«Ladovaje paboišča»: historyja stvareńnia prapahandysckaha mifa 51

Savieckija historyki apisvali bitvu pa minijatury XVI st.

Kožny saviecki školnik ćviorda viedaŭ, što: «U 1242 hodzie naŭharodski kniaź Alaksandr Jarasłavavič Nieŭski, vyzvalajučy Pskoŭ, zaniaty livonskimi rycarami, raźbiŭ kryžakoŭ na lodzie Čudskaha voziera. Niamieckaje vojska, pastrojenaje klinam, abo «śvińnioj», było akružanaje i źniščana fłanhavymi ŭdarami naŭharodskaj końnicy i zasadnaha pałka. Rycary ŭ ciažkim uzbrajeńni pravalilisia pad lod, jaki ich nie vytrymaŭ. Bitva nazaŭždy spyniła kryžackuju ahresiju na Noŭharad…» I dalej prykładna ŭ takim klučy.

A jak było nasamreč?

Jość dźvie bolš-mienš vartyja davieru krynicy infarmacyi pra «ladovaje paboišča» — Pieršy Naŭharodski letapis i «Ryfmavanaja chronika» Hienrycha Łatvijskaha.

Letapis śviedčyć, što Alaksandr chadziŭ u livonskija ziemli nie adzin, a z bratam Andrejem Jarasłavavičam,

jaki pryvioŭ na pomač suzdalskuju družynu. Andrej i nazyvajecca hałoŭnym hierojem tych padziej. Miesca bitvy taksama akreślivajecca dosyć ŭmoŭna: «za Pskovam, na voziery». Ukazańni na Čudskaje voziera i «Varonin kamień» źjavilisia ŭ paźniejšych krynicach. Z tych krynicaŭ hetaksama tajamniča źnik brat.

Kryžacki chranist Hienrych, jaki jašče moh hutaryć z žyvymi śviedkami, adznačaje, što zabityja padčas sutyknieńnia padali… na travu.

Pra bitvu pišuć skupa, ścisła, jak pra šarahovy pamiežny kanflikt: sutyčku padčas nabiehu naŭharodcaŭ na livonskija ziemli, jaki adbyŭsia ŭ adkaz na nabieh livoncaŭ na Pskoŭ.

Kryžackaje vojska nie mahło składacca vyklučna z rycaraŭ.

Rycaraŭ va ŭsioj Livonii na toj momant było dobra kali sto. Asnoŭnuju jaho častku składali kniechty-piechacincy, čudskija i liŭskija družyny. Zabita było, pavodle pieršaha letapisu, 400 «niemcaŭ» i «čudzi bieź liku», 50 trapiła ŭ pałon. Hienrych piša, što zahinuli 20 rycaraŭ.

Navošta było razdźmuchvać z hetaj sutyčki «Ladovaje paboišča»? Qui prodest?

Rasijski historyk Uładzimir Arakčejeŭ vyznačaje niekalki etapaŭ stvareńnia lehiendy. Pieršy — 1381 hod. Maskoŭskaje kniastva tady sprabavała vyzvalicca ad tataraŭ, była patreba ŭ stanoŭčych vobrazach zmaharoŭ-patryjotaŭ. U toj čas moščy kniazia Alaksandra, jaki pryniaŭ manastva pierad śmierciu, byli «cudoŭna adšukanyja».

Kananizavany kniaź byŭ u 1549 h., kali patreba ŭ hieraičnych prykładach z historyi vyrasła jašče bolš — u toj čas Ivan Žachlivy zmahaŭsia z Kazanskim chanstvam.

Było napisana litaraturnaje «Žycije» kniazia, cytaty ź jakoha traplali ŭ paźniejšyja letapisy ŭžo jak realnyja fakty.

Ale

sapraŭdnaja słava, piša historyk, pryjšła da Nieŭskaha za časami Piatra I, kali Rasieja pačała advajovu bierahoŭ Niavy ŭ Šviecyi.

U Sankt-Pieciarburhu zbudavali Alaksandra-Nieŭskuju łaŭru, kudy z Uładzimira pieranieśli moščy kniazia.

Nastupny raz Nieŭski spatrebiŭsia Stalinu.

I byŭ uviekaviečany srodkami «najvažniejšaha z mastactvaŭ».

Mienavita filmam Siarhieja Ejzienštejna «Alaksandr Nieŭski» byŭ zamacavany mif pra lod, jaki prałamiŭsia pad rycarami

(choć u toj čas što kryžaki, što naŭharodskija ciažkaŭzbrojenyja końniki mieli na sabie adnolkavyja 18–30 kh žaleźzia).

Ź filma — i słovy Nieŭskaha «chto da nas ź miačom pryjdzie — ad miača i zahinie».

U tym kino, źniatym u 1938 h., traplajucca i naŭprostyja savieckija pieradvajennyja łozunhi. Naprykład, Nieŭski kaža, što bić voraha budzie na čužoj terytoryi.

Taksama «Ladovamu paboišču» pryśviaciŭ vydatnuju pa mastackaj sile paemu Kanstancin Simanaŭ, pravioŭšy paraleli z 1242-ha ŭ 1937-my.

Niedzie ŭ pracesie «łakavańnia» Nieŭskaha była «cudoŭna znojdzienaja» i padrabiaznaja taktyčnaja schiema Ladovaha paboišča. Jakaja dziŭna nahadvaje bitvu pry Kanach (216 h. da n. e.). Charakterna ŭžo toje, što

źviestki pra najaŭnaść u Nieŭskaha zasadnaha pałka savieckija historyki znajšli na… minijatury XVI st.

U 1950-ja na Čudskaje voziera byli arhanizavanyja až try archieałahičnyja ekśpiedycyi. Ni brackaj mahiły vojaŭ, ni choć jakich śladoŭ zbroi na dnie i ŭ navakolli nie było adšukana.

Ale mif praciahvaje žyć. Alaksandr Nieŭski, abahnaŭšy Stalina, pieramoh u konkursie «Imia Rasii».

Realny kniaź Alaksandr Jarasłavavič cikaviejšy za svoj adnaboki ahijahrafičny vobraz. Heta žorstki syn svajho času, jaki ŭmieŭ mirycca z Ardoj i vykarystoŭvać jaje suprać svaich palityčnych praciŭnikaŭ, adrazaŭ bajaram nasy za zdradu, pryjazna pierapisvaŭsia z Papam, abiacajučy pabudavać u Pskovie kaścioł (praz šeść hadoŭ paśla «epachalnaj pieramohi» na Čudskim voziery!).

Ź Biełaruśsiu jon źviazany tryvałymi dynastyčnymi suviaziami.

Alaksandr byŭ žanaty z Alaksandraj, dačkoj połackaha kniazia Bračysłava.

Jaho ŭnučka Marfa vyjšła zamuž za pskoŭskaha kniazia Cimafieja — taho samaha Daŭmonta, jaki ŭciok ź Litvy paśla zabojstva Mindoŭha. Ich syn — lehiendarny Davyd Haradzienski, pryśviaciŭ usio žyćcio baraćbie z kryžakami. Jon, vidać, i nie padazravaŭ pra «epachalnuju pieramohu» svajho pradzieda na Čudskim voziery.

Siarhiej Mikulevič

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH