Marmurovy biust Łucyja Karnielija Suły. Novaja hliptateka Karłśbierha. Fota: Wikimedia Commons
Łucyj Karnielij Suła pachodziŭ z zaniapałaj haliny patrycyjanskaha rodu Karnielijaŭ. U adroźnieńnie ad inšych maładych rymlan, jakija imknulisia prajści «šlacham honaru» (Cursus honorum) i atrymać jakuju-niebudź mahistraturu (pasadu), pieršuju častku svajho žyćcia pravioŭ u raspuście i pjanstvie. Tolki paśla 30-hadovaha ŭzrostu, kažuć, praz rodnasnyja suviazi jahonaj žonki, jon raspačaŭ svaju palityčnuju karjeru, jakaja ŭrešcie paskoryć padzieńnie Respubliki.
Były hulaka niečakana prajaviŭ siabie jak talenavity pałkavodziec, pieramožca numidzijcaŭ, hiermancaŭ-kimvraŭ i sajuznych plamionaŭ. Urešcie svajoj vajskovaj słavaj jon damohsia pasady konsuła i musiŭ uznačalić kampaniju suprać pantyjskaha cara. Pasada konsuła była najvyšejšaj prystupkaj u karjery luboha rymlanina, dajučy jamu jak hramadzianskuju, tak i vajskovuju ŭładu. Konsułaŭ vybirałasia adrazu dvoje, ale ŭsiaho na adzin hod, kab zachoŭvać ratacyju kadraŭ u Respublicy i nie dapuskać uzurpacyi ŭłady. U čas vojnaŭ paŭnamoctvy konsuła, jaki znachodziŭsia ŭ pachodzie, mahli praciahvacca, tady jaho nazyvali prakonsułam.
Na pasadzie konsuła Suła praz palityčnyja intryhi inšaha znakamitaha pałkavodca i jahonaha byłoha kamandzira Haja Maryja, jaki sprabavaŭ niezakonna prysvoić sabie prava kamandavać vojskam u novaj vajnie, byŭ vymušany śpiešna paviarnuć sabranaje vojska suprać Ryma i zachapić jaho, što było niejmaviernym učynkam dla rymskaha hramadzianina.
Suła raspačaŭ peŭnyja reformy i zavočna pryhavaryŭ da śmierci Haja Maryja. Maryj zdoleŭ źbiehčy, a suprać Suły pačałosia sudovaje raźbiralnictva. Konsuł, praŭda, pakinuŭ Rym i nakiravaŭsia z vojskam na vajnu z pantyjskim carom.
U hety čas «maryjancy» zachapili ŭładu ŭ Italii, viarnuli svajho lidara ŭ Rym dy raspačali kampaniju teroru suprać svaich apanientaŭ, u tym liku i suprać prychilnikaŭ Suły. Adzin z zakonnych konsułaŭ byŭ zabity na forumie, a jaho hałava vystaŭlena na ŭsieahulny ahlad.
Prychilniki Maryja navat ryzyknuli pasłać inšaha konsuła da Suły, kab toj pieradaŭ kamandavańnie nad svaimi vojskami, ale jaho atrady ŭzbuntavalisia i vymusili jaho skončyć žyćcio samahubstvam.
U Hrecyi sałdaty abviaścili niepieramožnaha Sułu svaim impierataram i ŭskłali na jaho hałavu vianok z travaŭ — najvyšejšy znak adroźnieńnia. Atrymaŭšy čarhovuju pieramohu ŭ składanaj vajnie suprać Mitrydata, Suła dadaŭ da svajho imia ahnomien Fieliks (to-bok «Ščaślivy») i atrymaŭ prava na tryumf. U čas vajny niečakana pamiraje ŭ Rymie jaho hałoŭny vorah — Haj Maryj.
Ulubioniec Fartuny vysadžvajecca na poŭdni Italii, dzie da jaho pačynajuć pierabiahać sienatary i znatnyja rymlanie. Suła pieramožna prachodzić praz uvieś paŭvostraŭ i dachodzić da Viečnaha horada, dzie kančatkova raźbivaje «maryjancaŭ» kala Kalinskaj bramy.
U druhi raz zachoplenym im Rymie Suła zapatrabavaŭ pravieści vybary dyktatara, jaki nie vybiraŭsia ŭ Respublicy na praciahu apošnich 120 hadoŭ. Pry hetym dyktatarskuju ŭładu nie pavinien byŭ abmiažoŭvać tradycyjny termin 6 miesiacaŭ, ale dyktatura musiła praciahvacca «da taho času, pakul Rym, Italija, usia rymskaja dziaržava, uzrušanaja mižusobnymi zvadami i vojnami, nie ŭmacujecca» (jaki znajomy tezis, praŭda?).
«Praskrypcyi Suły», karcina Džuzepe Baskieta
Nieŭzabavie paśla prychodu da ŭłady Suła abviaściŭ pierad narodnym schodam pra pačatak pieraśledu svaich palityčnych praciŭnikaŭ. Na Forumie byli vyviešany tablički ź imionami tych, kaho treba było likvidavać, — pieršapačatkova imi byli asabistyja vorahi Suły, ale zatym śpis staŭ papaŭniacca bahatymi rymlanami, dalokimi ad palityki.
Pa horadzie pačali ryskać zabojcy ŭ pošukach znatnych asob z «čornaha śpisa» — znojdzienych u toj ža momant zabivali, a hałovy nieśli da Suły, jaki davaŭ kviestaru zahad vypłacić uznaharodu, a hałovy vystavić nad Siervilijevym vozieram. Trupy mienš znatnych asob prosta skidali ŭ Tybr.
Raby za zabojstva svaich byłych haspadaroŭ atrymlivali svabodu, danosčyki — padarunki.
Płutarch piša, što kali niejki Kvint Aŭrelij na Forumie ŭbačyŭ svajo imia ŭ śpisie, to kryknuŭ: «Hora mnie! Moj albanski majontak honicca za mnoj!» Prykryŭšy tvar, jon pasprabavaŭ uciačy, ale byŭ dahnany i zarezany. Jaho albanski majontak byŭ vystaŭleny na prodaž i dastaŭsia blizkamu paplečniku Suły.
Kvint Aŭrelij bačyć svajo imia ŭ śpisach. Hraviura Silviestra Davida Mirysa, kala 1799
Uniasieńnie ŭ śpis aznačała nieminučuju śmierć. Toje ž čakała i tych, chto sprabavaŭ vyratavacca z horada, bo pa ŭsioj Italii dziejničali śpiecyjalnyja vajennyja atrady. Haj Julij Cezar, jaki chavaŭsia ŭ ziamli sabinian, byŭ vymušany štonoč źmianiać miesca prytułku i adkuplacca ad špiehaŭ, pakul nie damohsia pamiłavańnia.
Praskrypcyi (što značyć «śpis») praduhledžvali kanfiskacyju majomaści praskrybavanych. Jany tyčylisia šyrokaha koła i musili padarvać asnovu statusu vorahaŭ Suły i dać mahčymaść abahacicca jahonym prychilnikam.
Charakternaj rysaj praskrypcyj staŭ pieraśled synoŭ i ŭnukaŭ praskrybavanych, bo ličyłasia, što ź mierkavańniaŭ honaru jany abaviazkova pasprabavali b adpomścić za svajho prodka. Takoha raniej u Rymie nie zdarałasia, dziejańni Suły vyhladali žudasna dla rymskich hramadzian.
Znatny rymlanin, paznany haradžanami na miescy, z hodnaściu prymaje svoj los. Frahmient karciny «Praskrypcyi Suły» Džuzepe Baskieta
Palityčny status u Rymie šmat u čym hruntavaŭsia na vieličyni bahaćcia, u vyniku kanfiskacyi majomaści baćkoŭ naščadki ŭžo nie mahli adpaviadać svajmu cenzu i, adpaviedna, pretendavać na niejkija pasady.
U vyniku represij było vyniščana ad 1640 da 2000 pradstaŭnikoŭ rymskaj znaci, u tym liku 40 sienataraŭ, choć sami praskrypcyjnyja śpisy ŭtrymlivali imiony tolki 520—580 čałaviek. Machavik represij nie zdolny spynicca sam, i jany pastajanna razrastajucca.
Praz try hady, praŭda, Suła niečakana skłaŭ ź siabie paŭnamoctvy dyktatara. Staŭšy pryvatnaj asobaj, jon ładziŭ pyšnyja bali dla naroda, čym parušaŭ zakony ab abmiežavańni raskošy, praviedzienyja raniej im samim. Kaniec «ulubionca Fartuny» byŭ niezajzdrosny: pavodle paviedamleńniaŭ historykaŭ, «usio cieła jaho padvierhłasia hnijeńniu i stała pakryvacca nieźličonaj kolkaściu vošaj».
Rymski patrycyj, jaki pabačyŭ svajo imia ŭ praskrypcyjach, sprabuje niezaŭvažanym syści z Foruma. Frahmient karciny «Praskrypcyi Suły» Džuzepe Baskieta
Suła pieršym prymianiŭ represii ŭ jakaści pomsty boku, jaki prajhraŭ. Jaho dziejańni nie byli sankcyjanavany Sienatam, dla jaho byŭ charakterny valuntaryscki padychod da vyznačeńnia koła vinavatych i składańnia śpisaŭ apošnich. Pazbaŭleńnie hramadzianskich pravoŭ naščadkaŭ praskrybavanych dazvoliła kančatkova ačyścić palityčnuju scenu ad niepažadanych elemientaŭ i praduchilić pierahlad vynikaŭ represij u budučyni.
U hetym praskrypcyi Suły majuć kudy bolš ahulnaha z palityčnym teroram, raźviazanym režymam Łukašenki paśla 2020 hoda, čym z «Čornaj knihaj Biełarusi», pra jakuju niadaŭna zhadaŭ hienprakuror Švied. Tut i advolnaje vyznačeńnie vinavatych, i prymusovaje vyhnańnie, i kanfiskacyja majomaści, i pryciahnieńnie svajakoŭ apanientaŭ da adkaznaści, i biaskoncaje razrastańnie koła represavanych. Praz tysiačy hadoŭ dyktatarskija režymy vyjaŭlajuć dzivosnaje padabienstva ŭ svaich represiŭnych praktykach. Chiba što pakul nie zabivajuć, ale jurydyčnuju bazu dla hetaha ŭžo padrychtavali.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
Draŭlany fałas zmusiŭ inakš pahladzieć na seksualnaje žyćcio staražytnych rymlan
Jak pamiraŭ vieniesuelski siabar Łukašenki Uha Čavies
Bitva pad Fiermapiłami. Čamu ź joj paraŭnoŭvajuć bitvu za Maryupal
