Fota Antona Kuźmickaha
Niekatoryja nasiakomyja, raniej samyja zvyčajnyja i šmatlikija, stanoviacca redkimi pad upłyvam roznych faktaraŭ. Źmiena klimatu, vysiečka lasoŭ, mielijaracyja i, jak ni dziŭna, sanitarnyja normy i źmiena čałaviečaj dziejnaści.
Tak, z rostam urbanizacyi ŭ sielskaj miascovaści pamianšajecca kolkaść haspadarak, dzie ŭtrymlivajucca žyvioły (u pieršuju čarhu bujnaja rahataja žyvioła i da t. p.). Źnikajuć vilhotnyja nieaciaplalnyja sklepy i padvały. Zbažžaschoviščy i składy ŭsio lepš abaronienyja ad praniknieńnia škodnikaŭ i spadarožnych im arhanizmaŭ. Usio heta pryvodzić da źniknieńnia šerahu vidaŭ, jakija žyli sumiesna z čałaviekam, i jakija raniej byli zvyčajnymi nasielnikami viosak i chutaroŭ.
Adzin ź ich niadaŭna sustreŭsia pradstaŭnikam navukovaha adździeła Biełaviežskaj puščy na adnoj z puščanskich siadzib — žuk-čarnaciełak — miadlak-viaščalnik (Blaps mortisaga), jašče jaho nazyvajuć miedlakom padvalnym. Heta samyja bujnyja čarnaciełki našaj fauny. Jany dasiahajuć u daŭžyniu 20-30 mm, cieła ŭ ich čornaje, zvyčajna matavaje, nadkrylli na viaršyni vyciahnutyja ŭ karotki «chvościk». Nasiakomyja hetaha rodu nie ŭmiejuć lotać, bo zadnija kryły ŭ ich nie raźvityja. Pra heta taksama kaža toje, što ich vielmi ćviordyja nadkrylli byccam «spajanyja» pamiž saboj i ščylna prycisnutyja da nižniaha boku bruška.
Miedlaki — načnyja žuki, dniom jany chavajucca ŭ ciomnych chovankach pa ščylinach i norkach. Unačy ž adpraŭlajucca na pošuki ježy. Siłkujucca arhaničnymi adchodami, jakija raskładajucca častkami raślin, staroj draŭninaj, draŭnianymi hubkami, miortvymi nasiakomymi, padłaj i ekskremientami. Jany adyhryvajuć važnuju rolu ŭ rasščapleńni takich rečyvaŭ. Vid nielha nazvać škodnikam prypasaŭ, u horšym vypadku jon stanovicca «zabrudžvalnikam» prypasaŭ, kali zanadta razmnažajecca.
Žuk žyvie niekalki hadoŭ i taksama lohka moža ŭtrymlivacca ŭ niavoli. U vypadku niebiaśpieki jon zamiraje z vyciahnutymi nahami — prykidvajecca miortvym (tanatoz) i vydzialaje na kancy bruška smurodny achoŭny sakret dla adpudžvańnia voraha. Sakret vielmi śmiardziučy i ŭstojlivy, tak što ŭ miedlaka praktyčna niama vorahaŭ u pryrodzie.
Bolšaść miedlakoŭ — pustynnyja žychary i amatary zasušlivych miescaŭ. Ale hety vid — adziny ŭ rodzie, jaki addaje pieravahu vilhotnamu asiarodździu. U Biełarusi žyvie vyklučna ŭ nasielenych punktach, dzie pasialajecca ŭ syrych padvałach i haspadarčych pabudovach (stajniach, śvirnach, składach i da t.p.). U dzikaj pryrodzie ŭ nas jany praktyčna nie sustrakajucca.
Fota Antona Kuźmickaha
Hetaha žuka ŭpieršyniu apisaŭ lehiendarny šviedski vučony Karł Liniej u siaredzinie XVIII stahodździa jak Tenebrio mortisagus. Nazva vidu litaralna aznačaje «lehienda ab śmierci» abo «toj, jaki pradkazvaje śmierć» i namiakaje na staražytnaje narodnaje pavierje, pavodle jakoha hetyja biaskryŭdnyja kazurki źjaŭlajucca fatalnym pradvieśnikam śmierci. Jašče bolš raźviŭ hetuju zmročnuju temu datčanin Johan Fabrycyj, jaki stvaryŭ u 1775 hodzie rod Blaps, nazva jakoha źjaŭlajecca vytvornaj ad hrečaskaha dziejasłova, jaki aznačaje «škodu, zroblenuju viadźmarskim nahavoram».
U falkłory skandynaŭskich narodaŭ prysutnaść hetaha žuka ŭ domie była žudasnaj prymietaj, jakaja pradviaščaje śmierć jaho žycharam. Ciažka skazać, adkul pajšło hetaje pavierje, tym bolš što hety žuk nie abaryhienny dla skandynaŭskich krain i byŭ, chutčej za ŭsio, zaviezieny ŭ Šviecyju karablami ŭ XVIII stahodździ. Całkam mahčyma, što na heta paŭpłyvała zdolnaść kazurki prykinucca miortvaj (moža valacca nieruchoma dahary łapkami da 15 chvilin) abo jaho vonkavy vyhlad — jaki nahadvaje frak šviedskich trunaroŭ.
U naš čas jon staŭ sustrakacca značna radziej. Usio mienš starych draŭlanych damoŭ i haspadarčych pabudoŭ, dzie takija žuki mohuć žyć. I sustreča ź im dla šmatlikich daśledčykaŭ — heta nie pradvieśnik niaščaścia, a samy sapraŭdny pośpiech.
