Fota: commons.wikimedia.org
Pa słovach virusołahaŭ, choć časam virusy biantežać i niepakojać, jany nasamreč vielmi ŭražalnyja. Nievialikaja hrupa hienaŭ u mudrahielistaj abałoncy, jakaja moža chutka evalucyjanavać, kab praciahvać adolvać kletkavuju abaronu, virus padobny da robata, što pastajanna adaptujecca i stvaraje svaje kopii.
U adroźnieńnie ad usich inšych formaŭ žyćcia ŭ našym śviecie, virus nie stvaraje ŭłasnaj enierhii dla praciahu žyćcia, jon nie składajecca z kletak i nie raście. Jon nie vykarystoŭvaje ničoha ŭ navakolnym asiarodździ, akramia kletak inšych žyvych istot, jakija stanoviacca žytłom dla novych asobnikaŭ virusaŭ.
«My, imavierna, identyfikavali tolki nievialiki pracent virusaŭ, jakija isnujuć u śviecie, i adkul jany ŭzialisia, nichto nie viedaje. Było prapanavana niekalki teoryj pra toje, zdaryłasia heta da abo paśla źjaŭleńnia kletak», — kaža Ałan Rotman, virusołah-imunołah z Univiersiteta Rod-Ajlenda.
Rotman bolš za 30 hadoŭ vyvučaje imunitet i patahieniez virusnych zachvorvańniaŭ u čałavieka (to-bok toje, jak raźvivajecca chvaroba). Heta pytańnie kurycy i jajka. Choć u virusaŭ jość struktura, jakaja ŭtrymlivaje ich razam, Rotman ličyć, što hienietyčny kampanient, jaki kiruje ich pavodzinami, imavierna, źjaviŭsia pieršym. Čamu? «Strukturnaja častka nie mieła b sensu ŭ adsutnaść kletak», — kaža jon.
Ludzi daŭno zadajucca pytańniem: ci žyvyja virusy? Ale, na dumku Rotmana, pytańnie ab tym, ci źjaŭlajucca virusy realnaj formaj žyćcia, nie źjaŭlajecca aktualnym.
«Ja znachodžu hetaje pytańnie chutčej paciešnym praktykavańniem dla razvažańniaŭ», — kaža jon.
Pryčyna, pa jakoj hetaje pytańnie nie maje praktyčnaha značeńnia, u tym, što ludzi ŭsio jašče sprabujuć zrazumieć, što takoje žyćcio jak takoje, tłumačyć jon.
«Tamu ja b skazaŭ, što bolšaść ludziej, imavierna, schilacca da taho, što virusy nielha nazvać žyvymi, ale jany častka žyćcia. Jany šmat čamu vučać nas pra žyćcio».
My źjaŭlajemsia nośbitami mnostva virusaŭ. Mnohija ź ich zusim biasškodnyja dla nas. Bolš za toje, bakteryi našaha arhanizma majuć ułasnyja virusy, zvanyja bakteryjafahami. «U kožnaj haliny žyćcia jość svoj virus», — tłumačyć Rotman. A jość virusy, jakija mohuć navat zaražać inšyja virusy. Prynamsi, adzin taki vypadak byŭ adkryty, kaža jon.
Virusy sapraŭdy ŭtrymlivajuć šmat infarmacyi ŭ svaim karotkim hienomie. «Jon padobny na šviejcarski nož, asabliva ŭ maleńkich virusaŭ, — kaža Rotman. — Im davodzicca vykarystoŭvać svaje białki dla ŭsiaho, što jany robiać. Tak, adzin białok moža vykonvać pa mienšaj miery piać roznych funkcyjaŭ, i my ŭsio jašče adkryvajem dla ich novyja funkcyi. Viedajecie, heta adna z samych cikavych častak virusałohii».
Naprykład, Dengue virus, jaki vyklikaje lichamanku denhie. Jaho raspaŭsiudžvajuć kamary, a lichamanka denhie vyklikaje vysokuju tempieraturu, vysypku, boli ŭ ciahlicach i sustavach. Dyk voś, hety virus vyrablaje dziesiać roznych białkoŭ, jakija robiać usio. Dla paraŭnańnia, u nas, ludziej, dziasiatki tysiač białkoŭ, kožny ź jakich vykonvaje svaju unikalnuju funkcyju. Try białki virusa denhie stvarajuć samu virusnuju čaścicu, a astatnija siem białkoŭ adkazvajuć za ŭsie astatnija funkcyi virusa, takija jak źmianieńnie struktury kletki, jakuju jany zaražajuć, kapiravańnie virusnaj RNK i adklučeńnie ŭsich mahčymaściaŭ kletki-haspadara da supraciŭleńnia.
Takim čynam, kožny białok pavinien vykonvać dźvie abo try roznyja funkcyi. «Jany złučajuć razam funkcyi fiermientaŭ, jakija nijak nie mohuć być častkaj adzin adnaho. Heta prosta nievierahodnaja mašyna», — kaža Rotman.
Virus atakuje kletki.
Hetaja elehantnaja šmatfunkcyjanalnaść — heta vydatna, ale voś fakt pra virusy, jaki sapraŭdy zachoplivaje duch: niahledziačy na zhubnyja ŭłaścivaści niekatorych virusaŭ, naprykład, vyklikać chvaroby i śmierć, my možam padziakavać hetym, zdavałasia b, prostym kavałačkam hienaŭ za farmiravańnie žyćcia, jakoj my viedajem.
Virusy nahladna demanstrujuć sutnaść evalucyi: kožny vid i sami virusy pastajanna źmianiajucca, reahujučy na inšyja žyvyja i niežyvyja istoty ŭ navakolnym asiarodździ. Niekatoryja z našych evalucyjnych rysaŭ źjavilisia dziakujučy retravirusam, jakija źjaŭlajucca raznavidnaściu virusaŭ, čyje hieny splatajucca z našaj ułasnaj DNK i pieradajucca budučym pakaleńniam.
«Kali vy pahladzicie na hienom čałavieka, to akažacca, što vialiki jaho adsotak składajuć retravirusy», — raspaviadaje Rebieka Datč ź Miedycynskaha kaledža Univiersiteta Kientuki, dzie jana vyvučaje reśpiratornyja virusy čałavieka, takija jak COVID-19.
Choć našy cieły nie abaviazkova vykarystoŭvajuć mnohija z hetych atrymanych u spadčynu virusnych paśladoŭnaściaŭ, niekatoryja hieny karennym čynam źmianili naš vid.
Kala 160 miljonaŭ hadoŭ tamu maleńki puchnaty prodak ŭsich sučasnych mlekakormiačych adkłaŭ jajki. Retravirus źmianiaŭ jaho repraduktyŭnyja prykmiety na praciahu mnohich pakaleńniaŭ, pakul mlekakormiačyja nie nabyli zdolnaść vyroščvać patomstva ŭnutry ŭłasnaha cieła.
Raniej u žyvioły nie było mahčymaści adździalić ŭłasnaje krovazabieśpiačeńnie ad novaha arhanizma, jaki śpieje ŭnutry jaho. Ale virusny hien, a mahčyma, i hieny niekalkich roznych retravirusaŭ, zhulali važnuju rolu ŭ raźvićci płacenty — orhana, jaki vyroščvaje maci, kab adździalić svajo cieła ad płodu. «Zamiest taho kab złučacca z kletkaj, virus złučaje kletki płacenty razam», — tłumačyć Datč.
«Pa sutnaści, u hetym vypadku my ŭziali toje, što było ŭ virusa, dla našaj ułasnaj karyści, — kaža jana. — Byvajuć i takija vypadki: toje, što źjaviłasia ŭ virusaŭ, akazvajecca klučavoj častkaj nas. Heta dziŭna».
Tak što, mahčyma, nam nie varta turbavacca pra toje, što virusy paŭsiudnyja. Jany zachoŭvajuć u sabie dastatkova tajamnic, kab daśledčyki zajmalisia imi na praciahu mnohich žyćciaŭ, navukoŭcy ŭpeŭnienyja ŭ adnym: hetyja dziŭnyja spadarožniki, imavierna, zaŭsiody buduć častkaj žyćcia.
Čytajcie jašče:
Ci praŭda, što my vykarystoŭvajem tolki 10 pracentaŭ mozhu? Adkazvaje niejrabijołah
Vułkaničnaja zima na doŭhija miesiacy? Heta moža nas čakać
