«Naša Niva» nadrukavała karotki tekst Piotry Rudkoŭskaha, dzie vypad na adras fieminizmu paŭstaje ŭ pieršym abzacy:
«Napatkanaje ŭ «prahresiŭnaj» presie: «Adnak pry sprobie adkazać na pytańnie «Što takoje hiendar?» my časta traplajem u pastku, uniknuć jakoj dapamahaje sacyjałohija viedaŭ. (…) Adkaz na jaho zaležyć ad kantekstu i situacyi. Mienavita hetamu i vučyć nas hiendarnaja / fieminisckaja teoryja…» Tolki ŭčytajciesia: «uniknuć pastki dapamahaje sacyjałohija viedaŭ». «Mienavita hetamu i vučyć nas… teoryja». Nie krytyčnaje myśleńnie, nie analiz faktaŭ, a bieskrytyčnaje pryniaćcie «teoryi» — voś jon, emansipacyjny «mietad» paznańnia rečaisnaści».
Zdajecca, ja ŭžo čytała niešta takoje ŭ aŭtara raniej, ci nie dvaccać hadoŭ tamu, i, kali ŭsio zastałosia na tym ža miescy, moža być karysna patłumačyć niekatoryja terminy i paniaćci.
Pa-pieršaje, hiendar (niaŭžo my ŭsio jašče heta vyśviatlajem) — heta (hałoŭnaja) linija sacyjalnaha padziełu va ŭsich viadomych hramadstvach. Vidavočna, što isnujuć roznyja hiendarnyja (albo połavyja) roli; sacyjalnyja instytuty (siamja, sistema adukacyii, armija i h. d.) pabudavany vakoł ujaŭleńniaŭ pra žanočaje i mužčynskaje; u kultury isnuje hiendarnaja symbolika: vobraz «maci-ziamla», ujaŭleńni pra mužčynskuju racyjanalnaść i žanočuju «intuicyju» i h. d. Hetyja fienomieny — a jany histaryčna źmienlivyja i vyhladajuć pa-roznamu ŭ roznych hramadstvach, h.zn. jany sacyjalna abumoŭlenyja — možna vyvučać, što i robiać sacyjalnyja navuki.
Naprykład, kali ŭziać amierykanski navukovy časopis Gender and Society, u apošnim jaho numary razhladajucca takija temy, jak «Strata pracy i sproby ŭładkavacca: hiendarnaja i kłasavaja roźnica», «Ideałohii hiendarnaj roŭnaści u technałahičnych kampanijach Silikonavaj Daliny» albo recenzija na knižku «Hiendar i litaraturnyja naratyvy pra supierhierojaŭ». Jak bačym, ničoha ezateryčnaha.
Pa-druhoje: sacyjałohija viedaŭ i epistemałohija. Ich prydumali nie złyja fieministki (i navat nie postmadernisty). Hetyja dyscypliny budujucca vakoł pytańnia: «Adkul my viedajem, što my viedajem?», — i sistematyčnyja razvažańni nakont adnosin pamiž viedami i sacyjalnym kantekstam ich nabyćcia pačynajucca ŭ Epochu Aśviety (viadoma, možna pajści dalej ažno da Płatona, ale nie hetym razam). Imanuił Kant ŭ svajoj «Krytycy čystaha rozumu» patłumačyŭ, što ŭsprymańnie rečaisnaści abumoŭlena tym, što dajuć nam mahčymaść asensavać našy orhany pačućciaŭ. Naprykład, my čujem huki ŭ peŭnych rehistrach, a kotki čujuć u našmat šyrejšym dyjapazonie: kudy nam da ich! Hukavy śviet dla ich inšy, čym dla nas. Dyk voś, ličyŭ Kant, što za toj miažoj, dalej za jakuju my nie možam uspryniać, my nie viedajem. Ale možam, viadoma, stvarać instrumienty, jakija rassoŭvajuć naš śviet. Mikraskopy, naprykład. Albo teleskopy. Ci renthienaŭski aparat.
Ale heta jašče nie ŭsio. Kab zrazumieć, što ž takoje my pabačyli albo pačuli, patrebny apryjornyja (h. zn. isnujučyja raniej) kancepty. Naprykład, my čujem niejki praciahły huk. Kab zrazumieć, što heta kryk paŭlina, nam treba viedać, što jość paŭliny i jak jany kryčać. H. zn. my ŭvieś čas interpretujem rečaisnaść zhodna ź niejkimi zasvojenymi ŭjaŭleńniami, jakija mohuć być roznaj stupieni abstrakcyi. Jak tłumačyŭ Maks Vebier, hetyja intrepretacyi mohuć być jak pabytovyja (zychodziać sa zdarovaha sensu), tak i zasnavanyja na teoryjach. Kali my čytajem, što treba «adpuścić ceny», i dumajem, što heta libieralizm, albo kali dumajem pra biaspłatny dziciačy sadok, što heta «sacyjalizm» (albo sacyjał-demakratyja) — hetyja interpretacyi zasnavany na teoryjach. Voś da hetaha, zdajecca, i apieluje pracytavany napačatku aŭtar(ka).
Nu voś tak pryblizna. Chacia «jesť mnohoje v prirodie, druh Horacio, čto i nie śniłoś našim mudriecam…» I, viadoma, «akademičnaja lavica» nie śćviardžaje, što «abjektyŭnaj praŭdy niama». Jana kaža, što toje, što my prymajem za praŭdu, zaležyć ad taho, kim my jość. A heta zusim inšaja sprava.
* * *
Alena Hapava — zasnavalnica Centra hiendarnych daśledavańniaŭ Jeŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniviersiteta (Vilnia), prafiesarka sacyjałohii ŭniviersiteta Zachodniaha Mičyhana (ZŠA).
