Fota: Delfi.lt
Ruskaja vulica była prakładziena ŭ 1905 hodzie, ale ŭ cełym jana isnavała tut — praŭda, u krychu inšym vyhladzie — z časoŭ poźniaha Siaredniaviečča. U XIV stahodździ Vilnia, jak i inšyja harady ŭ toj čas, farmiravałasia z asobnych kvartałaŭ.
Vulica Ruskaja (Rusų) viadzie da Pračyścienskaha kafiedralnaha sabora. Raniej u hetym rajonie sialilisia ludzi z uschodnich ziamiel Vialikaha Kniastva Litoŭskaha (VKŁ), tut było šmat pravasłaŭnych cerkvaŭ, rezidencyja mitrapalita, tamu ŭ histaryčnych chronikach hetaje miesca viadomaje jak «Ruski horad», abo Civitas Ruthenica.
«Pieršapačatkova jana [vulica] nazyvałasia Kafiedralnaj, Spaskaj, Pračyścienskaj, bo viała da hałoŭnaha pravasłaŭnaha sabora», — kaža zahadčyk kafiedry ruskaj fiłałohii Vilenskaha ŭniviersiteta Pavał Łaŭryniec.
Svaju ciapierašniuju nazvu vulica atrymała tolki ŭ 1939 hodzie, kali pačałasia Druhaja suśvietnaja vajna, a Vilnia, jakaja dahetul na praciahu amal 20 hadoŭ znachodziłasia ŭ składzie Polščy, pierajšła da Litvy.
Inicyjataram pierajmienavańnia staŭ historyk litoŭskaj litaratury, padpisant Akta ab niezaležnaści, rektar Vilenskaha ŭniviersiteta, hramadski dziejač, palityk i dypłamat Mikołas Biržyška.
Alhimantas Kasparavičus. Fota: DELFI / Karolina Pansevič
Historyka Alhimantasa Kasparavičusa, staršaha navukovaha supracoŭnika Instytuta historyi Litvy, arhumienty palitykaŭ nie pierakonvajuć. Jon navat nazyvaje takuju inicyjatyvu «balšavickaj», źviartajučy ŭvahu na toje, što mienavita kamunisty paśla zachopu ŭłady paŭsiudna mianiali nazvy haradoŭ, vulic, hramadskich prastor i kulturnych ustanoŭ.
— Spadar Kasparavičus, jak vy aceńvajecie prapanovu kansiervataraŭ ab pierajmienavańni Ruskaj vulicy?
— Aceńvaju kiepska. Heta cyničnaja prapanova — jak z histaryčnaha, tak i z kulturnaha punktu hledžańnia. U Litvy ŭ cełym i Vilni ŭ pryvatnaści nadzvyčaj mocnyja, ciesnyja i bahatyja suviazi z histaryčnymi ziemlami Rusi, Maskoŭskim i Ćviarskim kniastvami, Naŭharodskaj respublikaj i hetak dalej. […]
Palityčnyja i ekanamičnyja suviazi z Ruśsiu — budučymi rasijskimi ziemlami — pačali raźvivacca faktyčna z zaradžeńnia dziaržaŭnaści Litvy jak takoj. […]
— Nakolki hłybokija ruskija karani Vilni?
— Hetyja adnosiny značnyja i z punktu hledžańnia cyvilizacyjna-kanfiesijnaj. Bo ŭ archieołahaŭ dahetul niama adzinaha mierkavańnia pra toje, jakija chryścijanskija chramy byli pabudavanyja ŭ Vilni raniej — pravasłaŭnyja, jakija śviedčać u bolšaj miery [ab prynaležnaści] da ŭschodniaj i vizantyjskaj cyvilizacyi, abo katalickija, jakija padkreślivajuć upłyŭ zachodnie-rymskaj cyvilizacyi?
— A jakoje Vaša mierkavańnie?
— Bolšaść daśledavańniaŭ śviedčać pra toje, što pieršy cyvilizacyjny kantakt u litoŭcaŭ usio ž taki byŭ z pravasłaŭjem. Dastatkova zirnuć na panaramu Staroha horada, Novaha horada, Antokala i Źviarynca, kab pabačyć, jak histaryčna nieparyŭna ŭ Vilni pieraplalisia pravasłaŭnaja i katalickaja cyvilizacyi.
Horad prosta ŭsiejany chryścijanskimi śviatyniami. Akramia taho, cyvilizavany čałaviek nie pavinien zabyvać, što da kanca XVII stahodździa aficyjnaj kancylarskaj movaj VKŁ była ruskaja (jana ž zachodnieruskaja ci starabiełaruskaja). Tamu sproba ścierci ź vilenskaj historyi Ruś abo ruskaść jak kulturu vielmi niedalnabačnaja i blizarukaja. Heta nahadvaje sprobu padkaracić abo častkova padrezać jak historyju litoŭska-rasiejskich stasunkaŭ, tak i historyju Litvy ahułam.
— Mnohija źviartajuć uvahu na siońniašni kantekst — kantekst vajny pamiž Rasijaj i Ukrainaj, — jaki zbolšaha spryjaje derusifikacyi — admovy ad rasijskich nazvaŭ. Ale ci razumna, na vaš pohlad, pieranazyvać Ruskuju vulicu ŭ Vilni praz toje, što rasijskija vojski ŭvarvalisia va Ukrainu?
— Nierazumna. Takaja praktyka ŭ svoj čas była charakternaja dla postrevalucyjnaj Rasii, kali balšaviki taksama sprabavali ŭsio pierabudavać — ad razbureńnia instytuta siamji da pierapisvańnia historyi i «začystki» haradskich hramadskich prastor, jakija jany rekanstrujavali zhodna sa svaimi ŭjaŭleńniami ab realnaści, rozumam i hustam. Čym heta skončyłasia, my ŭsie vydatna viedajem.
Takim čynam, viartajučysia da prapanovy pa Ruskaj vulicy ŭ Vilni, chaču skazać, što takaja dziejnaść śviedčyła b pra toje, što ŭ haradskim upraŭleńni litoŭskaj stalicy daminuje nie zachodni cyvilizacyjny padychod i asnova, a hłyboka azijackaja kultura ŭ najhoršym sensie hetaha słova. I heta ja ŭžo nie kažu pra toje, što takaja prapanova źjaŭlajecca hłyboka antylibieralnaj pa svajoj sutnaści. Heta nie maje ničoha supolnaha z demakratyjaj abo zachodniaj cyvilizacyjaj. […]
— Jość prapanova nazvać vulicu «Rusinskaj», bo heta, na dumku palitykaŭ, bolš adpaviadaje histaryčnaj praŭdzie. Być moža, heta pravilna?
— Niapravilna, kali palityki ŭmiešvajucca ŭ historyju. Tamu ja nie dumaju, što heta było b vielmi mudrym, histaryčna abhruntavanym abo palityčna pradumanym rašeńniem. Śpiekulujučy na historyi, na histaryčnaj pamiaci i śviadomaści hramadzian, možna zajści vielmi i vielmi daloka.
Čytajcie taksama:
«Ruskija — našy. Našy na čale z Francyskam Skarynam». Litoŭski historyk parazvažaŭ pra ruskaść u historyi i sučasnaści
