Na ekskursii ciapier prychodziać i danosčyki
«Biez pracy zastajucca tyja, chto składaŭ słavu biełaruskaha turyzmu»
Surazmoŭcy «Našaj Nivy», jakija da niadaŭniaha času pracavali ekskursavodami, tłumačać, jak siońnia vyhladaje atestacyja ŭ prafiesii. Jana składajecca z dvuch etapaŭ: spačatku treba zdać test na kampjutary, a potym abaranić ekskursiju pa maršrucie. Dla hetaha ekskursavod hutaryć z kamisijaj, jakaja składajecca z daśviedčanych ekskursavodaŭ i čynoŭnikaŭ Ministerstva sportu i turyzmu.
Taki paradak byŭ zaćvierdžany daŭno — inšaja reč, kažuć ekskursavodki, što ciapier va ŭład dajšli ruki da ich kaleh. Čamu tolki ciapier? Bo ekskursavody na 90% — heta ci indyvidualnyja pradprymalniki, ci ludzi, jakija pracujuć pa damovach padradu. Heta faktyčna samazaniatyja tvorčyja ludzi, jakija nie majuć kiraŭnictva.
U žniŭni 2022 hoda ŭ hetaj śfiery prajšła chvala zatrymańniaŭ. Ekskursavodka Valeryja raskazvaje pra adno z samych jarkich: «Aryštavali Halinu Patajevu — dyrektarku ahienctva «Vijapol», fłahmana ekskursij pa Biełarusi, jaki pracuje na rynku 30 hadoŭ. Patajeva — vielmi pavažanaja ŭ turyźmie fihura, jakaja prysutničała ŭ roznych prezidyumach Minsportu i Nacyjanalnaha ahienctva pa turyźmie, jaje aryšt byŭ šokam dla ŭsich. Śpiecyjalna jaje zatrymali, kab zapužać usiu śfieru».
Niekatoryja ekskursavody pazbaŭlajucca prava na pracu pa niezrazumiełych pryčynach. Surazmoŭcy raspaviadajuć, što paru miesiacaŭ tamu na toj samaj kamisii, jakaja adkazvaje za atestacyju, pačali razhladacca spravy tych, kaho chočuć pazbavić bejdža (statusu atestavanaha ekskursavoda). Časam kankretnaja pretenzija nie ahałošvajecca navat samomu čałavieku, u jakoha zabirajuć bejdž.
«Siarod pazbaŭlenych bejdža jość tyja, chto pryciahvaŭsia da administracyjnaj adkaznaści pa palityčnych artykułach, ale jość i tyja, chto nie pryciahvaŭsia», — raskazvajuć ekskursavody.
Ekskursavodu paviedamlajuć, što na jaho nibyta była skarha, a časam i ŭvohule abvinavačvajuć u «nieadpaviednaści maralnym normam ekskursavoda». Kamuści prosta telefanujuć, kamuści pišuć na elektronnuju poštu, a niekatorym navat u paštovuju skryniu prychodzić paviedamleńnie: maŭlaŭ, vaša atestacyja prypyniena na adzin hod.
Niekalki ekskursavodaŭ pryjšło atestoŭvać dadatkovyja maršruty, i jakraz na kamisii im skazali, što jany pazbaŭleny bejdža.
«Atrymlivajecca, što biez pracy zastajucca jaskravyja, tvorčyja i prafiesijnyja ekskursavody, tyja, chto składaŭ słavu biełaruskaha turyzmu. Niekatorych ź ich Ministerstva sportu i turyzmu raniej pryznavała ekskursavodami hoda, uznaharodžvała premijami i hramatami.
Siarod pazbaŭlenych bejdža jość tyja, chto pryciahvaŭsia da administracyjnaj adkaznaści pa palityčnych artykułach, ale jość i tyja, chto nie pryciahvaŭsia. Skarhu, jakuju padali na ekskursavodaŭ, im nie pakazvajuć i na kamisiju ich nie vyklikajuć, tak što ludzi faktyčna nie mohuć abaranicca i prakamientavać situacyju, nie viedajuć, na jakija ich słovy paskardzilisia i ŭ jakoj ekskursii»,
— narakaje hid Iryna (imia źmieniena).
Kali atestacyja prypyniena, farmalna atrymlivajecca, što čałaviek nie moža vadzić ekskursii, to-bok heta faktyčna zabarona na prafiesiju.
«Vielmi prykra, što ŭ kamisii jość daśviedčanyja ekskursavody, prafiesijanały ź jeŭrapiejskim padychodam da kultury pamiaci, jakija ciapier zajmajucca faktyčna represijami ŭ dačynieńni da svaich kaleh. Toj ža samy staršynia Nacyjanalnaha ahienctva pa turyźmie Dźmitryj Marozaŭ rabiŭ cikavyja prajekty, sučasnyja i ŭ jeŭrapiejskim klučy, i prykra, što taki čałaviek i prafiesijanał pajšoŭ na toje, kab razhladać paklopy na ekskursavodaŭ, u tym liku na tych, z kim jon pracavaŭ pobač», — dzielicca emocyjami Iryna.
«Va ŭsich muziejach zrabili stendy na temu «Hienacyd biełaruskaha naroda»
Siarod ekskursantaŭ byvajuć i danosčyki. Naprykład, svaje paśladoŭniki jość u infakazački Volhi Bondaravaj, jany navat stvaryli svoj telehram-kanał. Dziejničajuć pa roznych pytańniach, u tym liku chodziać na ekskursii i pišuć skarhi, chacia i nie nadta raźbirajucca ŭ tematycy ekskursij. Iryna pryvodzić prykład:
«Dla ich čyrvonaja anuča — kali ekskursavod nazyvaje Minsk Mienskam, u ich jość navat štamp — «zmaharski Miensk». Ale ŭsie historyki vam skažuć, što histaryčnaja nazva horada — mienavita Miensk, chacia dla jabaciek heta dziŭnym čynam zrabiłasia markieram apazicyjnaści.
Navat kali niejki fakt budzie napisany ŭ kantrolnych tekstach, jany mohuć da jaho čaplacca, pisać skarhi, źniasłaŭlivać jaho ŭ svaich kanałach. Ale faktyčnyja skarhi taksama isnujuć, nielha skazać, što ŭsie skarhi vydumanyja».
Šmat ekskursavodaŭ źjechała, niekatoryja źmianiajuć śfieru dziejnaści
Surazmoŭcy nazirajuć adtok ekskursavodaŭ z prafiesii: šmat ludziej źjechała, niekatoryja źmianiajuć śfieru dziejnaści. Być ekskursavodam nie nadta prybytkova, a ciapier jašče i niebiaśpiečna, bo byli fakty zatrymańnia kaleh.
Rynak ekskursij u takich umovach taksama źmianiajecca. Iryna pryvodzić prykład:
«Sa žniŭnia 2022 hoda nie vodziać ekskursii typu free walking tour (biaspłatnaja piešachodnaja ekskursija pa horadzie, za jakuju mahčyma dać achviaravańni. — «NN»).
Takija ekskursii zarubili, bo zakašmaryli ekskursavodaŭ, častka ź ich źjechała. Siarod minčukoŭ hetyja ekskursii byli papularnyja, było bačna, što ludzi cikaviacca historyjaj peŭnych rajonaŭ, parkaŭ i vulic.
Ekskursavody zaŭvažyli adnu reč, kali padčas kompleksnych ekskursij zachodzili ŭ muziei. Va ŭsich muziejach, navat absalutna niaprofilnych, zrabili stendy na temu «Hienacyd biełaruskaha naroda». Vidać, jość peŭny šabłon stenda, jaki razasłali pa muziejach, bo tam visiać zdymki z fašystami časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny i kala ich — fota z BČB z pratestaŭ-2020.
Taksama prajšli chvali zvalnieńniaŭ muziejnych supracoŭnikaŭ, i zvolnili najbolš jaskravych ź ich, idzie zamiena prafiesijanałaŭ na łajalnych».
To-bok raskazvać pra Chatyń i partyzanaŭ — samy biaśpiečny šlach? Surazmoŭcy zapeŭnivajuć, što biaśpiečnych tem ciapier niama, ni pra adnu temu nielha skazać, što jaje dakładna možna ci nielha zhadvać. Pryčym mahčymaje pakarańnie ŭ vypadku «nie tych» faktaŭ — heta nie tolki pazbaŭleńnie bejdža, ale i aryšt.
Iryna tłumačyć, što i z Chatyńniu, vobraz jakoj tak vykarystoŭvaje prapahanda, usio niaprosta: «U Chatyni była praviedziena davoli sprečnaja rekanstrukcyja, u tym liku tam budujuć pravasłaŭnuju kaplicu, chacia hetaja vioska zbolšaha była katalickaja. Viadoma, što Chatyń — zborny vobraz usich spalenych viosak, navošta tam pryŭniesiena reč, jakaja nie adpaviadaje ŭ tym liku papiaredniaj miemaryjalnaj kancepcyi? U Chatyni jość šykoŭnyja staryja mohiłki, čamu b nie zvadzić tudy ludziej?»
A jašče ŭ muziejnych i miemaryjalnych kompleksach, u tym liku ŭ Chatyni, sa studzienia dazvolena pravodzić ekskursii tolki muziejnym supracoŭnikam. Skłałasia paradaksalnaja situacyja: takija ekskursii vielmi zapatrabavanyja, a patrapić na ich składana, bo muziejnych ekskursavodaŭ nie chapaje.
Valeryja dadaje: «Nie kažu pra historyju vioski Vialikaja Huba na ŭjeździe ŭ Chatyń, navat nie ŭsie ekskursavody pra jaje viedajuć. Hetuju viosku paśla Chatyni napałovu spalili partyzany, a napałovu — niemcy».
Pomnik achviaram minskaha hieta ŭ skviery na vulicy Kalektarnaj, dzie raniej znachodzilisia jaŭrejskija mohiłki
«Rasijskija turysty časam pačynajuć pytacca pra 2020 hod»
Toje, što try miesiacy tamu było narmalnym raspaviadać na ekskursijach, siońnia moža stać niebiaśpiečnym. Surazmoŭcy pryvodziać taki prykład:
pa minskaj vulicy Kalinoŭskaha prachodzić častka aŭtobusnaha ahladnaha maršrutu pa horadzie. Niezrazumieła, što pra jaje kazać — raskazvać, što Kalinoŭski zmahaŭsia za svabodu, pryvodzić jaho słovy «Nie narod dla ŭrada, a ŭrad dla naroda», ci lepš pramaŭčać, nie zhadvać paŭstańnie 1863 hoda.
Nieviadoma, jakija mietadyčki pryjduć čynoŭnikam zaŭtra i jak na ich budzie reahavać kiraŭnictva turyzmu.
Iryna raskazvaje pra jašče adnu niebiaśpieku: «Ekskursavody papiaredžvajuć adno adnaho, što turysty, zbolšaha rasijskija, časam pačynajuć pytacca pra 2020 hod: maŭlaŭ, što adbyvałasia, dzie vy byli tady. Nie varta davać adkaz na takija pytańni, bo ich mohuć zadavać zasłanyja kazački».
Valeryja zhadvaje, što i da padziej 2020-ha hoda ŭ halinie było šmat pytańniaŭ. Naprykład, jašče tady havaryli pra toje, što treba źmianiać padychod da atestacyi: «Jość takija ekskursavody, jakija pastajanna raspracoŭvajuć novyja maršruty i im składana kožny raz čakać kamisiju, abo jość bolšyja prafiesijanały ŭ niekatorych temach, čym členy kamisii. Isnuje pytańnie z aŭtarskimi maršrutami, niestandartnymi, bo ty pieradaješ svoj aŭtarski tekst u ahulny dostup, i paśla jaho mohuć vykarystać inšyja ludzi. Mahčyma, prafiesijanały ŭ svajoj śfiery mahli b vieści biez atestacyi tematyčnyja ekskursii, naprykład, mastactvaznaŭčyja. Taksama jość prablema, kali nie chočuć płacić ekskursavodam za školnyja ekskursii, i ich pravodziać nastaŭniki. Pravodziać, jak umiejuć, a nastaŭniki ŭ nas byvajuć roznaha ŭzroŭniu».
Jak miarkujuć surazmoŭcy, budučynia ich prafiesii ŭ Biełarusi źviazana z budučyniaj samoj Biełarusi. Im chaciełasia b, kab naš turyzm raźvivaŭsia ŭ jeŭrapiejskim rečyščy i było bolej turystaŭ z usich krain, kab prafiesijanały-ekskursavody adčuvali siabie abaronienymi, kab nie było svavolla ŭ adnosinach da ich. Na žal, pakul spravy iduć zusim nie tak.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Akudovič: Biełaruskaja łacinka — vialikaja kaštoŭnaść, ale krychu «čamadan biez ručki»
