź lubym jaho zychodam nie budzie dla Łukašenki karysnym. U adroźnieńnie ad Rasii (dzie taksama, darečy, nie fakt, što ŭdasca druhi raz z tym ža pośpiecham uvajści ŭ tuju ž raku), lubaja zachopnickaja vajna siarod biełarusaŭ asudžanaja na niepapularnaść.
Bo toje, što biełarusy ŭ masie svajoj nie chočuć vajny i nie imknucca vyrašać svaje prablemy takim koštam — nie mif, a realny stan rečaŭ. U nastrojach, charakternych dla našaha hramadstva, tyja pieraličanyja vyšej faktary, jakija zvyčajna spryjajuć militarnaj mabilizacyi naroda, prosta adsutničajuć.
Pa-pieršaje, niemahčyma biełarusaŭ padniać na kanflikt z susiedziami pad łozunhami «adnaŭleńnia histaryčnaj spraviadlivaści», viartańnia «stračanych» terytoryj, dapamohi «suajčyńnikam pad jarmom» i padobnych.
Biełarusam nie ciesna ŭ miežach svajoj krainy, i dla pieravažnaj bolšaści paniaćcie Biełarusi za ich nie vychodzić.
Kaniečnie, jak i va ŭsich inšych narodaŭ rehijona, histaryčnyja etnahrafičnyja miežy raśsialeńnia biełarusaŭ nie zusim supadajuć ź linijaj siońniašniaj dziaržaŭnaj miažy. Ale hetym kali niechta i pierajmajecca, to tolki mizernaja častka naroda.
Bolšaść biełarusaŭ ciapierašnija miežy całkam zadavalniajuć i niečaha nabyvać jašče jany nie chočuć i nie razumiejuć, navošta. Jak, darečy, i režym Łukašenki, jaki, bolš za čverć stahodździa znachodziačysia va ŭładzie, čaho-čaho, a akreślenych terytaryjalnych pretenzij da susiedziaŭ nikoli nie vykazvaŭ.
U pryncypie nieŭłaścivyja biełarusam i impierskaść, i miesijanskija idei. Tak, šmathadovaja rusifikacyja pryviała da taho, što biełarusy ŭ pieravažnaj bolšaści pierajšli na ruskuju movu, znachodziacca pad upłyvam rasijskaj masavaj kultury. Hetaha admaŭlać niemahčyma, i heta, biezumoŭna, akazvała, akazvaje i budzie akazvać vialiki ŭpłyŭ na sučasnaść i budučyniu biełaruskaha naroda.
Ale ŭ toj ža čas kazać, što moŭnaja rusifikacyja pieratvaryła biełarusaŭ mientalna ŭ ruskich — ujaŭleńnie krajnie pamyłkovaje. Asablivaści nacyjanalnaha śvietapohladu zachoŭvajucca, i niepapularnaść ekspansijanisckich idej, kłopat bolš pra ŭładkavańnie ŭłasnaha doma, a nie pra ratavańnie śvietu — adna ź jakaściaŭ, jakaja biełarusaŭ ad ruskich vielmi adroźnivaje.
Charakternyja ŭ hetym płanie vyniki apytańnia jašče ŭ toj čas da kanca nie razhromlenaha Niezaležnaha instytuta sacyjalna-ekanamičnych i palityčnych daśledavańniaŭ (NISEPD), praviedzienaha ŭ 2014 hodzie i pryśviečanaha staŭleńniu biełarusaŭ da ŭzbrojenaha kanfliktu va Ukrainie, anieksii Kryma i vajnie na Danbasie. Znachodziačysia ŭ značnaj stupieni pad upłyvam rasijskaha telebačańnia, jakoje da taho času ŭžo niekalki miesiacaŭ viało intensiŭnuju i ahresiŭnuju antyŭkrainskuju prapahandu, biełarusy, pavodle sacyjołahaŭ, u bolšaści padzialali tady rasijski pohlad na prablemy. Pahadžalisia z «histaryčnaj spraviadlivaściu» dałučeńnia da Rasii Kryma, u cełym praz rasijskija akulary hladzieli na padziei, što razharnulisia ŭ Danbasie.
Ale ŭ toj ža čas kateharyčna byli suprać taho, kab niepasredna leźci ŭ rasijska-ŭkrainskija dačynieńni samim.
74,8% byli suprać taho, kab davać terytoryju Biełarusi rasijskim vojskam dla ataki na Ukrainu, 76,9% suprać jakoha b to ni było ŭdziełu ŭ vajennych dziejańniach, na lubym baku, biełaruskich hramadzian. Dy navat i toje, kab vojski va Ukrainu ŭvodzili sami rasijanie, usprymali biez entuzijazmu — 53,6% stavilisia da takoj pierśpiektyvy admoŭna, a «za» byli tolki 14%.
Apytańni ŭ Rasii, jakija pravodzilisia ŭ tyja ž časy, fiksavali zusim inšuju karcinu: tam za ŭvod rasijskich vojskaŭ, to-bok za pierarastańnie hibrydnaj rasijska-ŭkrainskaj vajny ŭ samuju sapraŭdnuju, byli ad 74% u sakaviku da 43% u žniŭni 2014-ha.
Kali takija nastroi byli ŭ biełarusaŭ tady, to jaŭna jany nie mahli pamianiacca i ciapier, asabliva paśla taho, jak kraina i hramadstva prajšli praz balučyja vyprabavańni 2020—2021 hadoŭ.
Tamu lubaja vajna, u jakuju pa svajoj voli ci nasupierak joj ubłytajecca biełaruski režym, asudžanaja być siarod nasielnictva vielmi niepapularnaj. Nijakich vysokich metaŭ, dziela jakich biełarusy hatovyja byli b ličyć paniesienyja padčas jaje achviary, u pieršuju čarhu čałaviečyja, choć i balučymi, ale nieabchodnymi, u pryrodzie niama, a štučna ich naviazać niemahčyma.
Dumaju, Łukašenka taksama heta dobra razumieje, i tamu sam da realnych vajennych dziejańniaŭ z udziełam biełarusaŭ imknucca naŭrad ci budzie. Ale ŭ toj ža čas vielmi zacikaŭleny ŭ hulniach z brazhańniem zbrojaj. Niebiaśpieka ž pieradusim u tym, što jon zavioŭ Biełaruś u tatalnuju ekanamičnuju i palityčnuju zaležnaść ad Maskvy. I tamu ciapier užo nie tak šmat značyć jaho asabistaje žadańnie ci niežadańnie.
Čytajcie taksama:
Kali Rasija napadzie na Ukrainu ź biełaruskaj terytoryi, ci buduć ukraincy bić pa Biełarusi?
«Adbyvajecca rucinizacyja idei vajny, jaje mahčymaści». Čamu Łukašenka havoryć pra vajnu jak niešta niepaźbiežnaje?
Hazieta Alaksandra Łukašenki nazvała Ukrainu «jeŭrapiejskim Samaliłendam». Ale heta nie adzinaje aznačeńnie
Zianon Paźniak: Biełaruskaja terytoryja zaraz — pad kantrolem rasijskaha vojska, i Łukašenka ničoha nie moža zrabić
David i Halijaf: paraŭnoŭvajem siły rasijskaj i ŭkrainskaj armij
«My vośmy hod vajujem i pryvykli». Što va Ukrainie dumajuć pra mahčymaje rasijskaje i biełaruskaje ŭvarvańnie?
