Меркаваныя мошчы святога Валянціна ў грэкакаталіцкім храме ў Самборы, Украіна. Фота: commons.wikimedia.org
Што такое мошчы?
Гэта парэшткі людзей, якія пасля смерці былі прызнаныя святымі. Феномен шанавання мошчаў існуе ў праваслаўнай і каталіцкай цэрквах, а таксама ў шэрагу меншых па памеры хрысціянскіх юрысдыкцыях — напрыклад, у англіканстве.
Ёсць меркаванне, што мошчы абавязкова павінны быць нятленнымі, то-бок цела нябожчыка мусіць выглядаць так, быццам ён толькі што памёр. Нятленнасць мошчаў насамрэч успрымаецца ў хрысціянстве як цуд, але на сёння большасць парэшткаў святых — гэта хутчэй косткі, а не нятленныя целы, ці часткова нятленныя парэшткі.
Да таго ж, пад нятленнасцю часта разумеюць муміфікаванасць цела — тканкі такіх парэшткаў збольшага захоўваюцца, але пры гэтым з іх выпараецца вада. Муміфікацыя можа адбывацца праз натуральныя прычыны — напрыклад, нізкая тэмпература ці спякотнае і сухое паветра перашкаджаюць працэсу гніення. Сярод целаў у такім стане хапае парэшткаў людзей, не прызнаных святымі, тым больш што часам такая муміфікацыя мае масавы характар, а казаць пра масавую святасць складана.
Але ёсць яшчэ адзін крытэр шанавання мошчаў — цуды, што адбываюцца ад іх (напрыклад, праз малітву святому ля мошчаў ці дотык да іх). Нярэдка ў гісторыі святога (адпаведна, і яго мошчаў) цяжка аддзяліць праўду ад традыцыі, выдумкі, палітычнай мэтазгоднасці і мноства іншых абставінаў. Напрыклад, як ставіцца да мошчаў святога Іллі Пячэрскага, якога лічаць прататыпам таго самага Іллі Мурамца?
Навошта іх увогуле шанаваць?
Ідэю пра абавязковае шанаванне мошчаў зацвердзілі ў 787 годзе на Другім Нікейскім саборы (сабранні праваслаўных іерархаў). Па тым каноне ўсё вельмі строга: епіскапы і святары, што не згодныя з шанаваннем мошчаў, за гэта мусяць пазбавіцца сану, а звычайных вернікаў за такое трэба адлучаць ад царквы. Праўда, як гэта часта бывае ў праваслаўных канонах, іх строгасць кампенсуецца неабавязковасцю выканання.
Ёсць вельмі шмат багаслоўскіх выказванняў наконт таго, за што ж варта шанаваць мошчы. Калі коратка, то прынцып наступны: цела святога — гэта быццам крыніца божай ласкі, і праз іх Бог робіць цуды ці іншым чынам спрыяе таму, хто шануе гэтыя мошчы. А калі чалавек звяртаецца з малітвай да святога, каму належаць мошчы, той можа папрасіць за гэтага чалавека ў Бога — і тады, калі просьбу малітоўніка агучвае нехта «больш аўтарытэтны», чым ён сам, гэта мусіць спрыяць яе задавальненню.
Навошта дзяліць мошчы на часткі?
Для таго, каб божая ласка ў іх стала даступнай як мага большай колькасці людзей. Напрыклад, яшчэ ў першыя стагоддзі хрысціянства было прынята служыць літургію на магілах мучанікаў. Гэтая традыцыя ў змененым выглядзе дайшла да нас, і цяпер у кожным праваслаўным храме ёсць мошчы: яны альбо ляжаць у каўчэжыку пад прастолам (стол, на якім адбываецца цэнтральная падзея Літургіі, то-бок Еўхарыстыя), або ўкладаюцца ў антымінс — кавалак тканіны, абавязковы для здзяйснення Літургіі. Напэўна, было б цяжка захоўваць гэтую традыцыю, калі б для кожнага храма патрабавалася асобнае цела святога. Ды і больш магчымасцей для звычайнага пакланення машчам, калі можна іх «размеркаваць», а не захоўваць у адным месцы.
Можна падазраваць і яшчэ адну прычыну таго, што склалася традыцыя падзяляць мошчы. Цягам часу парэшткі святых сталі не толькі духоўнай, але і шмат для каго матэрыяльнай каштоўнасцю. Толькі ўявіце: напрыклад, мошчы святога Іаана Залатавуста цяпер захоўваюцца ў Стамбуле, але іх часцінкі ёсць у розных краінах свету. Да прыкладу, у маскоўскім храме Хрыста Збаўцы ёсць меркаваная галава Залатавуста. І калі праваслаўны вернік хоча памаліцца гэтаму святому, паказаць сваю адданасць, ён можа не ехаць у Стамбул, а прыйсці ў маскоўскую царкву, а заадно і пакінуць там трохі грошай на свечкі ды запіскі.
Выкажам здагадку, што храм, багаты на рэліквіі накшталт мошчаў ды каштоўных абразоў, будзе лічыцца больш прэстыжным, чым звычайная цэркаўка з белымі сценамі і простым іканастасам. Простаму верніку, напэўна, вялікай розніцы не будзе. А вось, да прыкладу, заможны праваслаўны мецэнат, якіх цяпер багата ў Расіі, хутчэй панясе свае грошы туды, дзе яго візіт будзе найбольш гучны і надасць яму больш аўтарытэта.
Чакайце, але гэта цела нябожчыка. Як можна шанаваць яго ці нават яго кавалкі?
Зноў жа: у багаслоўі прынята шанаваць не цела само па сабе, а парэшткі святога праз тую божую ласку, якая праз іх здзяйсняецца. Лічыцца, што гэтая сіла не змяншаецца, нават калі мошчы дзеляць на часткі. Вядома, кожны чалавек разумее дагматы па-свойму, і, магчыма, хтосьці з вернікаў (ці нават святароў) гэта не ўсведамляе, але даводзіцца лічыць гэта іх адказнасцю.
А чаму мошчы возяць па свеце?
Каб як мага больш людзей магло дакрануцца да святыні, але і тут можна знайсці таемныя сэнсы. Вы калі-небудзь бачылі, як праходзіць шанаванне такіх прывезеных святыняў у расійскім праваслаўі? Акрамя чэргаў вернікаў, якія жадаюць наблізіцца да рэліквіі, у такіх месцах з'яўляюцца яшчэ і кіёскі ды просьбіты рознага кшталту: ахвяруйце на храм, калі ласка, напішыце запісачку ці набудзьце свечку, вось таннае масліца з Ерусаліма і г.д. Уяўляеце, якія гэта можа прыносіць прыбыткі?
Ці ўсе мошчы сапраўдныя?
Існуе багата дакументаў, якія быццам мусяць даказваць сапраўднасць рэліквій, у тым ліку мошчаў. Але давайце глядзець на сітуацыю прасцей. Калі гаворка пра парэшткі самых знакамітых святых накшталт таго ж Іаана Залатавуста, гэтым парэшткам стагоддзі, а ў некаторых выпадках і больш за тысячу гадоў, не кожная папера столькі перажыве. За гэтыя гады па Еўропе пракаціліся сотні войнаў і міжусобіц, дзейнічалі махляры, ды і проста камусьці магло быць цікава атрымаць сабе святыню — калі не ў храм, то для хатняй малітвы. Дык ці можна ў такой сітуацыі дзівіцца расказам пра некалькі «камплектаў» мошчаў аднаго і таго ж святога?
Калі камусьці важна ўшанаваць мошчы і няма спосабу высветліць, ці яны сапраўдныя, відаць, важней сапраўднасць пачуццяў таго ці іншага верніка. Але і не варта забываць, што для кагосьці мошчы могуць стаць крыніцай выключна матэрыяльнага дабрабыту.
«Наша Нiва» — крыніца якаснай інфармацыі і бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ «НН»Чытайце таксама:
Ці можна прадаваць царкоўныя рэліквіі? Меркаванні святара, рэлігіязнаўцы і прававыя рэаліі
Праз сто гадоў на расійскім аўкцыёне ўсплыла рэліквія з мінскага кафедральнага сабора
