— Spadar Jarasłaŭ, dazvolcie pačać ź minułahodnich spravaŭ. Skažycie, kali łaska, što ŭ 2022-m udałosia zrabić z zadumanaha.
— 2022 hod byŭ vielmi aktyŭny ŭ pracy našaha fondu. Dahetul faktyčna my zajmalisia amal vyklučna napaŭnieńniem/pašyreńniem źmiestu Biełaruskaj internet-biblijateki Kamunikat.org. Minuły hod pastaviŭ pierad nami novyja vykliki. U 2021 hodzie my vydali raman Uładzimiera Niaklajeva «Hej Ben Hinom», jaki nia zmoh vyjści ŭ Biełarusi. Razam z aŭtaram i Źmitrom Vajciuškievičam praviali 10 prezentacyjaŭ knihi ŭ roznych haradach Polščy.
Źjeździli taksama ŭ Vilniu. Nakład ramanu razyšoŭsia. Heta pakazała, što pierad biełaruskimi vydavieckimi prajektami pa-za miežami Biełarusi — na žal — vialikija perspektyvy. Mienavita «na žal», bo hetyja knihi pavinny vychodzić u Biełarusi. Sytuacyja, adnak, takaja, što šmat jakija knihi tam nia zmohuć vyjści. Inšyja pryznajucca ekstremisckimi. Likvidujucca biełaruskija niezaležnyja vydaviectvy, i faktyčna vydańnie biełaruskich knih robicca amal niemahčymym. Tamu minuły hod my pačali z druhoha vydańnia ramanu «Hej Ben Hinom».
Što vydali letaś
Za ŭvieś minuły hod fond Kamunikat.org vydaŭ 13 knih. Pierš za ŭsio heta knihi adnaho z najbolš papularnych sučasnych biełaruskich litarataraŭ Uładzimiera Arłova. Najpierš heta kultavaja kniha prozy «Orden Biełaj Myšy». Paźniej była kniha «Tancy nad horadam», za jakuju Ŭładzimier Arłoŭ byŭ uznaharodžany premijaj imia Ježy Hiedrojcia za najlepšuju biełaruskuju knihu prozy 2017 hodu. Dalej — histaryčnaja proza «Kachanak jaje vialikaści», eseistyka «Niezaležnaść — heta…» i paezija «Parom praź La-Manš». Hetaja kniha aŭtara ŭ polskim pierakładzie Adama Pamorskaha ŭ 2010 hodzie atrymała premiju hdańskaj meryi «Eŭrapiejski paet svabody» (European Poet of Freedom). I ŭžo zusim naprykancy hodu vyjšła pieravydańnie knihi ź Biblijateki Svabody «Pakul lacić strała. 100 pytańniaŭ piśmieńniku» i kniha baladaŭ «Apoŭnačy ŭ londanskim domie». Apošniaja kniha — heta ŭžo nie zusim pieravydańnie. Tut źmieščanyja balady, jakija byli napisanyja admysłova da polskaha pierakładu lublinskaha vydaviectva Warsztaty Kultury i asobna ŭ biełaruskaj versii nie drukavalisia.
Heta, viadoma ž, nie było b mahčymym biez padtrymki mecenataŭ. Asablivaja padziaka tut supołcy «Skaryna» z Prahi, Fondu kultury i adukacyi Orsa-Ramana sa Złučanych Štataŭ Ameryki, Biełaruskamu dabračynnamu fondu Vialikaj Brytanii i šerahu pryvatnych asobaŭ.
Aprača hetaha, fond Kamunikat.org vydaŭ zbornik Hanny Jankuty «Kanstytucyja». Heta kanceptualnaja kniha paezii, jak napisana ŭ anatacyi, heta «paetyčnyja razvahi na palach asnoŭnaha dakumentu, «letapisu katastrof» biełaruskaj štodzionnaści». Razam z asacyjacyjaj «Mižnarodny sajuz biełaruskich piśmieńnikaŭ» i kampanijaj «Budźma!» byŭ vydadzieny taksama kultavy «Biełaruski kalandar na 2023 hod z malunkami i słovami na kožny dzień». Pieravydali knihu Viktara Marcinoviča «Mova», a taksama razam ź Biełaruskim instytutam navuki i mastactva i Zhurtavańniem biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» vydali ŭspaminy amerykanskaha biełarusa-chirurha Anatola Zankoviča «Los biełarusa: pamiž Eŭropaj i Amerykaj».
Asabliva varta adznačyć vydańnie sumiesna z Radaj biełaruskaj kultury knihi «(Nie)rasstralanyja». U hetym manumentalnym vydańni pradstaŭlenyja losy 18 biełaruskich piśmieńnikaŭ, rasstralanych NKVD u 1937 hodzie. Heta kniha, jakaja vielmi važnaja i, niesumnienna, uvojdzie ŭ historyju biełaruskaj litaratury.
Usie vydadzienyja Fondam knihi najpierš adrasujucca biełarusam, jakija pakinuli svaju baćkaŭščynu z palityčnych pryčyn. Tamu na praciahu hodu praviali my bolš za 20 prezentacyjaŭ hetych knih u najbolšych asiarodkach biełaruskaj dyjaspary. Naviedali, miž inšym, Varšavu, Hdańsk, Łodź, Urocłaŭ. Knihi Ŭładzimiera Arłova prezentavalisia taksama ŭ Vilni i ŭ Prazie. Mahła ź imi taksama paznajomicca biełaruskaja nacyjanalnaja mienšaść, bo aŭtarskija sustrečy adbylisia taksama ŭ Biełastoku, Bielsku Padlaskim, Hajnaŭcy i Haradku.
Pry nahodzie amal usich prezentacyjaŭ my ładzili taksama kirmašy biełaruskich knih, jakija — jak praviła — karystalisia vialikaj papularnaściu siarod biełaruskaj dyjaspary.
— 22 hady tamu vy zapačatkoŭvali Kamunikat.org jak biełaruskuju internet-biblijateku. Devizam jaje staŭ zaklik «Bieražy les!». Adnak letaś jon, vidać, straciŭ svaju nadzionnaść. Vy pačali vydavać papiarovyja knihi. Čamu adbyŭsia taki pavarot ad sučasnych elektronnych da tradycyjnych knih?
— Paśla padziejaŭ 2020 hodu Biełaruś z palityčnych pryčyn pakinuli sotni tysiačaŭ hramadzian. Heta ŭ asnoŭnym aktyŭnyja ludzi, jakija na svajoj radzimie pakinuli ŭsio. U tym liku i svaje biblijateki-knihazbory. Padčas knižnych kirmašoŭ, jakija ładzilisia ŭ roznych asiarodkach biełaruskaj dyjaspary ŭ Polščy, da nas padychodzili biełaruskija emihranty, jakija raspaviadali, što ŭ Biełarusi pakinuli tysiačy knih. Ciapier na čužynie pačynajuć stvarać svaje novyja biblijateki. Asabliva ŭraziŭ mianie raspovied adnaho čałavieka ŭ Hdańsku, jaki skazaŭ, što ŭ Polšču z radzimy pryvieźli jamu tolki «Bibliju» Skaryny i paru knih Bykava i Karatkieviča. «Usio inšaje zastałosia doma, — kazaŭ jon. — Tam tysiačy knih. Tut treba pačynać z nula, ale niekalki dziasiatkaŭ biełaruskich knih u mianie ŭžo jość». Heta spracoŭvaje nastalhija. A moža taksama, jak havorać niekatoryja, pieranasyčeńnie roznaha typu elektronnymi hadžetami.
— Na siońnia ŭ zamiežžy dziejničaje siem, ułučna z vašym, biełaruskich vydaviectvaŭ. Jak vy ŭzajemadziejničajecie sa svaimi kalehami? Supracoŭničajecie? Kankurujecie? Zmahajeciesia za aŭtaraŭ, u jakich u Biełarusi niama ŭžo nijakich šancaŭ vydavać svaje knihi?
— Biezumoŭna, my supracoŭničajem.
Pra kankurencyju i zmahańnie za aŭtaraŭ ja havaryć nia staŭ by. Heta nia taja sytuacyja, nia toj etap. Moža, kali b vydańnie biełaruskich knih było sapraŭdnym biznesam, jaki daje vialiki prybytak, tady vydaviectvy pačali b zmahacca za aŭtaraŭ. Pakul naša zadača — dać biełarusam, jakija nie pa svajoj voli apynulisia na čužynie, biełaruskuju knihu. Zastajecca jašče pytańnie, jak z hetaj knihaj dajści da čytačoŭ. Praktyka pakazvaje, što dobrym šlacham źjaŭlajucca prezentacyi knih i tvorčyja sustrečy z udziełam aŭtara. Ale heta dadatkovyja košty. Treba dumać, jak stvaryć stałyja punkty prodažu knih u hetych haradach, dzie znachodzicca najbolšyja asiarodki biełaruskaj dyjaspary. Mahčyma, varta było b stvaryć ahulnuju platformu ŭ internecie dla zamovy knih roznych biełaruskich vydaviectvaŭ. I my heta abmiarkoŭvajem.
Niavyrašanym i — zdajecca — vyrašalnym zastajecca pytańnie, jakim čynam vydadzienyja za miažoju knihi mahli b trapić u Biełaruś.
Raspaŭsiud papiarovych vydańniaŭ
— A jak čytačy mohuć zajmieć vašy papiarovyja vydańni? Dzie i ŭ jaki sposab jany raspaŭsiudžvajucca? Ci traplajuć vašy knihi ŭ Biełaruś?
— Na hety momant knihi, vydadzienyja fondam Kamunikat.org, možna zamović praz naš sajt, dzie jość zakładka «Krama». Možna taksama niepasredna skłaści zamovu praz elektronny adras [email protected]. Pracujem taksama nad stvareńniem internet-kramy. Heta, adnak, abumoŭlena šeraham čyńnikaŭ. Spadziajomsia, adnak, što raniej ci paźniej takaja krama sioleta ŭźniknie.
— Byli źviestki, što vy źbirajeciesia adčynić svaje kniharni ŭ polskich haradach, dzie paśla 2020 hodu ŭtvarylisia vialikija biełaruskija dyjaspary. A što z hetym u realnaści?
— Nie, kniharniaŭ u roznych polskich haradach adčyniać nie źbirajemsia. Znoŭ ža, nia toj etap, a biełaruskija knihi — nie taki ŭžo biznes, ź jakoha prybytak moh by takoje dazvolić. Tym nia mienš nia vyklučana, što ŭ roznych polskich i nia tolki polskich haradach, dzie značnyja asiarodki biełaruskaj dyjaspary, uźniknuć takija punkty prodažu biełaruskich knih roznych vydaviectvaŭ. Nad hetym pracujem razam ź inšymi vydaviectvami.
Aŭdyjoknihi
— Kažuć, što kali chočaš naśmiašyć Boha, to raskažy jamu pra svaje plany. Tamu nia budziem havaryć pra zadumanaje, a lepiej jašče pra ździejśnienaje, a mienavita pra aŭdyjoknihi. Čamu da hetaha farmatu vy tak aktyŭna ciapier dałučylisia?
— Pieršaja aŭdyjokniha pad łejbłam Kamunikat.org vyjšła jašče ŭ 2012 hodzie. Heta byli ŭspaminy Łarysy Hienijuš, jakija pad zahałoŭkam «Ptuški biaz hniozdaŭ» čytała Zinaida Bandarenka. Pradukcyja aŭdyjoknih patrabuje, adnak, zusim niemałych srodkaŭ, jakich na toj čas my nia mieli, kab razharnuć hetuju dziejnaść.
Ciapier aŭdyjoknihi robiacca ŭsio bolš papularnymi. Ich možna słuchać u lubym miescy i ŭ zručny nam čas.
Byli zapisanyja i apublikavanyja ŭ svabodnym dostupie ramany «Siadziba» Alesia Arkuša, «Žeton na metro» Andreja Fiedarenki, «Noč cmoka» Valera Hapiejeva dy «Łokisaŭ» Artura Klinava. Taksama zborniki apaviadańniaŭ «Vosień u Vilni» Vincesia Mudrova, «Samuraj» Alesia Kirkieviča i apovieść Barysa Piatroviča «Naiŭny detektyŭ». Taksama pastavili my ŭ svabodny dostup dźvie častki knihi «Ajčyna» Ŭładzimiera Arłova ŭ vykanańni aŭtara.
Kali ź Biełarusi vyjechali sotni tysiačaŭ ludziej, jakija chočuć mieć dostup da biełaruskaj litaratury, a ŭ samoj Biełarusi vydać biełaruskuju knihu ŭsio bolš składana, varta było padumać, jakim čynam dajści z hetaj litaraturaj da čytača. Aŭdyjoknihi — heta daskanałaja mahčymaść. Asabliva kali jany ŭ svabodnym dostupie, a pakul my tolki takim čynam publikujem našy aŭdyjoknihi. Našy aŭdyjoknihi na adnym tolki YouTube-kanale «Kamunikata» majuć sotni i tysiačy prahladaŭ. Da hetaha treba dadać inšyja platformy i mahčymaść zahruzić aŭdyjoknihi z sajtu «Kamunikat».
Heta amal 70 hadzin sučasnaj biełaruskaj litaratury! Usio heta dastupnaje na sajcie Biełaruskaj internet-biblijateki Kamunikat.org, na našych kanałach u YouTube i Soundcloud, a taksama na platformach Anchor, Spotify, Castbox, Podcasts.apple.
Hetuju spravu budziem praciahvać, ale — kab nie naśmiašyć Boha — pra padrabiaznaści havaryć nia budu.
— Naprykancy dazvolcie asabistaje pytańnie. Što dla vas usia hetaja vialikaja i niaprostaja sprava ź biełaruskimi knihami ŭ Polščy: nieabchodnaść, samarealizacyja, prybytak ci zadavalnieńnie?
— Kali vybirać z vyšej pieraličanaha, to heta adnaznačna — nieabchodnaść i zadavalnieńnie:)
