Staraja častka haradenskich mohlic zaŭsiody začaroŭvała mianie svajoj asablivaj atmaśfieraj. Maładyja jašče jaliny, strojnyja chvoi i biarozy raśli zusim niahusta. Pamiž najbolš starych mahiłak, na jakija byli pakładzienyja nievialikija vałuny, dalikatna ścialilisia parastki kustoŭ akacyi, što zusim nieskładana było rehularna praredžvać. Asablivaje zamiłavańnie vyklikali baraviki, jakija cichamirna raśli poruč z nadmahillami i kryžami, niby nahadvajučy, što haradency spradvieku byli zaŭziatymi hrybnikami.
Draŭlanyja sparachniełyja kryžy, pieraviazanyja stužkami, padkreślivali pavažny viek hetaj centralnaj častki mohlic. Jana prosta ŭsiejanaja nadmahillami ŭ vyhladzie kamianioŭ z kryžami, litarami i ličbami.
Na značnaj kolkaści vałunoŭ jašče možna adroźnić łakanična vybityja nadpisy. Zvyčajna heta hod śmierci i inicyjały, jakija niekali byli paznavalnyja najpierš dla svajakoŭ. Ale, naprykład, u nadpisie «Par.Hav.» zusim nieskładana adhadać Paraskievu Haŭrylčyk.
Pieršapačatkova mohlicy ŭ Haradnoj tradycyjna mieścilisia kala carkvy ŭ centry miastečka. Ale ŭ suviazi ź imklivym rostam nasielnictva na miažy 19 i 20 st. ich terytoryju nie było jak pašyrać. Novyja chryścijanskija mohlicy miastečka Haradnoj byli zakładzienyja va ŭročyščy Viskalica ŭ listapadzie 1900 hoda.
Stanam na 1924 hod na haradenskich mohlicach užo naličvałasia 1384 pachavańni, ich płošča składała 1,2 ha. Adlehłaść mohlic ad žyłych chat składała 1 km. Tady ž na mohlicach miełasia draŭlanaja kaplica i trupiarnia. Mohlicy byli raźmieščanyja na davoli vysokim piasčanym miescy, byli abkapanyja rovam i abharodžanyja pichtaj (statystyčna-histaryčnyja źviestki ŭziatyja z daśledavańnia A.M. Vabiščeviča).
Hetymi ščadroŭskimi vychodnymi ŭ Łuce adbyvaŭsia tradycyjny ŭžo fiestyval «Brackaja śviečka». Vystupali pradstaŭniki carkvy i ŭłady, kazali bahata pryhožych słoŭ pra zachavańnie tradycyj i pavahu da spadčyny, jakuju nam pakinuli prodki.
Našaja nievialikaja delehacyja ź Miensku, pryniaŭšy čynny ŭdzieł u mierapryjemstvie, na nastupny dzień naviedała mohlicy kala Haradnoj, dzie znachodziać svoj apošni spačynak i łukiency — žychary vioski Łuki. Prajšoŭšy padvojny pašpartny kantrol (pamiežnaja zona), my naviedali mahiły svaich dziadoŭ i pradziedaŭ.
Ale ŭ centralnaj častcy mohlic nas čakała niepryjemnaje vidovišča. Prosta na starych mahiłkach, siarod kamiennych nadmahillaŭ byli bačnyja ślady ciažkaj husieničnaj techniki, lažali parezanyja stvały jalin, chvoj i biaroz.
Bahata jakija kamiani-nadmahilli byli pierakulenyja i pierasunutyja, draŭlanyja kryžy źniščanyja. A ŭ adnym miescy tyrčali reštki abpalenaha kryža, kala jakoha hora-pracaŭniki zładzili niemałoje vohnišča.
Na vyjeździe z mohlic była prymacavanaja šylda «udalenije avarijnych dierievjev» z telefonam (44) 797-38-84. Sapraŭdy, paradak na mohlicach maje padtrymlivacca zaŭsiody, avaryjnyja drevy treba vydalać. Ale chiba takimi aŭralna-barbarskimi mietadami? Bolšaść zrezanych drevaŭ nie byli ni starymi, ni avaryjnymi. Heta dobra vidno na fotazdymkach.
A chiba dapuščalna jeździć husienicami pa mahiłach, pierakulvać nadmahilli, palić kryžy? I ŭžo nijak nie ŭkładvajecca ŭ hałavie hetaje pahanskaje vohnišča, zładžanaje prosta na mahiłach! Takija dziejańni varta nazvać jomistym słovam dzikunstva. Peŭnie, arhanizatar «vydaleńnia avaryjnych drevaŭ» naniaŭ hetych dzikunoŭ niedzie kala kramy za plašku harełki.
Chacia valščyki mohiłkavych drevaŭ, zdajecca, nie zakranuli mahił, jakija dahladajucca i naviedvajucca svajakami, jasna adno. Kali zmaŭčym zaraz, to zaŭtra drevy buduć valić na mahiły ludziej, jakich vy viedali i lubili pry žyćci, a pabityja pomniki buduć apraŭdvać nieabchodnaściu «vydaleńnia avaryjnych drevaŭ».
