Котчынская кадрыль у вёсцы Вялікія Азёркі Мастоўскага раёна. Фота Паўла Кузьміна/veski.sb.by
Мінкульт на гэтым тыдні прыняў у спіс нематэрыяльнай спадчыны «Стравы з дранай бульбы» (прасцей гаворачы — дранікі) і ўсіх бамбанула.
У мяне прэтэнзіі да нашай сістэмы нематэрыяльнай спадчыны фармуюцца даўно. І «бамбанула» ў мяне значна раней за дранікі, у 2020 годзе, калі ў спіс прынялі Котчынскую кадрыль з Гарадзеншчыны.
У мяне ні ў якім разе няма ніякіх прэтэнзій да гэтай кадрылі. Я цалкам падтрымліваю яе адраджэнне, унясенне ў спіс, а людзі, якія яе аднаўляюць, — вялікія малайцы. Праблема глыбей.
Паспрабую караценька. На прыкладзе кадрылі.
Для чаго патрэбны «Спіс нематэрыяльных каштоўнасцей»?
1) каб мець спіс нематэрыяльных каштоўнасцей (банальна);
2) мець апісанне і фіксацыю гэтых каштоўнасцей (куды ступаць, як падскокваць, што падпяваць);
3) каб мець спіс выбраных (брэндзіраваць);
4) каб стымуляваць аднаўленне гэтых каштоўнасцей (каб людзі на раёне пачалі той танец выкарыстоўваць).
Ну і вось маё сціплае меркаванне.
1. Досыць дзіўная логіка збіраць спіс існуючых прадметаў праз заяўкі. Усё-ткі нематэрыяльныя каштоўнасці — гэта часцей за ўсё нейкія з'явы, якія фармуюцца здаўна. Яны ўжо ёсць. Ці эфектыўна збіраць у спіс гэтыя з'явы па заяўным прынцыпе?
То-бок вы можаце падрыхтаваць паўсотні спецыялістаў і за абмежаваны час сабраць спіс 90% нематэрыяльных практык па Беларусі. Але замест гэтага вы робіце прыёмны пункт, куды запрашаеце людзей прыносіць свае практыкі. Прычым матывацыя рабіць гэта — досыць спрэчная.
І тут зразумела, што немагчыма ўсе нематэрыяльныя з'явы сабраць за раз. Бо субстанцыя складаная. Але больш правільна аддаць гэтую справу прафесіяналам.
2. Пра фіксацыю. Тут тое ж самае. На раёне можа захавацца ўнікальная нематэрыяльная з'ява, але мясцовы работнік культуры жыве ад 9 мая да 3 ліпеня і знаць нічога не знае пра традыцыю. А ў суседнім раёне амбітны культработнік фіксуе і падае хоць бы што, каб засвяціцца. І ў Радзе мусяць працаваць з тым, што дойдзе. А фіксуе з'яву ён непрафесійна. І досыць часта не бачыць дыяментаў сярод шаблонных рэчаў.
Фармаваць спіс і праводзіць фіксацыю лагічней спецыялістам. І не з пазіцыі пасіўных «прыёмшчыкаў», але з актыўнай пазіцыі збіральнікаў.
3. Патрапіць у спіс выбраных. Тут вельмі складанае пытанне і шмат нюансаў. Адзначу толькі адзін — знаходжанне ў спісе дае брэндзіраванне.
І на раённым узроўні гэта нібыта працуе. Прыязджаеце вы ў нейкую вёску і там нібыта між справай кажуць, што іх абрад унесены ў дзяржспіс. Ну і ўсе пачынаць шматзначна пераглядацца і прыцмокваць языкамі.
Але на самой справе ўсё гэта спрэчна:
— нармальнае брэндзіраванне прадукту значна лагічней рабіць з дапамогай нармальных піяршчыкаў, а не праз Мінкульт;
— брэндзіраванне прадукту з боку дзяржавы лагічней рабіць праз публічны і пафасны конкурс, а не праз мутныя крытэрыі дзяржспісу;
— брэндзіраванне праз Мінкульт часцей за ўсё азначае канец брэндзіравання, бо ўжо ўсяго дамагліся, далей рухацца няма куды;
— ну і нагадаю, што пакуль у адным раёне цмокаюць языкамі, у іншым раёне загінаецца нейкі напраўду каштоўны абрад, бо там проста няма прабіўнога культработніка.
4. Стымуляцыя аднаўлення. Самым заганным з'яўляецца ўяўленне, што ўнясенне ў Спіс аднаўляе практыку выкарыстання нейкага абраду ці танца.
Вось з кадрыллю. Там харошы чалавек запісаў ад старых людзей танец «Кадрыль», сабраў дзяцей, навучыў іх танцаваць гэтую кадрыль. І гэта было зафіксавана як аднаўленне традыцыі. Але ж гэта не так! Гэтыя дзеці вырастуць, разбягуцца і ўсё, канец традыцыі. Дзеці агулам не могуць быць захавальнікамі традыцыі! Гэта прафанацыя.
Агулам, сапраўдныя нематэрыяльныя каштоўнасці не жывуць у Дамах культуры, яны мусяць жыць у супольнасцях. Гэта прынцыпова.
Аднаўляць каштоўнасныя практыкі ў супольнасцях — гэта складаная навука і вялікая ідэйная гульня. Дадаванне ў спіс тут нічога не вырашае.
Мяне «бамбанула» на гэтай тэме, бо я ў 2020 годзе яшчэ актыўна ўдзельнічаў у шырокім руху па арганізацыі танцавальных супольнасцяў у Беларусі. І гэта напраўду было фармаваннем новай з'явы на аснове традыцыі. Людзі ў розных гарадах сапраўды пачалі танцаваць кракавякі і полькі. І мы доўга думалі, як увесці ў практыку тыя ж кадрылі, бо гэта складаны танец.
І вось гэта ёсць той вопыт, які трэба вывучаць, каб зразумець, як працаваць з нематэрыяльнай спадчынай у Беларусі. Але дзе там хто аналізаваў. Зараз пазаносім у спіс і адсправаздачымся.
Неяк так. У дыскусіі вакол дранікаў прагучаў аргумент, што сістэма ўнясення ў спіс — гэта адзіная жывая субстанцыя ў Мінкульце, дзе людзі нешта робяць, стараюцца і змагаюцца. І гэта так. І цяпер, можа, гэта найлепшае з таго, што можа быць.
Але ў рэальнасці: цяперашні спіс ёсць спісам амбіцый людзей, хоць ён не мусіць ім быць.
У той жа час людзей у гэтым спісе і няма, хаця мусілі б быць. Бо нематэрыяльныя каштоўнасці — гэта ў першую чаргу людзі.
Падаецца, у Японіі так і робяць. Там у спіс уносяць людзей. Персанальна. І гэта дае матэрыяльныя бонусы.
Чытайце таксама:
Дранікам надалі статус гісторыка-культурнай каштоўнасці
