Raźbirajemsia z raznavidnaściami
Klemienciny — heta, kali chto nie viedaje, i nie mandaryny zusim, a «pomieś» mandaryna i apielsina. Jany bujniejšyja, skurka ŭ ich toŭstaja, «rychłavataja» i čyściacca jany lepš, čym ułasna mandaryny. U Jeŭropie mienavita klemienciny ličacca hałoŭnymi kaladnymi cytrusavymi. U našych šyrotach usio ž Novy hod u bolšaj stupieni asacyirujecca z mandarynami kłasičnymi. U jakich, darečy, jość sarty (časam — sa składana vymaŭlalnymi nazvami). Naprykład, tyja samyja mandaryny, ź jakimi tryvała asacyirujecca navahodni nastroj, — zvykłyja ź dziacinstva aranžavyja «miačyki» — heta, akazvajecca, chutčej za ŭsio, sort Unšyu (jarka-aranžavaja dosyć tonkaja skurka). Jany dobra čyściacca, tamu što pamiž skurkaj i miakaćciu ŭ sortu jość pavietranaja prasłojka. Smak sałodki, ale z dobra vyjaŭlenaj kiślinkaj. Jość kostački.
Biez kostačak (nu praktyčna) inšy sort z tych, što my jadzim, nie viedajučy nazvaŭ, — Fremont. Jany bolš sałodkija, čym Unšyu, skurka ŭ ich miakčejšaja i maje buharki. Hetyja mandaryny taksama lohka čyściacca, taksama sakavityja i taksama pachnuć «Novym hodam ź dziacinstva».
A voś lubimyja mnohimi pakupnikami «abchazskija mandaryny» — heta nie sort i nie niejki kankretny hibryd. «Radavodnaje dreva» hetych cytrusavych źmiaščaje niamała halin — u hady Savieckaha Sajuza tam vysadžvalisia i Unšyu, i Santra, i inšyja sarty mandarynaŭ. Tamu abchazskija mandaryny byvajuć roznakalibiernymi i roznaj stupieni «aranžavaści», časam jany mohuć mieć zialony bačok, ale abjadnoŭvaje ich cudoŭny, niepaŭtorny vodar i smak. Jany ličacca ŭ amataraŭ mandarynaŭ samymi «ekałahičnymi». Na našych rynkach jany źjaŭlajucca ŭ kancy listapada, a ŭ lutym ich siezon užo zaviaršajecca.
Navošta ich jeści?
Dyjetołahi śćviardžajuć, što mandaryny — strava z vysokim hlikiemičnym indeksam, i rajać nalahać na ich u pieršaj pałovie dnia, tamu što, ujavicie sabie, jany zusim nie biaskryŭdnyja dla talii. Kali ŭ navahodniuju noč vy płanujecie ŭ asnoŭnym lažać pierad televizaram (što, viadoma, drenna, ale pa-čałaviečy tak zrazumieła!), lepš pałasavacca mandarynami ranicaj 1 studzienia. Pry hetym u mandarynaŭ jość biezumoŭnyja plusy z punktu hledžańnia toj ža dyjetałohii. Jak viadoma, Novy hod — čas biaskoncych zastollaŭ, kali navat amatary pravilnaha charčavańnia ŭžyvajuć bolš, čym zvyčajna, kałaryjnaha i tłustaha. Mandaryny ž utrymlivajuć karacinoidy, što pieraškadžajuć nazapašvańniu tłušču, a taksama klatčatku, jakaja spryjaje źjaŭleńniu pačućcia sytaści. Tak što, jany — adzin z pastajannych inhredyjentaŭ dyjet pry dyjahnazie «atłuścieńnie» (praŭda, jeści ich rekamiendujecca, jak užo havaryłasia, da poŭdnia).
I naohuł, akramia pazityŭnych asacyjacyj, u mandarynach jašče šmat dobraha. Usiaho 40 kkał u 100 hramach, vialikaja kolkaść vitaminaŭ (nie tolki S, ale i A, D, K i B12). Darečy, utrymańnie vitaminu S u roznych vidach i sartach nie adnolkavaje. Pryniata ličyć, što čym kiślejšy mandaryn, tym hetaha vitaminu ŭ im bolš. Pa fakcie, zhodna z praviedzienymi dyjetołahami łabaratornymi daśledavańniami, lidzirujuć pa kolkaści vitaminu S uvohule klemienciny (a jany sałodkija!). Utrymlivajuć jany paradku 50 mh askarbinavaj kisłaty na 100 h. Va ŭłasna mandarynach «askarbinki» źmiaščajecca ŭ siarednim 20—30 mh na 100 h (što taksama niamała). Ale heta kolkaść rezka padaje, kali mandaryny, naprykład, pramierźli pry niapravilnym zachoŭvańni abo transparciroŭcy.
Taksama ŭ mandarynach šmat fitancydaŭ, jakija, źjaŭlajučysia pryrodnymi antysieptykami, padtrymlivajuć imunitet i abaraniajuć ad bakteryj i virusaŭ. Vitamin V12 skaračaje vypadzieńnie vałasoŭ i paskaraje ich rost, vitamin A — palapšaje zrok i rabotu kišečnika. Spałučeńnie vitaminaŭ i mikraelemientaŭ padaŭlaje vypracoŭku harmonu stresu karcizołu. Takim čynam, spažyvać mandaryny zimoj — vielmi pravilnaje rašeńnie. Zastałosia tolki paličyć, u jakuju sumu sioleta abydziecca našym suajčyńnikam hety «vitaminavy kaktejl».
Aranžavy nastroj
Na Kamaroŭcy — aranžavy nastroj: užo čaho-čaho, a mandarynaŭ tut ciapier — na luby smak i kašalok: i na adkrytym rynku, i na zakrytym. Pierad Novym hodam mienavita mandaryny «robiać kasu» na fruktovych pryłaŭkach. Nabor pa krainie-vytvorcy, adkul pryjechali hetyja cytrusavyja, prykładna taki ž, jak i minułaj, i pazaminułaj zimoj: hruzinskija kisła-sałodkija, sakavityja i biez kostačak (amal), tureckija (saładziejšyja i kostačak bolš), nastalhičnyja marakanskija (z čornymi rombikami z nadpisam Maroc, pamiatnymi «narodžanym u SSSR»), a taksama ispanskija, jakija pradaŭcy rekamiendujuć jak «samyja sałodkija», i ispanskija ž klemienciny. Sustrakajucca jašče kitajskija mandaryny (sama nie bačyła, ale pradaŭcy kažuć — jość), jakim, pa słovach surazmoŭnikaŭ, pakupniki nie nadta daviarajuć. Možna spynić vybar na italjanskich — jany jarkija, sałodkija i biez kostačak, skurka tonkaja i lohka čyścicca, miakać ščylnaja i sakavitaja. Što datyčycca cany na mandaryny — jana vielmi varyjatyŭnaja. Ad 4,50 za tureckija (na ceńniku paznačana, što jany «biez kostačak») až da 16—17 za hruzinskija («vielmi sałodkija» i azdoblenyja zialonymi liścikami). U «mandarynavaj hieahrafii» Kamaroŭki sioleta taksama jość Hrecyja i PAR.
— Tyja, jakija pa 4—6 rubloŭ, — tam buduć i vialiki, i maleńki mandaryn, — raspaviadaje pradaŭščyca za vysokim pryłaŭkam z darahimi ispanskimi i italjanskimi mandarynami. — A ja lublu, kab usio mandarynki byli adnolkavyja, «kalibravanyja». Tamu što z tannymi šmat kłopataŭ. Pakupniki patrabujuć: «A pakładzicie mnie bujniejšyja!» A drobnyja mnie potym kudy padzieć?
Na pytańnie, jakija mandaryny smačniejšyja, pradaŭcy prapanujuć sprabavać i vybirać.
— Chtości lubić z kiślinkaj: zanadta sałodkija taksama nie ŭsim daspadoby, — tłumačać mnie.
Pa bałansie kisłaty i słodyčy samymi smačnymi mnohija pradaŭcy pa staroj pamiaci nazyvajuć mienavita marakanskija mandaryny — ich vyznačaje vielmi jarki koler skurki i ŭvahnutaść pasiaredzinie. I kostačak ŭ ich amal niama.
A samymi pryhožymi — čaściej ispanskija. Paznać ich možna pa hłybokim ciomna-aranžavym kolery łupiny i zialonaj halincy na kožnaj mandaryncy — tak jany lepš zachoŭvajucca. Pjedestał honaru na «konkursie pryhažości» jany padzialajuć ź italjanskimi mandarynami, z bolš śvietłaj łupinaj.
— Jany lohka čyściacca, — achvotna tłumačyć pradaŭščyca. — Tureckija čyściacca horš. I siarod tureckich mohuć sustrakacca nie vielmi sałodkija, vadzianistyja na smak.
Lepš za ŭsio, raspaviali na Kamaroŭcy, zachoŭvajucca ispanskija mandaryny — mohuć lažać da dvuch tydniaŭ. A kali kazać ab «ekałahičnaj čyścini», samymi «čystymi» ličacca abchazskija.
— Hetyja maleńkija pa 12 addam, a bujnyja pa 16. Sprabujcie! — ažyŭlajecca, ubačyŭšy pakupnikoŭ, čarnabarody pryhažun za pryłaŭkam. — Heta abchazskija, vielmi sałodkija i sakavityja!
Na zaŭvahu: maŭlaŭ, darahavata, vuń tam tańniejšyja, pradaviec kryŭdzicca.
— Nie mohuć abchazskija kaštavać 6—7 rubloŭ, i letaś nie mahli 3,50 kaštavać! Heta vam pradali abo tureckija, abo kitajskija mandaryny pad vyhladam abchazskich, — pierakonvaje jon.
Naohuł, z-za vysokaha ŭtrymańnia fruktovych kisłot mandaryny nie nazapašvajuć piestycydy, adznačajuć dyjetołahi. Ale heta nie adnosicca da łupiny pładoŭ. Akramia taho, źvierchu mandaryny dla «tavarnaha vyhladu» časta apracoŭvajuć voskam. Dla zdaroŭja vosk nie niasie niebiaśpieki, i ŭsio ž pierad tym, jak čyścić, mandaryny lepš pamyć pad ciopłaj pratočnaj vadoj. Ale voś amataram nastojki na mandarynavaj łupinie, roŭna jak i harbaty z «mandarynavymi skarynačkami» lepš pra heta pamiatać. Akramia taho, u łupinie mohuć nazapašvacca insiektycydy (na ŭradžaj mandarynaŭ vielmi ŭpłyvaje efiektyŭnaja baraćba sa škodnikami, u pryvatnaści, z marmurovym kłapom).
Kali mandaryny drenna čyściacca (łupina prylipaje da miakaci), heta, zrazumieła, nie pa dušy pakupniku. Ale horšy advarotny varyjant — kali pavietra pamiž miakaćciu i łupinaj zašmat. Pradaŭcy nazyvajuć takija mandaryny «puchłymi», i heta hałoŭnaja prykmieta taho, što tavar «zalažały». Darečy, vyznačać pa halincy ź liścikami śviežaść mandarynaŭ — niaŭdziačny zaniatak. Jak i ihlica navahodniaj jołki, mandarynavyja liściki ŭmiejuć nadoŭha «kansiervavacca» ŭ vonkava śviežym stanie i źvianuć niachutka. Tak što, u apošni čas liściki pakidajuć nie tolki na ispanskich, ale i na inšych mandarynach prosta dla pryhažości.
Adsutnaść «puchłaści» — hałoŭny kryteryj vybaru mandarynaŭ na rynku dy i ŭ kramie. Źlohku ściśnicie płod — kali jon pruhki navobmacak, značyć, śviežy, rajać pradaŭcy. Astatniaje zrazumieła na intuityŭnym uzroŭni. Kuplajem mandarynki bieź plam na skurcy, uvahnutaściaŭ i miakkich učastkaŭ (heta markier, što płady źmierźli, a potym adtajali). U ideale mandaryny pavinny być, jak bliźniaty, — raŭnamierna afarbavanyja, adnolkavaj formy i praktyčna adnaho pamieru.
Košt pytańnia
I, narešcie, pahavorym bolš padrabiazna ab košcie «samaha zimovaha vitaminu». Dla pačatku — ekskurs u minułuju zimu (tady my taksama napiaredadni Novaha hoda manitoryli ceny na mandaryny, i taksama na Kamaroŭcy). Ispanskija mandaryny minułaj zimoj kaštavali ad 5 —5,5 da 6 rubloŭ, 5—7 rubloŭ prasili i za kiłahram marakanskich (u zaležnaści ad dyjamietra), abchazskija mandaryny, niahledziačy na zapeŭnivańni surazmoŭnika, usio ž letaś mnie ŭdałosia znajści pa 3,5 rubla za kiło, choć bolšaść pradaŭcoŭ sapraŭdy prasiła bolš doraha. Za klemienciny (ispanskija i italjanskija) davodziłasia vykłaści ad piaci z pałovaj da 7 rubloŭ 50 kapiejek.
Što ŭ hetym hodzie? Hruzinskija mandaryny možna nabyć i za 5,99, i za 15—16 rubloŭ (u zaležnaści ad kalibru, sortu i smaku), ispanskija — ad 6,50 da 11,99, za italjanskija prosiać ad 5,50 da 10,99 rubla. Prykładna ŭ tuju ž sumu abydziecca kiłahram klemiencinaŭ z soniečnaj Ispanii. Samyja tannyja sioleta — tureckija mandaryny (u siarednim ad 4,50 da 6 rubloŭ pa rynku). Tureckija klemienciny kaštujuć 6,50. Hreckija mandaryny — u toj ža cenavaj katehoryi: 5,99—6 rubloŭ. Marakanskija — 6,50 za kiłahram. «Mandarynavy» ŭradžaj dalokaj PAR pakaštavać možna pa 10 rubloŭ za kiło. Jak bačym, košty na «aranžavy nastroj» za hod padraśli, pa niekatorych pazicyjach — davoli adčuvalna. Ale dyjapazon cen vialiki (a jakija mandaryny pa fakcie buduć smačniejšymi, za 4,50 abo za 16 — heta jašče jak pahladzieć), tak što, biez mandarynaŭ na Novy hod nie zastaniecca nichto.
Čytajcie taksama:
Jak adroźnić sałodkija mandaryny ad kisłych?
Kolki pierad Novym hodam kaštujuć mandaryny ŭ Biełarusi, Polščy i Litvie. Paraŭnali ceny
