Sałdat USU hladzić videa z drona ŭ realnym časie ŭ padziemnym centry kiravańnia ŭ Bachmucie, Danieckaja vobłaść. 25 śniežnia 2022 hoda. Fota: Libkos / AP / Scanpix / LETA
Z dapamohaj raspracovak, pastaŭlenych amierykanskaj kampanijaj Palantir, ukrainskija vajskoŭcy mohuć analizavać rasstanoŭku sił u bitvach, celicca i atakavać pazicyi rasijskaj armii rakietami, artyleryjskimi pryładami abo bieśpiłotnikami. Kali robaty dajuć spravazdaču pra zrobleny ŭdar, danyja pastupajuć u sistemu i prahrama raźličvaje naniesienuju škodu. Ličbavaja vajennaja kampanija, jakuju nieaficyjna nazyvajuć «vajnoj čaraŭnikoŭ», maje klučavoje značeńnie — šmat u čym mienavita jana zabiaśpiečvaje Ukrainie pieravahu nad supiernikam, niahledziačy na pieravahu apošniaha ŭ inšych aśpiektach.
Aŭtar The Washington Post Devid Ihnatyus, jaki pabyvaŭ u Kijevie, adznačaje, što USU ŭžyvajuć samyja pieradavyja technałohii raźviedki i stratehičnaha madelavańnia, jakija kali-niebudź vykarystoŭvali padčas bajavych dziejańniaŭ. Na dumku žurnalista, revalucyjnyja raspracoŭki źmianili rasstanoŭku sił ź pieravahaj na baku Ukrainy i amal pazbavili Rasiju šancaŭ na zaviaršeńnie kanfliktu na svaju karyść.
«Moc prasunutych ałharytmičnych bajavych sistem nastolki vialikaja, što pieravahu, jakuju jana daje, možna paraŭnać ź pieravahaj taktyčnaj jadziernaj zbroi nad kanviencyjnaj, — adznačaje ŭ kamientary vydańniu dyrektar kampanii — raspracoŭščyka prahramnaha zabieśpiačeńnia Palantir, jakoje pastaŭlajecca Ukrainie, Aleks Karp. — Šyrokaja hramadskaść časta niedaaceńvaje hety paramietr, ale našy supierniki ŭžo ŭśviadomili pamyłkovaść takoha padychodu».
Inšym značnym faktaram, jaki vyznačaje pieravahu USU, Ihnatyus ličyć zhurtavanaść i duch ukraincaŭ, jakija nie addajucca rospačy, niahledziačy na štodzionnyja pahrozy i straty. Paśla pryjezdu ŭ Kijeŭ žurnalist adznačyŭ, što bolšaść žycharoŭ horada praciahvaje padtrymlivać narmalnaje žyćcio, nakolki heta mahčyma: darosłyja chodziać u restarany i prahulvajucca ŭ parkach, dzieci hulajuć pobač z zachoplenymi rasijskimi tankami na majdanie Niezaležnaści.
Nastroj vajskoŭcaŭ, ź jakimi ŭdałosia parazmaŭlać Ihnatyusu, pierakanaŭ jaho ŭ tym, što ŭkraincam pad siłu pieramahčy, kali Zachad praciahnie zabiaśpiečvać ich unikalnymi technałohijami. Matyvacyja adroźnivaje bajcoŭ USU ad vajskoŭcaŭ afhanskaj armii, jakija nie zmahli supraćstajać talibam, i zbližaje ich ź siryjskimi kurdami, jakim udałosia dać adpor «Isłamskaj dziaržavie» pry padtrymcy ZŠA.
Jak kampanija Palantir, što pastaŭlaje PZ Ukrainie, stała važnym partnioram armii ZŠA
Kampanija Palantir, jakaja vystupała asnoŭnym pastaŭščykom technałohij dla Ukrainy, z momantu svajho ŭtvareńnia ŭ pačatku 2000-ch ciesna supracoŭničała z CRU pa pytańniach baraćby z teraryzmam, adnak padviarhałasia krytycy z-za palityčnych pohladaŭ adnaho z zasnavalnikaŭ, Pitera Cila, addanaha prychilnika Donalda Trampa i łozunhu Make America Great Again. Dyrektar raspracoŭščyka PA Aleks Karp, naadvarot, simpatyzuje demakratam i padtrymlivaje mnohija partyjnyja inicyjatyvy.
Krytyki adznačali, što ŭrad vykarystoŭvaje technałohii Palantir u sumnieŭnych metach i lezie ź ich dapamohaj u pryvatnaje žyćcio hramadzian. U 2019 hodzie The Washington Post paviedamiła, što imihracyjnaja palicyja ZŠA vykarystoŭvaje raspracoŭki kampanii, kab adsočvać niezarehistravanych zamiežnych hramadzian. Niekatoryja aktyvisty zadavalisia pytańniami, ci nie zanadta ciesnyja suviazi ŭstalavalisia pamiž Palantir i amierykanskimi ŭładami i ci nie zanadta šmat infarmacyi dastupna ŭradu dziakujučy supracoŭnictvu z technałahičnym hihantam.
«U Kramianiovaj dalinie ŭžo bolš za 10 hadoŭ aburajucca tym, što my robim, ale hetyja kryki nie robiać śviet bolš biaśpiečnym, — adreahavaŭ na krytyku Karp. — My stvarajem prahramnaje zabieśpiačeńnie, jakoje robić ZŠA i ich sajuźnikaŭ bolš mocnymi, i hanarymsia hetym».
Pa nieaficyjnych danych, mienavita PA Palantir dazvoliła vysačyć lidara «Al-Kaidy» Usamu bien Ładena. Adnym z hałoŭnych inicyjataraŭ vykarystańnia takich technałohij u Pientahonie vystupiŭ hienierał Mark Mili, jaki z 2015 pa 2019 hod zajmaŭ pasadu kiraŭnika štaba armii ZŠA. Mienavita ŭ toj pieryjad vajskoŭcy pačali aktyŭna supracoŭničać z Palantir i inšymi kampanijami z toj ža śfiery majninhu danych. Rasčaravany sastarełymi sistemami, jakija nie dazvalali adekvatna acanić stupień hatoŭnaści taho ci inšaha atrada da apieracyi, Mili pastaraŭsia vypravić hety niedachop, ukaraniŭšy ŭ svaim viedamstvie pieradavyja technałohii.
U abnoŭlenaj bazie danych, raspracavanaj Palantir (žurnalistu The Washington Post pakazali tolki jaje demanstracyjnuju viersiju), kamandziram adrazu dastupnaja infarmacyja pra stan, dośvied i navyki sałdat, a taksama pra vidy ŭzbrajeńnia i inšyja resursy. Ciapier prablemy łahistyki, na likvidacyju jakich raniej išli tydni, vyrašajucca za niekalki siekundaŭ. Akramia taho, vojska ZŠA aprabavała na niekalkich padraździaleńniach ideju ałharytmizacyi bajavych dziejańniaŭ. Asobnyja padraździaleńni teściravali technałohii Palantir i inšych kampanij, kab zrazumieć, jak vykarystoŭvać ich najbolš efiektyŭna.
Adnačasova supracoŭniki Palantir razhladali mahčymaści štučnaha intelektu dla analizu sensarnych danych i karekciroŭki celaŭ. Ideja palahała ŭ tym, kab stvaryć ałharytm, jaki raspaznavaŭ by peŭnyja madeli rasijskich tankaŭ pa vyjavach spadarožnikaŭ hetak ža, jak ałharytmy raspaznavańnia asob dazvalajuć vyličyć peŭnaha čałavieka.
Prajekt «Znaŭca» (Project Maven), jak nazvali inicyjatyvu pa ŭkaranieńni ŠI (štučnaha intelektu) u vojska ZŠA, pierajšoŭ pad kiraŭnictva Nacyjanalnaha ahienctva hieaprastoravaj raźviedki. Surazmoŭcy patłumačyli Ihnatyusu, što kožny miesiac stvarajucca novyja palepšanyja madeli, jakija dazvalajuć zaŭvažyć i identyfikavać zbroju i inšyja celi. Ałharytmy dazvalajuć raspaznavać tanki i artyleryjskija pryłady, navat kali tyja mieściacca siarod zaśniežanych dreŭ abo prychoŭvajucca chmyźniakami na bałocistaj miascovaści.
Situacyja va Ukrainie paŭpłyvała i na palityčnuju abstanoŭku ŭ Kramianiovaj dalinie. Dla Karpa i inšych kiraŭnikoŭ technałahičnych karparacyj toje, što adbyvajecca, stała mahčymaściu prademanstravać, jak ich pradukty pad kiraŭnictvam hodnaha ŭrada zdolnyja dasiahać metaŭ spraviadlivaści.
Jak mienavita zachodnija technałohii prymianiajucca ŭ kanflikcie Ukrainy i Rasii
Samym važnym stanoŭčym faktaram, jaki apraŭdvaje nastolki hłybokuju ŭciahnutaść raspracoŭščykaŭ PZ u pytańni suśvietnaj palityki, Ihnatyus ličyć strymlivańnie. Instrumienty Palantir i inšych kampanij zdolnyja adpudzić inšych ahresaraŭ ad paŭtareńnia taho, što Rasija pasprabavała ažyćciavić va Ukrainie (naprykład, ad napadu na Tajvań). Pastaŭlajučy technałohii sajuźnikam u Jeŭropie, ZŠA adnačasova sihnalizujuć patencyjnym supiernikam, što lepš padumać dvojčy, pierš čym pierachodzić da adkrytaha hvałtu.
Paśladoŭnaść dla źniščeńnia celi (kill chain), jakuju ŭkrainskaje vojska prymianiaje suprać rasijskich vojskaŭ, dazvalaje imhnienna atrymlivać i analizavać danyja sa spadarožnikaŭ, składajučy na ich asnovie maksimalna dakładnuju karcinu taho, što adbyvajecca. Dziakujučy aktualnaj infarmacyi kamandziry mohuć pieraadoleć tak zvany tuman vajny (situacyju va ŭmovach bajavych dziejańniaŭ, kali kamandujučym abo supracoŭnikam štaba nieviadomaje stanovišča na poli boju). Pa słovach surazmoŭcaŭ The Washington Post, pry dapamozie ŠI analityki NATA za miežami Ukrainy vyznačajuć, dzie znachodzicca supiernik i jakuju zbroju ŭ ciapierašni momant lepš za ŭsio vykarystoŭvać suprać jaho, a potym paviedamlajuć hetyja danyja USU.
Inšaja važnaja funkcyja ličbavych sistem — u prahnazavańni i vypracoŭcy aptymalnych mietadaŭ viadzieńnia boju ŭ zaležnaści ad abstavin. Technałohii ŭsio jašče nie dazvalajuć całkam simulavać bitvy, adnak niedaaceńvać ich značeńnie dla taho, što adbyvajecca na froncie, było b surjoznaj pamyłkaj. Mienavita najnoŭšyja raspracoŭki dapamahli ŭkraincam atrymać samuju hučnuju pieramohu ŭ vajnie, u tym liku dziakujučy im byŭ advajavany Chierson: vajskoŭcy viedali, kudy ruchajucca rasijskija vojski, i mahli atakavać ich z vysokaj stupieńniu dakładnaści.
Klučavoje značeńnie dla hetaj apieracyi nabyli danyja, apracavanyja NATA za miežami krainy, jakija potym paviedamili ŭkrainskim kamandziram. Na padstavie atrymanaj infarmacyi USU pierajšli ŭ nastup i apiaredzili abarončyja manieŭry supiernika. Ministr ličbavaj transfarmacyi Ukrainy Michaił Fiodaraŭ paćvierdziŭ, što sistema kill chain akazałasia asabliva karysnaj padčas vyzvalenčych apieracyj pablizu Chiersona, Iziuma, Charkava i Kijeva.
Revalucyjnaść technałohij Palantir vyznačajecca jašče i tym, što jany źbirajuć i sistematyzujuć danyja kamiercyjnych krynic. U rasparadžeńni Ukrainy i jaje sajuźnikaŭ akazvajecca ŭsia dastupnaja infarmacyja — ad tradycyjnych aptyčnych malunkaŭ da radaraŭ, jakija dazvalajuć bačyć skroź abłoki, i ciepłavych kartaŭ, dziakujučy jakim možna zaŭvažyć artyleryjskija pryłady abo rakiety.
Zvyčajna Palantir vykarystoŭvaje vyjavy mienš čym 10 kamiercyjnych spadarožnikaŭ, ale pry nieabchodnaści moža pašyryć ich kolkaść da 306 dla bolšaj dakładnaści. Dziakujučy prezientavanaj kampanijaj Iłana Maska SpaceX sistemie z 2500 spadarožnikaŭ ukrainskija vajskoŭcy mohuć zahružać i raspaŭsiudžvać raźviedvalnyja danyja maksimalna chutka.
Ukraina dabiłasia prykmietnaj pieravahi ŭ «vajnie čaraŭnikoŭ», a sproby Rasii stvaryć ułasnyja technałohii raźviedki i stratehičnaha madelavańnia nie atrymali pośpiechu z-za prablem z kaardynavańniem i pieradačaj infarmacyi. Adna z ukrainskich vajskovak, jakaja parazmaŭlała z amierykanskim žurnalistam, adznačyła, što da kožnaha bataljona USU prystaŭleny ŭłasny raspracoŭščyk PA, što zabiaśpiečvaje vidavočnuju pieravahu nad supiernikam.
Niekatoryja z technałohij, jakija vyznačajuć zychod bitvaŭ, ukraincy raspracavali samastojna — naprykład, prahramu Delta, jakaja źmianiaje kartu miascovaści, dzie viadziecca boj, u režymie realnaha času. Na dumku Ihnatyusa, mienavita zdolnaść dziakujučy atrymanym danym adaptavacca pad situacyju stała dla USU faktaram X, jaki dazvalaje ŭžo šmat miesiacaŭ supraćstajać uvarvańniu.
«Heta samaja technałahična prasunutaja vajna ŭ historyi čałaviectva, — adznačaje vice-premjer Ukrainy Michaił Fiodaraŭ. — Jana adroźnivajecca ad usiaho, što my bačyli raniej». Ale va Ukrainie PZ Palantir vykarystoŭvajuć nie tolki dla vajennaha supraćdziejańnia rasijskamu ŭvarvańniu, ale i dla adnaŭleńnia vyviedzienych sa stroju elektrasietak, vyjaŭleńnia karupcyi i ŭ mnohich inšych mirnych metach. Kab zmahacca z paškodžańniami enierhietyčnaj infrastruktury, ułady krainy vykarystoŭvajuć terminały Starlink, akumulatary reziervovaha siłkavańnia Tesla Powerwall, prasunutyja hienieratary i lityjevyja batarei, a ŭsie važnyja danyja dublujuć na vobłačnych siervierach. Na dumku Michaiła Fiodarava, prahres apošnich miesiacaŭ zdolny zrabić Ukrainu adnoj z technałahičnych zvyšdziaržaŭ u budučyni.
Ale vajna budučyni ŭsio adno prachodzić u zvyčajnych akopach
Niahledziačy na «technałahičnaść» kanfliktu va Ukrainie, jaho hałoŭnymi ŭdzielnikami pa-raniejšamu zastajucca ludzi. Kab daviedacca, u jakim jany stanie pierad adpraŭkaj na front, žurnalist naviedaŭ trenirovačny łahier na paŭnočnym uschodzie Anhlii, dzie ŭ toj momant prachodzili piacitydniovuju padrychtoŭku ŭkrainskija navabrancy.
Značnaja častka ich padrychtoŭki akazałasia pryśviečana tamu, jak atakavać i abaraniać akopy, zachoŭvać ciapło, abaraniać zmokłyja nohi ad abmaražeńnia i infiekcyi. Kab nie razhubicca ŭ realnym bai, bajcoŭ na dvoje sutak adpravili ŭ tranšei hłybinioj 120 santymietraŭ, zapoŭnienyja brudam i vadoj. Nad imi hrymieŭ štučny artyleryjski ahoń, a pobač dla stvareńnia atmaśfiery ŭsiudyisnaj śmierci byli raskidanyja hniłyja trupy žyvioł.
Kiraŭnik padrychtoŭki, brytanski padpałkoŭnik Džon Charys farmuluje zadaču sałdat łakanična: «Navučycca, jak acaleć i jak pieramahčy rasijan». Ihnatyus adznačaje paradaksalnaść kanfliktu va Ukrainie: jon spałučaje ŭ sabie zaciažnyja akopnyja supraćstajańni, jakija nahadvajuć Pieršuju suśvietnuju, i vykarystańnie samych pieradavych technałohij.
Ministr ličbavaj transfarmacyi Ukrainy Fiodaraŭ prapanuje pieratvaryć Ukrainu ŭ palihon dla vyprabavańnia najnoŭšych vajskovych raspracovak, kab «zrabić śviet bolš biaśpiečnym miescam». Adnak pierš čym kraina zmoža stać technałahičnaj zvyšdziaržavaj, sałdatam, jakija adstojvajuć jaje biaśpieku, pryjdziecca sutyknucca z realnym supiernikam. I heta buduć bai nie sa składzienymi ŠI madelami na ekranach manitoraŭ, a ŭ brudnych tranšejach. U takija momanty, niahledziačy na supracoŭnictva z zachodnimi partniorami i Palantir, vajskoŭcam u asnoŭnym daviadziecca spadziavacca na prosty zahad, atrymany ŭ trenirovačnym łahiery ad brytanskaha instruktara: «Vy pavinny zabić voraha pierš, čym jon zabje vas».
Jakija etyčnyja dylemy źviazanyja z vykarystańniem technałohij na vajnie
Raspracoŭščykam i karystalnikam praduktaŭ Palantir i inšych padobnych da jaje kampanij tolki treba budzie adkazać na šmatlikija składanyja etyčnyja pytańni pra svaju dziejnaść. Nakolki ŭrady krain pavinny zaležać ad biznesmienaŭ, čyje palityčnyja simpatyi mohuć pieramianicca? Kali vykarystańnie padobnych pryład uchvalajecca ŭ «pravilnaj» vajnie, to jak stavicca da ich vykarystańnia ahresarami? Jak być z pryvatnymi raspracoŭkami, što prymianiajucca suprać tych uładaŭ, jakija dapamahali ich stvarać? Viartajučysia da etyčnych dylem, źviazanych z vykarystańniem technałohij u vajennych kanfliktach, amierykanski žurnalist adznačaje, što va ŭmovach ałharytmizacyi bajavych dziejańniaŭ usio bolšuju značnaść nabyvaje asabisty vybar kožnaha kankretnaha čałavieka.
Adnak, jak zaŭvažaje Ihnatyus, advarotny bok technałahičnaha prahresu — u tym, što jaho mohuć vykarystoŭvać u svaich intaresach aŭtarytarnyja i tatalitarnyja režymy. Ałharytmy, jakija dazvalajuć Ukrainie vyličać i źniščać rasijskija tanki, nie mocna adroźnivajucca ad tych, jakija kitajskija ŭłady vykarystoŭvajuć, kab kantralavać hramadzian. Toje, jak prymianiajucca technałohii, časta zaležyć ad taho, jakija kampanii ich raspracoŭvajuć: pryvatnyja ci dziaržaŭnyja.
Ale što, kali pradprymalnik vyrašyć raźviazać ułasnuju vajnu? Što, kali da ŭłady ŭ demakratyčnym hramadstvie pryjduć aŭtakraty, jakija pasprabujuć vykarystać navukovyja raspracoŭki nie dla abarony, a dla padaŭleńnia hramadzian? Što, kali ŠI razaŭjecca da takoj stupieni, što pačnie prymać samastojnyja rašeńni na chutkaści, niedasiažnaj dla čałaviečaha myśleńnia?
Ihnatyus zaklučaje, što navat u demakratyčnych dziaržavach ułady i hramadzianie pavinny z aściarožnaściu stavicca da technałohij i sačyć za tym, dla dasiahnieńnia jakich met ich vykarystoŭvajuć.
Značnaść čałaviečaha faktaru ŭ eru prasunutych technałohij lohka zrazumieć na prykładzie Iłana Maska: kali miljarder vyrašyć, što jamu niavyhadna zabiaśpiečvać achviar rasijskaj ahresii sietkaj Starlink abo što Ukrainie varta pajści na kampramis, jon moža adnym rašeńniem adrezać ad spadarožnikaŭ dziaržavu, jakaja supraćstajała źniešniaj ahresii. Hetaj vosieńniu Mask užo pryhraziŭ, što moža zrabić tak z-za strat, ale paźniej admoviŭsia ad svaich słoŭ.
Raźvitaja kultura pryvatnaha pradprymalnictva zastajecca pieravahaj zachodnich dziaržaŭ pierad aŭtakratyjami nakštałt Rasii i Kitaja da taho času, pakul sami pradprymalniki padzialajuć demakratyčnyja kaštoŭnaści. Mienavita tamu, adznačaje Ihnatyus, nadzvyčaj važna manitoryć toje, jak prymianiajucca technałohii, a taksama sačyć, kab navukovyja raspracoŭki nie dastalisia tym, chto moža vykarystoŭvać ich dla padaŭleńnia inšych.
