Bolš za pałovu nasielnictva hatova da źmieny ekanamičnaj madeli raźvićcia krainy, ale ci saśpieŭ narod da pieramienaŭ?
Pra heta śviedčać vyniki ahulnanacyjanalnaha apytańnia, praviedzienaha ŭ sakaviku biahučaha hoda Niezaležnym instytutam sacyjalna-ekanamičnych i palityčnych daśledavańniaŭ (NISEPD).
U pryvatnaści, 51,5% apytanych zajavili, što hatovyja da źmieny madeli ekanamičnaha raźvićcia Biełarusi, i tolki 33% adkazali «nie».
Charakterna, što ŭ kancy studzienia padčas pres-kanfierencyi Alaksandr Łukašenka adznačyŭ, što Biełaruś nie hatovaja da rezkaj źmieny madeli ekanamičnaha raźvićcia.
— Ździvić ja hatovy luboj madellu. Ale ci hatovyja vy pieravaryć hetuju madel? Ci hatova hramadstva da tych vialikich navacyj, jakija mohuć prapanavać palityki, u tym liku i ja? Dumaju, što nie zaŭsiody, — skazaŭ kiraŭnik dziaržavy.
— Dyk ci saśpieŭ biełaruski narod da pieramienaŭ?
— Nie treba naŭprost traktavać dadzienyja, jakija atrymlivajucca ŭ vyniku sacapytańniaŭ, — tłumačyć ekśpiert NISEPD Siarhiej Nikaluk. — Hetyja ličby adlustroŭvajuć tolki niekatoruju niezadavolenaść biahučaj situacyjaj. Čałavieka absalutna nie cikaviać inšyja ekanamičnyja madeli, tolki kali jaho ŭsio zadavalniaje.
Analityk padkreślivaje, što sami pa sabie dadzienyja sacapytańnia ni ab jakim refarmatarskim nastroi ŭ hramadstvie nie kažuć.
— Ludzi navat nie zadumvajucca: u čym sutnaść źmienaŭ i jakuju canu za ich daviadziecca zapłacić? Tamu ja b nie rabiŭ takich vysnoŭ, — havoryć ekśpiert.
— Čamu ž nie zadumvajucca? Dadzienyja apytańnia śviedčać, što amal 40% ličać, što «našamu hramadstvu nieabchodnyja surjoznyja reformy (strukturnyja i sistemnyja źmieny)», jašče zvyš 42% — što «našamu hramadstvu nieabchodnyja pastupovyja reformy.
— Kali ŭ adnym z apytańniaŭ NISEPD my pytalisia biełarusaŭ: što vy razumiejecie pad reformami, to ŭ pieršuju čarhu ludzi kazali ab pavyšeńni zarobkaŭ i piensij. Biełarusy navat hatovyja paciarpieć troški, čakajučy, što zarobki pačnuć raści zaŭtra. Ale kali ich pastavić u situacyju, kali pryjdziecca samim adkazvać za rost svaich zarobkaŭ i piensij, to prychilnikaŭ reformaŭ budzie niašmat.
— Atrymlivajecca, što maje racyju Łukašenka: jaho hramadskaja madel zadavalniaje bolšaść biełarusaŭ?
— U asnovie hetaj madeli naohuł nie Łukašenka lažyć, a paternaliscki čałaviek, nie zdolny adkazvać za siabie, prymać rašeńni. U 1994-m hodzie bolšaść biełarusaŭ zrabiła vielmi racyjanalny vybar. Dakładniej, uciakło ad vybaru. Pryjšoŭ Łukašenka i skazaŭ: «Ja ŭsio heta vaźmu na siabie». Biełarusy za jaho prahałasavali, tamu što inšaha varyjantu dla ludziej, jakija nie zdolnyja pražyć biez paternalisckaj padtrymki z boku dziaržavy, nie było. Jany nie viedali: jak žyć va ŭmovach rynku, a hałoŭnaje, nie chacieli sami vyrašać svoj los.
Struktura našaha hramadstva z tych časoŭ praktyčna nie źmianiłasia, u tym liku dziakujučy namahańniam Alaksandra Łukašenki, jaki robić usio, kab da inšaj madeli biełarusy byli nie hatovyja. Tamu što jon moža abapiracca tolki na ludziej, jakija majuć patrebu ŭ paternalisckim kłopacie dziaržavy.
Varta pryznać, što za apošnija 10 hadoŭ dachody ŭ nasielnictva reśli, uzrovień žyćcia pavyšaŭsia. Nie dziŭna, što ŭ cełym bolšaść biełarusaŭ ciapierašniaj madellu zadavolenyja.
Ale hetaja madel idzie da poŭnaha krachu. Trahiedyja biełarusaŭ u tym, što žyć pa-novamu my jašče nie možam, a pa-staromu ŭžo nie atrymlivajecca.
— Tym nie mienš, naša hramadstva — nie bieznadziejnaje. Zaraz 32,6% respandentaŭ kažuć, što «važniej zachavańnie ciapierašniaha stanovišča», a dla 56,5% — jaho źmianieńnie. Dla paraŭnańnia, u červieni minułaha hoda było adpaviedna 38,3% i 52,1%. Atrymlivajecca, što refarmatarski praces u śviadomaści biełarusaŭ usio ž idzie?
— Heta — niaznačnyja źmieny. Raniej jany zaležali ad stanu ekanomiki, a pačynajučy z sakavika minułaha hoda, farmujucca pad upłyvam źniešnich faktaraŭ. Padziei va Ukrainie istotna skažajuć zvykłyja reakcyi biełaruskaha hramadstva.
— Jakim čynam?
— U cełym ukrainski faktar pavyšaje nastroi biełarusaŭ, ich aptymizm z nahody budučyni. Heta źviazana z tym, što asnovu našaj bolšaści možna charaktaryzavać jak čałavieka savieckaha. A ŭ jaho jość svaje charaktarystyki, u tym liku i impierskaść. Jana, darečy, ułaściva i biełarusam.
Ciapier nazirajecca rost sacyjalnych nastrojaŭ na fonie paharšeńnia ekanomiki. Takoha ŭ nas zvyčajna nie adbyvałasia. Ja nazvaŭ heta — anamalija 2014-ha. Jana adbyłasia pad upłyvam rasiejskaj prapahandy.
U apošni čas amplituda hetaj anamalii źnižajecca. Ale pakul jana vyrazna prajaŭlajecca i fiksujecie ŭ sacapytańniach, pakolki trendy ŭ nas zachoŭvajucca minimum 10—15 hadoŭ.
Daviedka «Zaŭtra tvajoj krainy»
Darečy, na dumku čynoŭnikaŭ, važniej za ŭsio pravieści reformy ŭ ekanomicy i sistemie dziaržaŭnaha kiravańnia.
Heta vyśvietliłasia padčas daśledavańnia dumki dziaržaŭnych słužboŭcaŭ, jakoje pravodziłasia ŭ ramkach prajekta «Rieforum» Biełaruskim instytutam stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS, Vilnius).
Na pytańnie «Ci patrebnyja ŭ Biełarusi reformy?» stanoŭča adkazali 86% čynoŭnikaŭ. Jany ličać, što reformy pavinny być libieralnymi pa svajoj sutnaści: 56% dziaržsłužboŭcaŭ ličać, što reformy pavinny być nakiravany na źnižeńnie ŭpłyvu dziaržavy i stupieni dziaržaŭnaha kantrolu, i tolki 26% prytrymlivajucca supraćlehłaha punktu hledžańnia.
U ekanomicy samymi nieabchodnymi mierami z punktu hledžańnia čynoŭnikaŭ źjaŭlajucca zabieśpiačeńnie svabodnaj kankurencyi dziaržaŭnych i pryvatnych pradpryjemstvaŭ (62% padtrymki), raźvićcio rynku kaštoŭnych papier i akcyj (34%), admiena karotkaterminovych pracoŭnych kantraktaŭ i bolšaja svaboda kiraŭnikoŭ pradpryjemstvaŭ (pa 30%), a taksama pryvatyzacyja małych i siarednich pradpryjemstvaŭ (26%).
U halinie dziaržaŭnaha kiravańnia čynoŭniki ličać nieabchodnym pavyšać prafiesijanalizmu dziaržsłužboŭcaŭ z dapamohaj roznych adukacyjnych prahram (65%), vykaraniać sistemu pryjomu na słužbu dziakujučy znajomstvam i asabistaj łajalnaści dziaržavie (63%), a taksama raźvivać «elektronny ŭrad» (56%).
