Jakaja piensijnaja sistema dazvolić kožnamu biełaruskamu piensijanieru atrymlivać štomiesiac na ruki tysiaču dalaraŭ — razvažaje ekanamist, kiraŭnik navukova-daśledčaha centra Mizesa, vykanaŭčy dyrektar AC «Stratehija» Jarasłaŭ Ramančuk.
- Jarasłaŭ, jość taki sumny žart: «dobry biełarus - heta toj, chto spraŭna płacić usie padatki, pravilna hałasuje i pamiraje ŭ dzień vychadu na piensiju»…
- Takaja kancepcyja - mara dziaržavy, pakolki vyzvalaje jaje ad hałaŭnoha bolu. Ź inšaha boku — naŭrad ci ź joj pahodziacca miljony piensijanieraŭ i tych, chto ciapier pracuje, kamu chaciełasia b mieć sistemu, jakaja harantuje peŭny ŭzrovień dastatku paśla vychadu na piensiju.
Dziaržaŭnaja raźmierkavalnaja piensijnaja sistema - heta naohuł sistema padmanu. Ty płaciš padatki, a paśla vychadu na piensiju tabie abiacajuć niejkija hrašovyja vypłaty.
Pryčym padatki — heta nie tolki tyja 34% i 1% adličeńniaŭ u Fond sacyjalnaj abarony, jakija płaciać, adpaviedna, pracadaŭca i pracaŭnik. Padatki zakładzienyja i ŭ cenach na tavary. Ich, u kančatkovym vyniku, płaciać usie.
Kali b pry isnujučaj u nas sistemie na adnaho piensijaniera prypadała sto pracujučych, to situacyja była b spakojnaj. Ale siońnia suadnosiny ŭ nas — 1,6 pracoŭnaha na kožnaha piensijaniera. A da 2020-2025 hodzie kožnamu pracoŭnamu pryjdziecca karmić siabie i adličać na ŭtrymańnie adnaho piensijaniera.
Pry hetym biełarusy ŭsio žyćcio robiać adličeńni, nibyta na svaju piensiju. Ale jaho piensijnych hrošaj niama, jany nidzie nie nazapašvajucca. Dziaržava ŭsio ŭžo prajeła.
Ź jakoj prybytkovaściu pracuje dziaržaŭny piensijny fond? Plus adzin pracent? Plus dva? Nie. Minus piatnaccać-dvaccać adsotkaŭ. Tamu što hetyja hrošy nakiroŭvajucca na biahučaje spažyvańnie dziaržavy.
- A potym pradstaŭniki taje ž dziaržavy kažuć, što ŭ situacyi, jakaja skłałasia, zastajecca tolki pavyšać piensijny ŭzrost. Takaja prapanova hučyć pieryjadyčna z roznych pavierchaŭ uładnaj piramidy.
- Kali nie mianiać fundamientalnych praviłaŭ, to vychady dva: pavyšać piensijny ŭzrost abo skaračać pamier vypłat. Choć kudy ŭžo skaračać — i tak kala 65% svaich piensij ludzi vydatkoŭvajuć na charčavańnie.
Nu, možna likvidavać ilhoty dla tych, chto vychodzić siońnia na piensiju paśla 20 hadoŭ pracy - dla šachcioraŭ, vajskoŭcaŭ, rabotnikaŭ MUS. I toje, i druhoje, i treciaje - rašeńni niepapularnyja. A inšych ža varyjantaŭ niama.
Možna źmianić samu formułu raźliku piensii. Spačatku piensiju naličvali ad zarobku za apošnija piać hadoŭ pracy. Potym — za dziesiać. Možna ŭziać pieryjad u dvaccać hadoŭ, pryčym ličyć tak, kab było vyhadna Fondu sacyjalnaj abarony, a nie čałavieku. Ale i heta asabliva situacyju nie vypravić.
Niezaležna ad taho, kolki biełarus siońnia adličvaje padatkaŭ, pamier jaho piensii budzie vyznačacca biahučaj situacyjaj na momant jaho vychadu na piensiju: ad taho, jak budzie pracavać ekanomika, budzie jana raści abo padać, jakaja budzie demahrafičnaja situacyja.
- Heta značyć ad taho, na što ŭpłyvać ja nijak i nie mahu…
- Nie možaš. Ale z takoj demahrafičnaj situacyjaj, jak u nas, dobraj piensii pry ciapierašniaj sistemie i być nie moža. Tak što budziem my z taboj atrymlivać svaje 200—250 dalaraŭ. U lepšym vypadku.
Dziaržava, zrazumiełaja sprava, aścierahajecca pačynać čyścić hetyja piensijnyja «aŭhijevy stajni», bo Boh jaho viedaje, što adtul pasyplecca.
- Nu a kali ŭsio ž navažycca razhrabać? Jakoje jość vyjście pry ŭmovie, što ŭličvać treba stolki niehatyŭnych faktaraŭ — i demahrafičnuju situacyju, i ahulny stan ekanomiki?
— U Biełarusi nie ŭdasca zrabić reformu, prosta skapijavaŭšy jakuju b to ni było sistemu - niamieckuju, polskuju. Čamu? Tamu što ŭ hetych sistemach jość abmiežavańni. Dapuścim, u Polščy piensijnyja hrošy pa zakonie možna inviestavać tolki ŭ nacyjanalnuju ekanomiku, u dziaržaŭnyja kaštoŭnyja papiery. U vyniku adbyvajecca štučnaje nadzimańnie fondavaha rynku.
Što rabić nam? Pa-pieršaje, treba adšukać reziervy na vypłatu piensij ciapierašnim piensijanieram. Ich kala 2,6 miljona čałaviek, i treba nam dla hetaha paradku 7 miljardaŭ dalaraŭ u hod. Padychod tut prosty - likvidavać Fond sacabarony jak niezaležnuju strukturu i pieravieści piensijnyja vypłaty ŭ razrad niesiekviestavanych (h. zn. tych, jakija nie skaračajucca) vydatkaŭ respublikanskaha biudžetu. Hrošy na vypłatu piensij buduć iści z ahulnych pastupleńniaŭ u biudžet. Pavyšać padatki na zarobki dalej niama kudy, pakolki jany — istotnaja pieraškoda dla raźvićcia biźniesu, ekanamičnaj aktyŭnaści.
Piensijaniery atrymlivajuć hrošy ź biudžetu. Biudžet u nas — 31 miljard dalaraŭ, i znajści tam 7 miljardaŭ dla piensijanieraŭ — nie była vialikaja prablema. Sposaby dastaŭki hetych hrošaj mohuć być prostyja — skažam, niejki piensijny departamient prosta miechanična rassyłaje srodki na rachunki piensijanieraŭ abo pieraličvaje ich praz poštu. Tak što ciapierašnija piensijaniery buduć atrymlivać piensiju z «ahulnaha katła», i heta budzie spraviadliva. Pry hetym my pamianšajem padatki na zarpłatu i nie pavialičvajem piensijny ŭzrost.
Druhoje - zapusk sapraŭdnaj nazapašvalnaj piensijnaj sistemy. Važny niuans tut - mahčymaść vybrać apieratara, jaki budzie zajmacca tvaimi hrašyma. Hrošy źbirajucca ŭ puł, pravodzicca konkurs na toje, chto hetymi srodkami budzie kiravać - heta moža być i biełaruskaja kampanija, kali ŭ jaje jość nieabchodny vopyt, i zamiežnaja. Vyznačajucca vydatki na administravańnie sistemy - pracent abo dva, dapuścim. Vyznačajecca prybytkovaść, sposab kiravańnia ryzykami - nielha, skažam, układvać bolš za 15% ad ahulnaj sumy ŭ adzin instrumient na kankretnym finansavym rynku. Heta značyć praduhledžvajecca dyviersifikacyja pa instrumientach, pa nadziejnaści inviestycyjnaha rejtynhu papier. U astatnim - svaboda dziejańniaŭ.
Čałaviek, jakomu da piensii zastajecca 10-15 hadoŭ, moža adkryć rachunak u takim piensijnym fondzie i adličvać tudy častku zarobku. Dla hetaj katehoryi ludziej - heta dobraachvotnaje rašeńnie. Kolki adličvać? Heta moža być 10% ad zarobku, jak u Čyli. U niekatorych inšych krainach - 8%.Čiełoviek atrymlivaje indyvidualny nazapašvalny rachunak, jaki pieradajecca ŭ spadčynu, što vielmi važna.
A voś dla tych, chto tolki pačynaje pracavać, takija adličeńni varta ŭžo zrabić abaviazkovymi.
Pry hetym chaj budzie minimalnaja dziaržaŭnaja piensija. Tolki tamu, što ty - hramadzianin Biełarusi. Usio, što bolš - zarablaješ sam. Ty volny vybirać kiravalnuju kampaniju. Kampanija hetaja, zaŭvažym, nie ŭładalnik hrošaj, to jość ryzyki, što jana zabiraje srodki i ŭciakaje, vyklučanyja. Dziaržava tolki sočyć za pracaj kiraŭnikoŭ kampanij praz nahladnuju strukturu. Ci kampanii, kali my vyrašym, što dla našaj krainy dastatkova adnoj kirujučaj struktury.
U Čyli siaredniaja prybytkovaść za 30 hadoŭ była kala 9%. Heta značyć paśla 20 hadoŭ znachodžańnia ŭ pryvatnaj piensijnaj sistemie ludzi atrymajuć sumu pracentaŭ, jakaja pieravyšaje sumu štohadovaha ŭniosku. Takuju reformu realna pravieści za 25 hadoŭ. Ale kab piensijnaja sistema zapracavała, u krainie pavinien dziejničać paŭnavartasny finansavy rynak.
- Nakolki realna nie stracić hetyja źbieražeńni pry našaj inflacyi?
- U dziaržavy ŭ asobie ŭrada, Minfina, Nacbanka jakaja kłopat? Stabilnaść biudžetu, adsutnaść adtoku kapitału, płaciežny bałans. Dla ich heta — zadača numar adzin. A zadača piensijnych hrošaj — być u zachavanaści i pryrastać.
Usio zaležyć ad taho, jakuju zadaču my ličym pryjarytetnaj. Kali druhuju, to piensijny fond (abo fondy) pavinien mieć prava kiravać hrašyma na suśvietnym rynku. Tak my pazbaŭlajemsia ad ryzyk inflacyi, devalvacyi. Hrošy ž nie ŭ biełaruskich rublach. A ŭkładzienyja ŭ akcyi paśpiachovych kampanij, takich jak Google, Twitter, u inšyja paśpiachovyja prajekty. Piensijnyja źbieražeńni - heta hrošy ludziej, a nie hrošy dziaržavy. Amaralna ŭvodzić abmiežavańni na ich adtok z krainy.
- Nam zapiarečać: tak biełaruskaja ekanomika, maŭlaŭ, hublaje kuču hrošaj. A heta ž mahli być inviestycyi ŭ ajčynnuju vytvorčaść…
- Heta znoŭ punkt hledžańnia ŭrada. Ale jość prava ŭłasnaści čałavieka. I jaho nielha parušać. Čałaviek moža sam vybrać — układać jamu ŭ biełaruskuju ekanomiku ci nie. Ludzi narešcie stanuć finansava bolš piśmiennymi, pakolki ŭ hetym budzie realnaja nieabchodnaść. A biełaruskija pradpryjemstvy zrazumiejuć, što jość mahčymaść atrymać «doŭhija» hrošy — bo srodki piensijnych fondaŭ — heta «doŭhija hrošy». Chaj imknucca ich pryciahnuć, dajuć dobryja pracenty, udzielničajuć u pracy finansavaha rynku na ahulnych padstavach.
— Ludzi lubiać ličby. Ci možna padličyć — kolki biełaruski piensijanier mieŭ by ŭ miesiac pry takoj piensijnaj sistemie? Kab paraŭnać ź ciapierašnimi sumami i acanić, skažam tak, stračanuju vyhadu?
— Vielmi prosta padličyć. Heta čystaja aryfmietyka. Kali b naša piensijnaja sistema była takoj, jak, dapuścim, u Čyli, to pry vychadzie na piensiju ŭ čałavieka było b na rachunku kala 120 tysiač dalaraŭ u likvidnych papierach. U damovie napisana — ty atrymlivaješ, skažam, 30 tysiač dalaraŭ za adzin raz, a dalej, u zaležnaści ad praciahłaści žyćcia, kožny miesiac peŭnuju sumu. Pryčym hrošy ŭ hety čas praciahvajuć pracavać. U siarednim kožny piensijanier atrymlivaŭ by na ruki kala 1 tysiačy dalaraŭ kožny miesiac.
* * *
Jak pakazali źviestki nacyjanalnaha apytańnia nasielnictva, jakoje ŭ ramkach prajekta «Rieforum» pa zamovie Biełaruskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS) praviała ŭ sakaviku - krasaviku 2014 kampanija «SATIO» (apytana 1.350 čałaviek ad 16 hadoŭ i starejšych), sacyjalnaje zabieśpiačeńnie ŭśled za achovaj zdaroŭja ličycca ŭ biełaruskim hramadstvie pryjarytetnaj śfieraj reformaŭ.
U bolšaści vypadkaŭ (55,3% adkazaŭ) biełarusy hatovyja byli b tryvać niehatyŭnyja nastupstvy reformaŭ na praciahu 5—7 hadoŭ dziela dabrabytu svaich dziaciej u budučyni, choć i na vysoki ŭzrovień žyćcia asabista dla siabie taksama mnohija raźličvajuć (47,8%).
