Samy pačatak 1980-ch, Vilnia. My ź dziadźkam Lavonam vychodzim z tralejbusa na ŭskrajku horada, idziom praź niejkuju šeruju pramzonu, pierastupajem čyhunačnyja rejki, zachodzim u les i małaprykmietnaj ściažynaj doŭha piatlajem miž kustoŭja i drevaŭ, pakul narešcie nie vychodzim da hlinabitnaj chaty, husta absadžanaj usiemahčymymi kvietkami. Sama chata na nievialikaj palanie prosta patanaje ŭ lasnym huščary, nadziejna schavanaja ad usiaho śvietu.
Nas sustrakaje 90-hadovaja haspadynia Zośka Vieras. Jana zusim nie čuje, i svaje pytańni my pišam joj na papiery, ale jana vydatna bačyć i vydatna pamiataje. Naprykład, pra svajo siabroŭstva z Maksimam Bahdanovičam u Minsku ŭ 1916 hodzie: tam jany razam pracavali ŭ Biełaruskim kamitecie dapamohi achviaram vajny — pra heta ŭ jaje pytajucca najpierš.
Dziadźka Lavon — heta Lavon Łuckievič, syn Antona Łuckieviča i muž Haliny Vojcik, dački Zośki Vieras. Heta siudy prychodzili i buduć prychodzić biełaruskija pałomniki z usiaho śvietu. Ale sam siudy nie dojdzieš i nie patłumačyš, jak dabracca. Patrebny pravadnik. Dziadźka Lavon całkam addany svajoj misii aśvietnika, jaki viadzie ŭ niesavieckuju biełaruščynu takich, jak ja, dy, zrešty, usich, chto namacvaje svaju pakručastuju ściežku.
U Zośki Vieras u «lasnoj chatcy». Vilnia, leta 1983 hoda. Stajać Lavon Łuckievič, Piotra Sadoŭski, Siarhiej Šupa i Siarhiej Muraška. Siadziać Taciana Sapač i Zośka Vieras.
Nie budu pierakazvać ahulnaviadomyja źviestki pra zhadanych mnoju ludziej, pra tyja nieacennyja pałomnictvy, ź jakich mnohija viartalisia biełarusami nie tolki pavodle pašparta. Achvočyja znojduć usio heta ŭ «Vikipiedyjach» i Jutubie, naprykład, u dakumientalnym filmie «Zośka Vieras» Iryny Vołach.
12 hadoŭ tamu na miesca «Lasnoj chatki» aŭtarku filma vadziŭ užo ja, praŭda, padbiralisia my z druhoha boku — ad vioski Raviancy, ciapier heta vulica Riovonių, dzie sprava ad darohi treba ŭźleźci na krutuju haru i tam užo šukać. Jość taksama adnosna niadaŭniaja pieradača pra ŭsio heta na «Biełsacie», aŭtarstva Michasia Skobły:
A jašče jość mnostva publikacyj na temu i jość maja pieradača «Vostraja Brama» (aŭdyjaviersija), dzie my ź siabrami šukali toje słavutaje miesca i, zdajecca, upieršyniu zadalisia pytańniem: chto, čamu i navošta spaliŭ «Lasnuju chatku»?
Chatka zhareła 13 traŭnia 1990 hoda. Tady Zośku Vieras užo niejki čas jak pieravieźli ŭ horad. Joj było 99 hadoŭ, da sta aśvietnica nie dažyła paŭtara miesiaca. A ŭ chatcy pasialilisia mastaki Aleh Abłažej i Krystyna Bałachovič. I voś adnojčy, kali jany byli pa spravach u horadzie…
Aleh napisaŭ «Rekvijem pa lasnoj chatcy» ŭ LiMie (15 červienia 1990 hoda).
Krystyna paśla śmierci Aleha ŭ 2016-m pierajechała ŭ Łondan. Ja spytaŭsia ŭ jaje: ci zmahła b jana siońnia adšukać znakamitaje miesca?
— Za hety čas tam taki les vyras… Ja ž dobra viedaju darohu, dobra pamiataju. Raniej tam ściežka była, a ciapier taki les, taki les… Ty ŭjaŭlaješ, kolki času prajšło. Heta hadoŭ piać tamu, jak ja była ŭ Vilni, paprasili pakazać miesca, ja starałasia, ale nie atrymałasia. Ja voś ciapier zhadała… Chatka to zhareła datła, ale tam pobač z chatkaj byli ŭkapanyja takija vialikija bočki. Niekali Lavon ukapaŭ. Takija vialikija bočki pad kraplom, heta značyć, miesca ŭvachodu ŭ chatku ad dźviarej. Kali b ich nahami zaŭvažyć… Ale heta treba doŭha chadzić, pratoptvać.
Treba razumieć, što zhareła nie prosta chata, a miesca, jakoje viartała biełarusaŭ da Biełarusi ŭ niespryjalnyja dla hetaha časy i jakoje, biezumoŭna, vartaje miemaryjału. Pra chatku i tych, chto tudy naviedvaŭsia, napeŭna ž, viedaŭ KHB, viedaŭ niechta ź litoŭskich niadobrazyčliŭcaŭ… Viersij moža być šmat, i toje, što tajamnicu chočacca razhadać, što hetaje žadańnie nie źnikaje, a naadvarot, pavialičvajecca, užo šmat pra što śviedčyć.
Pra zdareńnie napeŭna ž viedajuć ci, prynamsi, majuć svaju dumku starejšyja ludzi ŭ tych samych Raviancach. Nu, i treba znajści tyja bočki, jakija ŭkapaŭ dziadźka Lavon. Słovam, na dobry ład, u «Lasnoj chatki», dzie Zośka Vieras ź siamjoj, miž inšym, u huščary lasoŭ pieražyła vajnu, pačynajecca novaja historyja.
