«Savieckaja Biełaruś»
Michaś Čarot
Hazieta «Savieckaja Biełaruś» pačała vychodzić u Smalensku ŭ 1920-m. Nieŭzabavie jana pierajechała ŭ Minsk, ale pieršyja piać hadoŭ isnavańnia nie mieła vyraznaha abličča. Jaje ŭvieś čas rabili ludzi, zaniatyja, akramia haziety, inšymi važnymi spravami.
Usio źmianiłasia ŭ 1925-m, kali vydańnie ŭznačaliŭ paet Michaś Čarot. Jak pisała daśledčyca Hanna Sieviaryniec, mienavita jon zdoleŭ
nadać vydańniu tvar, «zhurtavać vakoł jaje jarkich publicystaŭ i va ŭmovach ideałahičnaha cisku i cenzurnaha kantrolu zrabić jaje vydańniem, dzie było mahčymym apazicyjnaje vykazvańnie».
Jak pisała Sieviaryniec, u haziecie niepaźbiežna źjaŭlałasia ideałahična vytrymanaja analityka, šyroka adlustroŭvałasia palityka ŭłady. Ale adnačasova ŭzrasła kolkaść pieradrukaŭ z zamiežnaj presy, jakija šyroka adlustroŭvali biełaruski ruch za miažoj.
U haziecie źjaŭlajecca palityčnaja karykatura, rubryki «Kino», a taksama «Navuka i technika», u jakoj drukavalisia ahlady dasiahnieńniaŭ jeŭrapiejskaj pramysłovaści. Dvojčy na miesiac cełaja staronka, a inšy raz i razvarot, addavałasia litarataram:
svaje tvory ŭ haziecie drukavali Źmitrok Biadula, Maksim Harecki, Uładzimir Duboŭka, Jakub Kołas, Kandrat Krapiva, Janka Kupała, Arkadź Kulašoŭ, Michaś Łyńkoŭ, Kuźma Čorny i inšyja tvorcy.
Ale na rubiažy 1930-ch pačalisia represii i zmahańnie z «nacyjanalistami». Materyjały pra biełaruskuju nacyjanalnuju kulturu źnikli sa staronak haziety. Jašče raniej zvolnili Michasia Čarota, vydańnie šelmavali ŭ presie. U 1933-m vydańnie zakryli. Jak piša Sieviaryniec,
«zvolniŭšy i niepasłuchmianaha redaktara, i buntoŭnych supracoŭnikaŭ, i navat mašynistak».
A praz čatyry hady jaje brend pieradali pasłuchmianaj haziecie «Rabočij», jakaja pačała vychodzić pad nazvaj «Sovietskaja Biełoruśsija».
«Znamia junosti»
Alaksandr Kłaskoŭski
U savieckija časy ŭsie biełaruskija haziety byli bolš ci mienš padobnyja adna da adnoj. Usio źmianiłasia, kali ŭ SSSR pačałasia pierabudova i była abjaŭlena palityka hałosnaści. U 1988-m hazietu «Znamia junosti» ŭznačaliŭ žurnalist Alaksandr Kłaskoŭski i zrabiŭ vydańnie samym papularnym u Biełarusi. Maksimalny nakład dasiahaŭ 700 tysiač. Pryčym, bieź nijakaj prymusovaj padpiski.
Čamu tak šmat?
Pa słovach Kłaskoŭskaha, hazietu šmat vypisvali z-za miežaŭ respubliki.
Vydańnie ličyłasia adnym z samych cikavych moładzievych prajektaŭ u Sajuzie (paśla «Maskoŭskaha kamsamolca»).
Jano kaštavała tanna — try kapiejki. Ale samaje hałoŭnaje, hazieta była cikavaj.
Kłaskoŭski prybraŭ łozunh «Praletaryi ŭsich krain, jadnajciesia!», abaviazkovy dla partyjnych i kamsamolskich vydańniaŭ, na pieršaj pasale zamiest paznačeńnia «orhan CK ŁKSMB» stali pisać «hazieta CK ŁKSMB». Redakcyja navat dazvalała sabie krytykavać kamsamolskich bosaŭ.
Toje joj nie daravali.
U krasaviku 1991 hoda Kłaskoŭskaha źniali z pasady, abvinavaciŭšy ŭ tym, što hazieta stała stratnaj. Nasamreč, adbyłasia «paŭłaŭskaja reforma», košty ŭźnialisia ŭ try razy, a redakcyja, kali abjaŭlała košty na padpisku, pra toje nie viedała.
Druhoj pretenzijaj da Kłaskoŭskaha staŭ adychod ad kamunistyčnych ideałaŭ. U realnaści «Znamia junosti» było jarkim vydańniem časoŭ pierabudovy.
Alaksandr Kłaskoŭski zastaŭsia ŭ žurnalistycy. Pracavaŭ namieśnikam hałoŭnaha redaktara «Narodnaj haziety» (pra jaje nižej), źjaŭlaŭsia hałoŭnym redaktaram Naviny.by. praciahvaje drukavacca jak palityčny analityk.
Papularnaść «Znamia junosti» stała źmianšacca. Zaraz jana vydajecca ŭ składzie chołdynha «SB. Biełaruś siehodnia» i aryjentujecca mienavita na moładź, jakaja ahułam nie nadta cikavicca drukavanaj presaj.
«Narodnaja hazieta»
Iosif Siaredzič
U 1990 hodzie ŭ Biełarusi ŭpieršyniu za savieckija časy adbylisia vybary na alternatyŭnaj asnovie. U Viarchoŭnym Saviet 12 sklikańnia trapiŭ i žurnalist Iosif Siaredzič, jaki tady pracavaŭ u «Sovietskoj Biełoruśsii». Mienavita jon prapanavaŭ stvaryć parłamienckaje vydańnie, jakoje atrymała nazvu «Narodnaja hazieta».
Chutka jano stała samym papularnym vydańniem krainy, a nakład bieź nijakich prymusaŭ dasiahnuŭ kaśmičnych ličbaŭ u 558 tysiač. Čamu?
Mienavita ŭ ścienach parłamienta tady vyrašalisia asnoŭnyja pytańni, Viarchoŭny Saviet źjaŭlaŭsia adnym z centraŭ ułady. Da taho ž Siaredzič publikavaŭ davaŭ słova ŭsim: na staronkach «Narodnaj» možna było pračytać artykuły i Zianona Paźniaka, i Alaksandra Łukašenki.
U 1995 hodzie apošni źniaŭ Siaredziča z pasady hałoŭnaha redaktara. Padstavaj stała publikacyja lista čytački suprać refierenduma praź źmienu dziaržsimvoliki i statusa dziaržaŭnaj movy. Ale takoha prava Łukašenka nie mieŭ: pryznačać i zdymać hałoŭnaha redaktara moh tolki parłamient. Paźniej Kanstytucyjny sud pryznaŭ hetaje rašeńnie niezakonnym, ale jaho nichto nie admianiŭ.
Siaredzič zasnavaŭ novaje vydańnie — hazietu «Narodnaja vola», jakuju ŭznačalvaje dahetul.
«Narodnaja hazieta» zastałasia parłamienckim vydańniem, ale jaje papularnaść rezka pajšła ŭniz. Zaraz jana vydajecca ŭ składzie chołdynha «SB. Biełaruś siehodnia». U śniežni 2020-ha źmianiła deviz «Žyvie Biełaruś!» na «Žyvi i kvitniej, Biełaruś!»
«Svaboda»
Ihar Hiermiančuk
U 1902 hodzie vyjšaŭ adziny numar haziety «Svaboda». U apošnija hady isnavańnia SSSR vydańnie vyrašyli adnavić. A z 1992-ha hałoŭnym redaktaram staŭ Ihar Hiermiančuk, jaki adnačasova źjaŭlaŭsia deputatam parłamienta.
«Svaboda» była ŭnikalnaja hazieta jašče i ŭ tym sensie, što inšyja («Litaratura i mastactva», «Naviny BNF», BDH, «Imia») aryjentavalisia na niejki siehmient hramadstva — ci to na biznesoŭcaŭ, ci na tvorčuju intelihiencyju, ci jašče na niekaha, a vydańnie Hiermienčuka było dla ŭsich»,
— pisaŭ deputat Siarhiej Navumčyk.
Sapraŭdy, jaho 30-hadovy kaleha zdoleŭ zrabić biełaruskamoŭnaje ŚMI masavym vydańniem. Na piku nakład «Svabody» składaŭ 93 tysiačy asobnikaŭ.
Hazieta paśladoŭna vystupała suprać uładaŭ. Spačatku suprać premjera Viačasłava Kiebiča, potym suprać Alaksandra Łukašenki.
Jak vynik — suprać žurnalista čatyry razy zavodzili kryminalnyja spravy za publikacyi pra prezidenta. A adnojčy navat stralali: kula trapiła ŭ akno kuchni, dzie Hiermiančuk zvyčajna lubiŭ pisać i rychtavać čarhovy numar «Svabody».
U 1997-m hazietu zakryli. U nastupnym hodzie Hiermiančuk staŭ hałoŭnym redaktaram «Navinaŭ», jakija stali pierajemnicaj «Svabody». Ale potym šlachi Ihara i vydaŭca haziety Ihara Žuka razyšlisia.
Hiermiančuk paśpieŭ zasnavać časopisa «Kurjer», ale ŭ 2002-m pamior ad ankałohii. Jamu było ŭsiaho 41 hod.
Ułady spačatku zabaranili «Naviny», a potym jaje pierajemnicu, hazietu «Naša svaboda», paśla čaho lehiendarnaje vydańnie kančatkova syšło ŭ historyju.
«Biełorusskaja diełovaja hazieta»
Piotr Marcaŭ
Dziacinstva Piatra Marcava prajšło ŭ domie pa susiedstvu z partyjnymi lidarami Mašeravym i Surhanavym. Vypusknik fiłfaka BDU, kiraŭnik Studenckaha teatra estradnych minijaciur, žurnalist BiełTA — u pačatku 1990-ch Marcaŭ staŭ paśpiachovym biźniesoŭcam.
Jon zajmaŭsia prodažam mašyn i kampjutaraŭ, handlem i budaŭnictvam, a taksama adkryŭ infarmacyjnaje biełaruskaje ahienctva «MARAT», dzie pradavaŭ kursy valut i biržavyja zvodki». A kab publikavać hetyja dadzienyja, u 1992-m stvaryŭ hazietu «Birži i banki. Biełorusskaja diełovaja hazieta».
Spačatku 90% infarmacyi zajmali tablicy. Praz dva hady źjaviłasia analityka, naviny pra palityku i ekanomiku.
Na rubiažy dzievianostych-nulavych «BDH» stała vydańniem dla elity. Marcaŭ z honaram cytavaŭ u intervju vykazvańnie Łukašenki, što toj pačynaŭ dzień z čytańnia hetaj haziety.
Taksama Marcaŭ stvaryŭ jašče dva vydańni, jakija stali nadzvyčaj papularnymi siarod čytačoŭ. Heta «BDH. Dla słužiebnoho polzovanija», dzie publikavałasia analityka, a taksama łanhrydy-rasśledavańni, a taksama «Imia» — pieršy biełaruski tabłojd.
U 2006-m Marcaŭ spyniŭ vydańnie «BDH». Da hetaha jaho padšturnuli dzieńni ŭładaŭ:
vydańnie try hady nie mahło drukavacca i raspaŭsiudžvacca na terytoryi Biełarusi. Naturalna, jano stała stratnym. Ale sam biźniesmen razumieŭ, što na toj momant nie mieŭ šancaŭ pieramahčy.
Vydaviec «BDH» pamior u 2014-m ad vostraha lejkozu. Jamu było ŭsiaho 52 hady. Vydańnie dahetul praciahvaje isnavańnie jak sajt. Ale ŭžo nie maje takoj papularnaści, jak hazieta.
