Aficyjny Minsk tłumačyć mihracyjny kryzis tym, što Irak (adkul bolšaść mihrantaŭ ciapier na miažy) nibyta byŭ zrujnavany ŭ vyniku vajennaj interviencyi zachodnich krain, i, adpaviedna, hetaja blizkaŭschodniaja kraina stała nibyta adnym z hałoŭnych pastaŭščykoŭ biežancaŭ.
Ale ŭ hetym vypadku źmiešvajucca ŭ adnu kuču vojny ŭ Livii, Siryi, Iraku i Afhanistanie, chacia pryčyny, čas i nastupstvy hetych vojnaŭ byli zusim roznyja. A taksama śćviardžajecca, što ciapierašni kryzis na miažy jość praciah mihracyjnaha kryzisu 2015-2016 hadoŭ, kali Jeŭropa pryniała bolš za miljon biežancaŭ i mihrantaŭ z razburanaj vajnoj Siryi.
Niekatoryja pradstaŭniki hramadzianskaj supolnaści taksama nazyvajuć ludziej na biełaruska-polskaj miažy «biežancami». Jany ličać, što ludziej abaviazkova treba puścić u ES, bo ŭ ES pierad hetymi ludźmi nibyta jość niejkaja vina.
Ale ci možam my nazyvać mihrantaŭ na biełaruska-polskaj miažy «biežancami» pa zmoŭčańni? «Biežaniec» — heta kankretna vyznačanaje jurydyčnaje paniaćcie ŭ mižnarodnym pravie, i irakskija kurdy ŭ bolšaści vypadkaŭ pad jaho ciapier nie padpadajuć. Nijakich zvyšdramatyčnych padziej u irakskim Kurdystanie ciapier nie adbyvajecca, niama vajny ci masavaha etničnaha pieraśledu, jakimi možna było b patłumačyć takija mihracyjnyja patoki «biežancaŭ» praź Biełaruś.
U śviecie ciapier prosta niama takoha hłabalnaha mihracyjnaha kryzisu, jaki byŭ by paraŭnalny ź situacyjaj u Siryi ŭ 2015 hodzie, tym bolš u Iraku.
Situacyja ŭ hetaj krainie apošnija hady pastupova stabilizavałasia, kolkaść biežancaŭ i ŭnutranych prymusovych pierasialencaŭ paśladoŭna skaračałasia. Za apošnija hady miljony irakcaŭ, jakija raniej byli biežancami albo ŭnutranymi pierasialencami, viarnulisia ŭ svaje damy.
Siońniašni Irak nie prosta pierastaŭ być vialikim pastaŭščykom novych biežancaŭ, ale i pieratvaryŭsia ŭ krainu, dzie znajšli svoj prytułak kala 300 tysiač hramadzian inšych krain (u pieršuju čarhu siryjcaŭ).
Čytajcie taksama: Irak — haračy punkt płaniety i adzin z hałoŭnych pastaŭščykoŭ biežancaŭ u inšyja krainy? Ličby havorać, što heta nie tak
Heta zusim nie aznačaje, što realnych biežancaŭ, jakija adpaviadali b hetamu paniaćciu, na biełaruska-polskaj miažy niama. Viadoma, tam, akramia ekanamičnych mihrantaŭ, jakija chočuć palepšyć svaju jakaść žyćcia, prysutničajuć i realnyja biežancy. Ale ahułam, pavodle ciapierašniaha mižnarodnaha prava, irakskija kurdy majuć mała šancaŭ atrymać palityčny prytułak u Jeŭropie.
U mnohich moža ŭźniknuć pytańnie: «Dy jakaja roźnica, budziem nazyvać my hetych ludziej biežancami ci mihrantami? Jany biahuć ź niepaśpiachovych krain, ad halečy, davajcie nazyvać ich «biežancami».
Dyk čamu nazyvać mihrantaŭ «biežancami», jakija pavodle mižnarodnaha prava imi nie źjaŭlajucca, aznačaje škodzić samim realnym biežancam?
«Źmiešvańnie ŭ adnu kuču paniaćciaŭ «biežaniec» i «mihrant» moža mieć surjoznyja nastupstvy dla žyćcia i biaśpieki sapraŭdnych biežancaŭ. Biežancy, u adroźnieńnie ad mihrantaŭ, patrabujuć kankretnaj pravavoj abarony, i razmyvańnie hetych dvuch paniaćciaŭ adciahvaje ŭvahu ad abarony realnych biežancaŭ.
Razmyvańnie paniaćciaŭ moža padarvać hramadskuju padtrymku biežancaŭ i samoha instytutu prytułku ŭ toj momant, kali ŭsio bolš i bolš realnych biežancaŭ majuć patrebu ŭ abaronie», — piša ŭ svaim artykule Edryjan Edvard, jaki pracuje va Upraŭleńni Viarchoŭnaha kamisara AAN pa spravach biežancaŭ (arhanizacyja AAN, jakaja zajmajecca akazańniem dapamohi biežancam).
Hetyja słovy aktualnyja i dla situacyi ŭ Biełarusi. Biespadstaŭna nazyvajučy ŭsich mihrantaŭ na biełaruska-polskaj miažy «biežancami», marhinalizujuć u vačach samich biełarusaŭ i častki mižnarodnaj supolnaści bolš za 80 miljonaŭ sapraŭdnych biežancaŭ i vymušanych pierasialencaŭ va ŭsim śviecie — niaščasnych ludziej, jakim treba dapamahać, ź jakoj by krainy jany b ni byli.
Što paśla ŭsiaho hetaha verchału buduć dumać prostyja biełarusy, kali buduć čuć słova «biežaniec»? Jany buduć ujaŭlać sabie nie abiazdolenych ludziej, jakija biahuć i ratujuć svajo žyćcio ad vojnaŭ, palityčnaha pieraśledu i pryrodnych katastrof, a ekanamičnych mihrantaŭ, jakija ŭ pošukach lepšaha žyćcia nie hrebujuć situatyŭnym chaŭrusam z aŭtarytarnym režymam, jakija nachabnaj siłaj i naporam vypraboŭvajuć jeŭrapiejskija zakony i instytuty na tryvałaść.
Jak vyznačyć, chto taki «biežaniec»?
Termin «biežaniec» maje dakładnaje pravavoje značeńnie. Jano prapisanaje ŭ Ženieŭskaj kanviencyi 1951 hoda ab statusie biežancaŭ, a taksama ŭ pratakole 1967 hoda. Kanviencyju i pratakoł, u jakich rehulujucca pytańni biežancaŭ, padpisali absalutnaja bolšaść dziaržaŭ płaniety.
Kanviencyja i pratakoł, u jakich prapisanaje aznačeńnie «biežaniec», źjaŭlajucca asnovaj abarony biežancaŭ. Zamacavanyja ŭ ich pryncypy trapili ŭ mnostva inšych mižnarodnych, rehijanalnych i nacyjanalnych zakonaŭ.
Pavodle hetych bazavych dakumientaŭ, biežancy — heta ludzi, jakija ŭ siłu abhruntavanych aściaroh stali achviaraj pieraśledu pa prykmiecie rasy, vieravyznańnia, hramadzianstva, prynaležnaści da peŭnaj sacyjalnaj hrupy abo palityčnych pierakanańniaŭ, znachodziacca za miežami svajoj rodnaj krainy i nie mohuć karystacca jaje abaronaj.
To-bok heta asoby, jakija ratavalisia ad uzbrojenaha kanfliktu abo pieraśledu. U kancy 2020 hoda ich naličvałasia 34,3 miljona va ŭsim śviecie. Ichniaje stanovišča nastolki niebiaśpiečnaje i nievynosnaje, što jany pierasiakajuć nacyjanalnyja miežy ŭ pošukach biaśpieki i atrymlivajuć dostup da dapamohi dziaržaŭ, AAN i inšych arhanizacyj.
Takich ludziej pryznajuć biežancami mienavita tamu, što im zanadta niebiaśpiečna viartacca dadomu, i im patrebny prytułak za miažoj. Heta ludzi, dla jakich admova ŭ pradastaŭleńni prytułku maje patencyjna śmiarotnyja nastupstvy, u adroźnieńnie ad ekanamičnych mihrantaŭ.
A voś mihranty vyrašajuć pierajechać u inšuju dziaržavy nie z-za niepasrednaj pahrozy pieraśledu abo śmierci, a dla palapšeńnia svaich žyćciovych umoŭ, pošuku pracy, atrymańnia adukacyi, ŭźjadnańnia siamji ci pa inšych pryčynach.
U adroźnieńnie ad biežancaŭ, jakija nie mohuć biaśpiečna viarnucca dadomu, mihranty nie sutykajucca z takimi pieraškodami dla viartańnia.
Važna pravilna adroźnivać paniaćci «mihrant» i «biežaniec». Krainy majuć spravu z ekanamičnymi mihrantami ŭ adpaviednaści sa svaimi mihracyjnymi zakonami i pracedurami. A voś pytańni biežancaŭ vyrašajucca inšymi zakonami i pracedurami, jak nacyjanalnymi, tak i mižnarodnymi.
Pavodle rekamiendacyj Upraŭleńnia Viarchoŭnaha kamisara AAN pa spravach biežancaŭ, mihrant — heta čałaviek, jaki dobraachvotna pakidaje svaju krainu dla taho, kab pierasialicca ŭ lubuju inšuju. Matyvy mohuć być roznyja: siamiejnyja, ekanamičnyja, praha pryhod, niešta inšaje.
Kali mihrant kirujecca vyklučna ekanamičnymi pryčynami, to jon ekanamičny mihrant i biežancam nie źjaŭlajecca.
U niekatorych vypadkach hetyja paniaćci, praŭda, mohuć złučacca i kambinavacca. Naprykład, kali paharšeńnie ekanamičnaha stanovišča čałavieka źviazanaje ź jahonym pieraśledam pa palityčnych, relihijnych, rasavych i sacyjalnych matyvach.
Kali niejkija dyskryminacyjnyja zachady padryvajuć dabrabyt peŭnaj etničnaj ci relihijnaj hrupy, to taki čałaviek moža być pryznany biežancam. Ale kali čałavieku prosta nie padabajecca ahulnaja ekanamičnaja situacyja ŭ dziaržavie, i jon žyvie ŭ halečy — na asnovie tolki hetaha biežancam jon nie stanie.
Vykarystoŭvajučy pravilnyja aznačeńni, nie błytajučy paniaćci, nazyvajučy mihrantaŭ mihrantami, nie raskidvajučysia słovam «biežaniec» naprava i naleva, my tym samym nie paharšajem situacyju realnych biežancaŭ. Lubuju prablemu možna vyrašyć tolki tady, kali nazyvać rečy svaimi imionami. Słovy majuć značeńnie.
