U Smalensku ŭ 1897 h. bolš za 50% nasielnictva ličyli siabie biełarusami, u Bransku ŭ padručnikach možna ŭbačyć «Pahoniu» — pra ŭsio heta možna daviedacca z knihi Aleha Trusava «Nieviadomaja nam kraina», pieravydadzienaj sa značnym dapaŭnieńniem na dźviuch movach.
«My padrychtavali hetuju knihu admysłova da Źjezda biełarusaŭ śvietu, — raskazvaje spadar Trusaŭ. — Mienavita tamu jana i vyjšła na dźviuch movach:
Pierakład «Nieviadomaj nam krainy» adbyvaŭsia ciaham troch hadoŭ, pry hetym pierakładčyki sutyknulisia ź niekatorymi prablemami. Naprykład, u anhlijskaj movie adsutničaje słova «plinfa», vid cehły, jakim karystalisia ŭ Biełarusi, ale jaki nikoli nie isnavaŭ u Anhlii.
«Da taho ž sam tekst vielmi mocna adroźnivajecca ad pieršaha vydańnia, — raskazvaje spadar Trusaŭ.— Ja ŭklučyŭ u knihu padziei, jakija adbylisia paśla 2007 hoda. Tam jość navat padziei hetaha hoda — zasnavańnie TBM u Smalensku, ci źjaŭleńnie pamiatnaj doški na himnazii ŭ Ryzie».
Dadalisia i pašyrylisia raździeły, pryśviečanyja Branščynie i Smalenščynie.
«Z Branska mnie dasłali padručniki, jakija ja cytuju ŭ knizie, — kaža Trusaŭ. —
Tam jość padručnik u dźviuch častkach «Historyja Branskaha kraju», dzie pramym tekstam kažuć pra toje, što dla Branska ŭvachod u skład VKŁ byŭ vialikaj udačaj.U hetych padručnikach jość „Pahonia“».
Aleh Trusaŭ nie zaklikaje pierahladać dziaržaŭnyja miežy, ale źviartaje ŭvahu na toje, što zabyvacca pra miežy etničnyja taksama nie vypadaje.
«Mała ŭ jakoj krainie palityčnaja i etničnaja miaža supadajuć, — kaža historyk.— Naprykład, Elzas i Łatarynhija — pra ich pišuć i niamieckija i francuzskija historyki, a sami elzascy ličać siabie asobnym narodam. Naprykład, u Smalensku ŭ 1897 h. 50% čałaviek nazyvali siabie biełarusami, heta pavodle pierapisu. Dyj zaraz dumka, što Smalensk — biełaruski horad pieryjadyčna hučyć, pra heta kazaŭ navat Alaksandr Łukašenka, što ja ŭ knizie uzhadvaju».
Asobny raździeł knihi pryśviečany Siaredniaj Litvie — dziaržavie, jakaja isnavała mienš za dva hady, ale zaraz nie ŭzhadvajecca ni ŭ adnym biełaruskim padručniku.
«U vyniku atrymałasia kniha, jakaja budzie cikavaj i zamiežnikam, i biełarusam. — kaža Trusaŭ. — Prezientacyju my zładzim u vieraśni, tady ž knihu možna budzie kupić na siadzibie TBM.
Taksama ja vykazvaju padziaku za vydańnie knihi MHA «Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna», piersanalna Ninie Šydłoŭskaj, a taksama kiraŭniku Dabračynnaha fondu «Etničny hołas Amieryki» (ZŠA) Irenie Kaladzie-Śmirnovaj».
A pakul «Nieviadomuju nam krainu/The Country We Don't Know» možna kupić u kniharni «Akademkniha», dzie jana źjavicca dniami. Pryblizny košt — la 130 tysiač rubloŭ.
