Ekanamist Źmicier Kruk: Rasijski buksir ciahnie nas z saboj u piekła

Na pytańnie pra stan biełaruskaj ekanomiki Dźmitryj Kruk adkazvaje, što jana «ŭžo lasnułasia». Jon tłumačyć heta tym, što toje źnižeńnie VUP, jakoje my siońnia majem, — heta davoli istotna. Pavodle ekanamista, z uzroŭniu pika druhoha kvartała minułaha hoda dzieści 7% straciŭ VUP.

Jon kaža, što niama ahulnapryniataj hradacyi «lasnutaści» ekanomiki. Jość niefarmalnyja ramki, jakija vykarystoŭvajuć ekanamisty, i 5% — heta ŭžo surjozny kryzis, 10% — heta zusim kiepska. Heta i jość sinonim słova «lasnułasia».

Ale nieekanamistu siońniašniaje padzieńnie ekanomiki nie takoje vidavočnaje. Asabliva kali pahladzieć na apytańni chatnich haspadarak, jany adčuvajuć sabie dosyć niakiepska.

Kruk raspaviadaje, što pra ekanomiku možna razmaŭlać dvuma sposabami. Kali my chočam maksimalna spraścić, možna razvažać pra vidavočnyja rečy, jakija vynikajuć z ekanomiki jak z navuki. Ale siońnia ŭ śviecie, kaža jon, mianiajecca padychod, ekanamisty dyskredytavali siabie ź pieršym padychodam, bo heta vyhladaje tak, nibyta jany mohuć raskazać, jak pabudavany śviet i raspluščyć vočy na iścinu, rastłumačyć, jak treba rabić.

Na luboje pytańnie chaciełasia b pačuć adkaz: tak ci nie. Ale ŭ adkazach na ekanamičnyja pytańni, kaža ekśpiert, stupieniaŭ sumnieńniaŭ moža być šmat. Moža być, tak, a moža, nie, 70% — tak, a 30% — nie. Hałoŭnaje — znajści hetuju praporcyju. Kruk kaža, što jamu bližejšy druhi padychod, kali ekanamisty admysłova nie dajuć adnaznačna pravilnych adkazaŭ, a pakazvajuć usie «za» i «suprać», pakazvajuć svaje sumnievy i sprabujuć davieści čałavieku pra nabor «za» i «suprać».

Kančatkovaje rašeńnie treba pryniać samomu čałavieku. I možna skazać: što vy tam bałbočacie, vy ŭ vyniku nie adkazali na pytańnie.

I voś praz hetuju pryzmu, pry pieršym padychodzie, biełaruskaja ekanomika ŭžo lasnułasia, ale ŭ masavaj śviadomaści, chutčej za ŭsio, ciapier panuje stahnacyja i zdajecca, što ŭsio nie tak prosta, što ŭzrovień dabrabytu značna vyšejšy, čym čakałasia pry kancy lutaha i adrazu na pačatku vajny.

Čamu ludzi nie adčuvajuć kryzisu?

Ludzi nie adčuvajuć «tryndziaca», bo inakš jaho ŭjaŭlali — najpierš, atajasamlivali z kursam dalara. Kali čałaviek stračvaje pracu, heta adčuvajecca značna chutčej. Ale kali praca jość, zarobki źnižajucca pakrysie, ceny rastuć taksama pavolna, nie adnamomantna, jak z žabaj, jakuju pastupova varać, i kali ty čakaješ, što ŭsio laśniecca, jak ŭ 2011 hodzie — adnamomantna skoknuć ceny amal u dva-try razy na šmat jakija tavary, što tvaje aščadžeńni ŭ rublach u banku abiasceniacca ŭ niekalki razoŭ, kali hetaje čakańnie nie ździajśniajecca, adpaviedna, uźnikaje adčuvańnie, što najhoršaje nie adbyłosia.

Toje, što my kocimsia na dno pastupova, zdajecca nie horšym varyjantam. Kruk miarkuje, što, nasamreč, mahło być horš. Siarod tych scenaroŭ, pa jakich Biełaruś mahła ruchacca z kanca lutaha, hety nie najhoršy, chacia i nie najlepšy.

Jaki dla Biełarusi scenaryj najhoršy?

Kruk bačyć heta jak 20-pracentnaje źnižeńnie VUP. To-bok ludzi mohuć stać biadniejšymi na 20% u paraŭnańni ź siaredzinaj 2021 hoda. A pa-druhoje, hetamu najhoršamu scenaryju adpaviadaje, chutčej za ŭsio, i finansavy kryzis, vierahodna, z vysokaj inflacyjaj i devalvacyjaj, chacia heta nie abaviazkova.

Asnoŭny punkt niebiaśpieki, kaža Kruk — heta jakaść aktyvaŭ bankaŭ. Kali skaračajucca mahčymaści stvarać pradukcyju, pavinien istotna horšać finansavy stan pradpryjemstvaŭ. Nazapašanyja daŭhi za minułyja hady — vielmi istotnyja, i z 2016 hoda pa ciapierašni čas heta adzin z hałoŭnych punktaŭ ryzyki, hałoŭny patencyjny tryhier prablem dla biełaruskaj ekanomiki. U niejki momant pradpryjemstvy mohuć akazacca nie ŭ stanie vykonvać svaje abaviazki pa kredytach.

Adpaviedna, dla bankaŭ stanovicca niemahčymym vykonvać svaje abaviazki. Heta pahražaje tym, što ludzi, jakija pakinuli hrošy ŭ bankach, nie zmohuć ich zabrać. Na paŭzu, jak minimum, staviacca funkcyi raźmierkavańnia hrašovych płyniaŭ, navat unutry krainy. Naprykład, firma zamoviła niešta, adpraviła płaciež, ale nieviadoma, ci dojdzie jon. Toje samaje z kontrahientami, bo nieviadoma, ci zmohuć jany zapłacić: navat kali ŭ ich jość hrošy, heta moža zavisnuć. Taki stopar usich finansavych łancužkoŭ — vielmi niebiaśpiečnaja reč, i kali heta adbyvajecca, na peŭny pieryjad utvarajecca i łahistyčny, i cenavy kałaps, i nichto nie viedaje, što budzie adbyvacca zaŭtra.

Spałučeńnie straty realnaha dabrabytu na 20% i taki finansavy kryzis — heta, napeŭna, dva hałoŭnyja «inhredyjenty» patencyjnaha dna, pavodle ekanamista. Pytańnie, ci dasiahniom my jaho, zastajecca adkrytym.

Ekzistencyjalnaje pytańnie

Toj maštab ekspartnaha šoku, jaki ŭ nas jość, kaža Kruk, źviazany z sankcyjami i novym asiarodździem, u jakim my isnujom. Toje, što vypała z ekspartu ŭ Jeŭropu, jašče možna sprabavać pieranakiravać na inšyja rynki, a voś što rabić z tym ekspartam (akramia naftapraduktaŭ), jaki išoŭ va Ukrainu — heta vialikaje pytańnie. Šmat pryvatnych firmaŭ ekspartavali tudy roznyja tavary. List tavarnych pazicyj — vielmi doŭhi.

Druhi składnik eksparnaha šoku — sankcyi. Heta abmiežavańni, jakija ŭvioŭ u pieršuju čarhu Jeŭrasajuz, my stracili mahčymaść ekspartavać naftapradukty, kalijnyja ŭhnajeńni i šmat inšych pazicyj, jakija — važnyja, ale mienš istotnyja. Hałoŭnaje — naftapradukty i kalijnyja ŭhnajeńni — heta taki niaspynny prytok kešu. I heta važnaja padtrymka dla valutnaha rynku, dla funkcyjanavańnia finansavaj sistemy.

Akramia taho, ad hetych halin zaležać inšyja haliny. Naprykład, aptovy handal, jaki pieravozić toje, što robić MNPZ ci «Naftan». Adpaviedna, halina aptovaha handlu zaležyć ad taho, ci jość nafta, naftapradukty. Transpartnaja halina pracuje takim ža čynam. I kali idzie zhortvańnie hetych praduktaŭ, pa łancužku aŭtamatyčna adbyvajecca skaračeńnie i inšych halin. Nazirajecca mahija ličbaŭ. Kali pahladzieć tolki na kalijnyja ŭhnajeńni, to zdajecca, što heta mizernaja dola ŭ VUP — mienš za 1%. Ale varta pahladzieć na tyja efiekty, jakija sparadžaje prypynieńnie ekspartu.

Pa acenkach ekanamista, da 8% VUP moža być źviazana ź siektaram naftapraduktaŭ. Z kalijnymi ŭhnajeńniami — prykładna toje samaje.

I tamu dla siońniašniaj ekanomiki, kaža Kruk, toje, što adbyvajecca z ekspartam naftapraduktaŭ i kalijnych uhnajeńniaŭ, — ekzistencyjalnaje pytańnie.

Pa ŭskosnych prykmietach Kruk miarkuje, što častkovaje adnaŭleńnie ekspartu naftapraduktaŭ pačałosia z kanca maja. Heta nie viartańnie da ŭzroŭniu pačatku hoda, ale kali ŭ krasaviku — mai zahruzka NPZ była kala 50%, ciapier, hruba kažučy, bo statystyka zasakrečanaja, niedzie 70%.

Jak doŭha my budziem padać

Kruk kaža, što, biezumoŭna, u 2022 hodzie budzie padzieńnie — pa jaho acenkach, kala 6% u paraŭnańni z 2021 hodam. Ale spad na hetym ź vialikaj imaviernaściu nie skončycca. Heta zaležyć ad taho, ci zmohuć kupiravać ekspartnyja šoki. Kali ekspart pačnie adnaŭlacca, dostup da rasijskich partoŭ źjavicca, heta adna historyja. Kali nie, to i ŭ 2023 hodzie padzieńnie praciahniecca. Niebiaśpieka 20-pracentnaha dna zastajecca. Da dna, dapuskaje Kruk, my možam skacicca nie za 2—3 kvartały, jak čakałasia, a mienš chutkimi krokami — za 2—3 hady.

Jašče adna važnaja reč, jakaja maje značeńnie — što budzie na suśvietnym rynku. Siońnia isnuje vialikaja niebiaśpieka taho, što pry kancy 2022 hoda — u 2023-m zdarycca suśvietnaja recesija. Pakul u Biełarusi jość adhałoski zamiežnahandlovaha cudu (vysokija suśvietnyja ceny na naftu i kalij, jakija kampiensujuć Biełarusi straty fizičnaha abjomu ekspartu), a kali jany raptam skončacca, usio źmienicca.

Ci viernucca 90-ja?

Kruk adnaznačna kaža: nie, heta niedarečnaje paraŭnańnie. Pavodle jaho, toje samaje patencyjnaje 20-pracentnaje dno — heta viartańnie va ŭzrovień dabarabytu 2006—2007 hadoŭ, heta ŭsio roŭna značna bolš za 90-ja.

Ekanamist kaža, što tady byli pytańni, jak kupić pradukty, ci budzie zarobak za try-piać miesiacaŭ. Takoha ź vielmi vialikaj imaviernaściu navat pry najhoršym scenaryi, miarkuje Kruk, nie budzie.

Jon raspaviadaje, što niekatoryja kalehi ź im spračajucca nakont taho, što mastactva kiravańnia moža i da Vieniesueły davieści, ale jon miarkuje, što dla takoha pavinna zdarycca niešta jašče. Bo suśvietny ŭzrovień dobrabytu palepšaŭ istotna. A hałoŭnaja strachoŭka — heta pryvatny biznes, jaki jość u Biełarusi.

U krainie kruty pryvatny biznes, kaža Kruk, i heta tyčycca nie tolki ajciški, jakaja prosta bolš raśpijaranaja. U nas isnuje šmat paśpiachovych historyj u pryborabudavańni, inšych nišavych kirunkach, kali biełaruskija firmy stanoviacca hałoŭnymi ruchavikami na suśvietnym rynku. Heta biznes, jaki zrabiŭ siabie z nula. Prablema ŭ tym, što jamu nie dali raźvivacca, jon u Biełarusi ŭpiorsia ŭ stol. Kab raźvivacca dalej, pryvatnamu biznesu patrebnyja byli dadatkovyja resursy, dostup da finansaŭ i svabodny pieratok čałaviečych resursaŭ. Praz roznyja miechanizmy rehulavańnia zaniataści, sacyjalnych pakietaŭ, pryviazki da dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ, ludzi aryjentujucca na 500 dalaraŭ na zavodzie. Heta sutyknieńnie dziaržaŭnaha i pryvatnaha biznesaŭ adbyłosia niedzie ŭ 2014 hodzie pa šmat jakich pazicyjach. Adpaviedna, biełaruski biznes, akramia ajciški, zastoparyŭsia ŭ raźvićci. Ale ŭ jaho jość patencyjał.

Tamu, kaža Kruk, 90-ja nam nie pahražajuć. Naš biznes, pryvodzić Kruk mierkavańnie svajho kalehi, vielmi adroźnivajecca ad rasijskaha i ŭkrainskaha, zasnavanych na savieckich pradpryjemstvach, jakija ŭdałosia «prychvatyzavać» ŭdałym čynoŭnikam. Biełaruski biznes nie mieŭ takoj mahčymaści. Jon byŭ stvorany z nula. Tamu jon adrazu byŭ nakiravany nie na toje, kab źniać viarški, a na toje, kab vybudavać doŭhaterminovuju stratehiju. Mienavita taki biznes stanovicca hruntoŭnym i maje šmat pierśpiektyvaŭ dla raźvićcia.

Ale, kaža Kruk, jość dźvie drennyja naviny. Hety patencyjał pastupova źniščajecca. Jon miarkuje, što jaho zastałosia na 5—10 hadoŭ. Značnaja častka hetaha biznesu pierastaje być biełaruskim, ludzi źjazdžajuć, biznes rełakujecca.

A druhoje — nastupstvy vajny. Ciapier vielmi istotnaj prablemaj stanovicca naša pryviazanaść da Rasii, jakaja nas z saboju paciahnie na dno, i značna bolš niebiaśpiečnaje, čym tyja 20% padzieńnia. Kali biznes heta bačyć, jon choča saskočyć z rasijskaha karabla, bo nie choča iści na dno razam ź im. Da 2020 hoda było spadziavańnie, što možna budzie niejak zamylić, vynieści za dužki hety faktar Rasii, zaležnaści ekanomiki ad jaje.