Pahutaryli z dyrektarkaj pa kamunikacyjach «Zierkała» Alaksandraj Puškinaj pra toje, jak heta — ratavać kalektyŭ spačatku ź Biełarusi, paśla z Ukrainy, pra viestki ad kaleh z turmy, pra luboŭ čytačoŭ, jakuju nie admianić «ekstremizmam», i misiju miedyja ŭ vyhnańni.
«My viedali tolki, što treba praciahvać pracu. A kab heta było mahčymym, treba być nie zatrymanym i nie zabitym»
«Naša Niva»: 18 maja 2021 hoda zabłakavali TUT.BY, u ofisie i doma ŭ supracoŭnikaŭ prajšli vobšuki, 15 čałaviek byli zatrymanyja (siarod ich — kiraŭnictva partała). U jakim stanie vy siońnia, u hetuju sumnuju hadavinu?
Alaksandra Puškina: Pieršaje, što treba adznačyć: my padychodzim da hetaj daty ŭžo nie jak TUT.BY. My nie možam nazyvać siabie tak, nie možam pracavać u Biełarusi, jak heta było ciaham 20 hod. Da hetaj daty my nibyta padychodzim z boku, a nie jak udzielniki historyi. Heta ŭsio, kaniečnie, zasmučaje.
«Zierkało» stvarałasia ludźmi, jakija pracavali ŭ TUT.BY, z metaj praciahnuć misiju: aśviatlać usio ŭ tym ža tone of voice, abapiracca na tyja ž standarty žurnalistyki. U niejkim sensie my pierajemniki vialikaha miedyja.
U byłym ofisie TUT.BY na Dziaržynskaha
Na siońnia nas 45 čałaviek, my znachodzimsia ŭ roznych haradach i krainach. Bolšaja častka ludziej — u Litvie i Polščy. Pieršapačatkova, paśla adjezdu ź Biełarusi, vialikaja dola asieła ŭ Kijevie, z vajnoj jany byli vymušanyja źjechać i adtul.
«NN»: Jak vy pieražyli 24 lutaha i druhi chutki adjezd?
AP: My nie rychtavalisia da vajny, nie čakali jaje. U nas było razumieńnie, što takoje tearetyčna mahčymaje, ale my nie dumali, što ŭ Kijevie tak chutka budzie parušanaja fizičnaja biaśpieka, nie pakinuŭšy času zaryjentavacca.
24 lutaha było niezrazumieła, jak buduć składvacca abstaviny z ulikam taho, što ŭ nas biełaruskija pašparty, a Biełaruś zamiašanaja ŭ napadzie na Ukrainu, bo addała pad heta svaju terytoryju. My viedali tolki, što treba praciahvać pracu. A kab heta było mahčymym, treba być nie zatrymanym, nie zabitym (zrazumieła, što bieź lehalnaj padstavy i akredytacyi zastavacca tam było nielha). My vyrašyli vyvieźci ŭsich členaŭ kamandy, i na siońnia va Ukrainie nikoha z našych niama.
Pašancavała, što była častka ludziej, jakaja pieršapačatkova rełakavałasia ŭ inšyja krainy i zmahła padchapić redakcyjnuju pracu, pakul inšyja vyjazdžali.
Infarmacyja na partale vychodziła bieśpierapynna, abjomy nie padali, źjavilisia anłajny, jakija my viali na pratestach u 2020-m hodzie. U nas chapiła resursaŭ, kab ciaham piaci sutak evakuacyi ŭtrymlivać zvykły režym pracy. Ale heta takija hipierresursy, kali ludzi robiać zvyš svaich mahčymaściaŭ, nie adpačyvajuć, praktyčna nie kładucca spać.
Paralelna z hetym bek-ofis (u tym liku i ja) byŭ całkam uklučany ŭ vyvaz ludziej: vyrašeńnie pytańniaŭ z transpartam, zvanki pamiežnikam, apieratyŭny zbor pašpartoŭ z konsulstvaŭ, jakija lažali tam na vizy, i hetak dalej. Taki pašyrany śpis zadač, vielmi padobny na toj, jaki varta było zakryć, kali my vyjazdžali ź Biełarusi.
«Maryna Zołatava ŭ apošnim liście raspaviała, što paśpieła zahareć za try dni, što hulała ŭ dvoryku»
«NN»: Častku fihurantaŭ «spravy TUT.BY» vypuścili pad padpisku. Na jakim etapie ŭvohule ciapier sprava, ci viadomyja novyja akaličnaści? Što čutno pra hałoŭnuju redaktarku Marynu Zołatavu, hiendyrektarku Ludmiłu Čekinu i žurnalistku Lenu Tałkačovu, jakich praciahvajuć utrymlivać u SIZA?
AP: Infarmacyju my atrymlivajem, jak usie — ad svajakoŭ i advakataŭ. Čahości novaha, akramia taho, što Dašu Daniłavu (mieniedžarku TAM.BY, dyrektara RocketData. — «NN») asudzili ŭ vyniku pa 342-m artykule KK, niama. Ëść ahulny artykuł 243 KK (uchileńnie ad spłaty padatkaŭ). Ëść artykuł ab raspalvańni varažniečy (č. 3 art. 130 KK) — my nie viedajem, u dačynieńni da kaho kankretna vystaŭlenyja takija abvinavačvańni. Nu, i ŭ materyjałaŭ partała jość status «ekstremisckaha kantentu».
Usim, akramia Leny Tałkačovaj, Ludmiły Čekinaj i Maryny Zołatavaj, źmienienaja miera ŭtrymańnia — choć tak, doma tak ci inakš lepš.
Pieršapačatkova zatrymanyja pa spravie «Tutbaj»
Da Miły (tak nazyvajuć Ludmiłu Čekinu. — «NN») prarvaŭsia tolki adzin moj list praz servis «Piśmo.bieł». Što dziŭna, z fatahrafijaj majho kata ŭ jaje doma. I pisaŭsia jon ad bałdy, tamu što, kali ty doŭha nie atrymlivaješ adkazaŭ, nibyta i temy zakančvajucca. Tut jana adkazała, ale heta było daŭno, z tych časoŭ bolš ničoha.
A voś z Marynaj u mianie skłałasia listavańnie. Jaje apošni adkaz pryjšoŭ 5 maja paśla dvuchmiesiačnaha pierapynku. Tam jana raspaviała, što paśpieła zahareć za try dni, što hulała ŭ dvoryku. Što naziraje za dźmuchaŭcami — u samim dvoryku dla prahułak ich niama, adnak usialakaja zielanina ŭsio roŭna prabivajecca.
Ludmiła Čekina i Maryna Zołatava
Ahułam ja b skazała, što jana ŭ badziorym stanie. Jana pryvitańni ŭsim pieradavała, asabliva kamandzie. Dla jaje kamanda — heta «Tutbaj», viadoma. Jana nie tak šmat viedaje pra novy prajekt «Zierkała».
«Hałoŭnaje, što asnoŭny trafik u nas — biełaruski. My zastajomsia biełaruskim miedyja»
«NN»: Adnoj z metaŭ represij u dačynienieńni da niezaležnych ŚMI było abmiežavańnie dostupu da praŭdy. Ci mocna ŭ vas źniziłasia naviedvalnaść, kali paraŭnoŭvać ź ličbami TUT.BY?
AP: Novy prajekt zapuskaŭsia ź nierazumieńniem, čaho čakać pa ličbach. Ale ŭ sakavickaj statystycy ŭ «Zierkała» było bolš za piać miljonaŭ unikalnych karystalnikaŭ za miesiac. A kali «Tutbaj» dastavaŭ apošniuju statystyku, u jaho było try miljony.
Kaniečnie, sakavik — heta miesiac adrazu paśla pačatku vajny va Ukrainie, i 30% karystalnikaŭ pryjšło da nas z Rasii pa pošukaviku. Paśla taho, jak nas zabłakavaŭ Raskamnahlad, statystyka ŭpała — da 2 młn 600 tysiač unikalnych juzieraŭ.
Siaredniaja kolkaść dla nas siońnia — heta kala troch miljonaŭ unikalnych karystalnikaŭ.
Što tyčycca prahladaŭ, kaniečnie, situacyja nie takaja, jak u «Tutbaj», pakul što: tady było narmalnym mieć artykuły ź miljonnymi prahladami, siońnia ž my pierakročyli za 100-300 tysiač dla adnaho artykuła. I heta ŭžo niadrenny vynik z ulikam błakirovak u Rasii i Biełarusi, pryznańniem kantentu ekstremisckim dy inšych represij u dačynieńni da žurnalistaŭ.
Hałoŭnaje, što asnoŭny trafik u nas — biełaruski. Bolš za pałovu. Heta pakazčyk, što my zastajomsia biełaruskim miedyja, nie pišam vyklučna pra tych, chto źjechaŭ za miažu. My zastajomsia krynicaj infarmacyi dla tych, chto ciapier u krainie.
Hałoŭnaja staronka «Zierkała»
«Nie kamientavać niejkija rečy prosta niemahčyma — heta ŭžo pra toje, što ty nie možaš razmaŭlać usłych»
«NN»: Nakolki zapužvańnie ludziej kantaktavańniem z «esktremisckimi» miedyja padarvała vaš dyjałoh? Bo ŭ TUT.BY zaŭsiody byŭ mocny kanekt na hetym uzroŭni.
AP: Toje, što z nami salidarnyja čytačy — heta vialiki kapitał usich biełaruskich miedyja. Ludzi razumiejuć, što my vymušanyja być za miažoj, ale dapamahajuć rabić našu pracu, my nibyta jaje robim razam i dasiahajem ahulnaj mety. Ad čytačoŭ nam praciahvaje prychodzić infarmacyja: niama vakuumu. Kaniečnie, z hetym treba vielmi aściarožna abychodzicca — my pamiatajem pra ŭsie miery biaśpieki i sami nahadvajem pra ich čytačam. Ananimnyja manałohi — heta, kaniečnie, nie pra standarty žurnalistyki, ale ŭ krainie, u jakoj za kamientaryj «Zierkału» možna pajści nie tolki na sutki, takoje całkam mahčymaje.
Ale jość ludzi, jakija, navat znachodziačysia ŭ Biełarusi, hatovyja kamientavać, davać acenki i analityku adkryta. Ja heta aceńvaju i jak śmieły krok, i jak pazicyju, tamu što sychodzić u absurd i nie kamientavać niejkija banalnyja rečy prosta niemahčyma. Heta ŭžo pra toje, što ty naŭprost nie možaš usłych razmaŭlać u hetaj krainie.
«NN»: U jakim abjomie vašu dziejnaść siońnia finansujuć čytačy praz danaty?
AP: Na siońnia mahu skazać tolki, z čaho składajecca ŭsio finansavańnie ahułam, bo ŭsio vielmi źmianiłasia paśla adjezdu z Ukrainy. Tam my ŭžo pačali adčuvać siabie dosyć upeŭniena — kolkaść rekłamy pavialičvałasia, ale ciapier my vymušanyja zajmacca jurydyčnymi pytańniami, kab usio adnavić.
My hetak ža isnujem na hrošy ad rekłamnych sietak («Jandeks» advaliŭsia, ale jość inšyja instrumienty). U nas taksama jość fondavaja padtrymka i čytackaja. Heta try krynicy, jakija byli z samaha startu i zastajucca z nami, mianiajucca tolki ich pracentnyja suadnosiny.
Naša meta zastajecca raniejšaj: umieć zarablać tak, jak my heta rabili ŭ Biełarusi.
«NN»: Ci čakać novych rubryk i prajektaŭ — ci pakul nie da taho?
AP: Naša redakcyja, dziakuj bohu, nie zajmajecca spravami bek-ofisa, nam pašancavała, što my možam raździalić hetyja zadačy. Pierajezd mocna paŭpłyvaŭ, kaniečnie, na nas, bo treba było spačatku prosta pryjści ŭ normu i zrazumieć, ci ŭsio dobra pracuje. Z vajnoj čytacki zapyt źmianiŭsia, i my pakul zachoŭvajem toje, što jość. Ale jak tolki ŭbačym, što niejkaja tema vymaloŭvajecca ŭ raździeł, jość zapyt ad čytača, my budziem raści. Naprykład, biez vajny ŭžo mahła b adasobicca rubryka «Sport».
Pakul na jutub-kanale «Zierkało» nie vychodziać videa, ale taja ž palityčnaja rubryka «Šrajbman adkaža» praciahniecca. Mahčyma, niešta jašče źjavicca na kanale. My nie kidajem zusim pracu ź videa i płanujem praciahvać jaje, chaj i nie ŭ raniejšym abjomie.
U nas jość zadača — stać tymi saboj, jakich my pamiatajem, kali byli «Tutbajem». Mabyć, my aryjentujemsia na niejki vobraz, ale tak ci inakš budziem imknucca da jaho.
Salidarnaść
«My budziem pracavać stolki, kolki treba budzie»
«NN»: Ty niejak zadavałasia pytańniem: nie razumieju, jak kalehi ŭsio heta «vyvoziać». Znajšła dla siabie adkaz, što ŭ hetym dapamahaje?
AP: Vočy bajacca, a ruki robiać — niejak tak, moža?
Ja zhadvaju, jak sama, jašče ŭ 2020-2021-m, kali my byli ŭ Biełarusi, sychodziła na Cnianku, pobač ź jakoj žyła. Prosta chadziła tam — u toj momant nibyta ničoha vakoł nie adbyvałasia, usio było dobra. I ja baču, što mnohija z kaleh, kali byŭ ciažki dzień ci niaprostaja navinnaja paviestka, dadomu iduć pieššu, kab krychu abnulicca.
Ja baču, jak usie pracujuć, jak heta zdorava vyhladaje z boku: bieź situacyj, kali kamuści treba ŭsio ratavać. Usie pryniali siońniašniuju situacyju, i ciažkija momanty my pieražyvajem razam. Abmiarkoŭvajem ich, časam žartujem navat tam, dzie, zdajecca, nielha žartavać.
Ale nie mahu skazać, kaniečnie, što viarnułasia niejkaje narmalnaje žyćcio. Amal usie ŭsio roŭna žyvuć pracaj. Nie baču momantaŭ, kali možna paŭnavartasna spłanavać hrafik, jak heta było ŭ Biełarusi: tut pachody na sport, tam sustrečy ź siabrami, tut vandroŭka.
Ciapier praca — heta nie prosta tvaja źmiena, paśla jakoj ty adklučyšsia. Usie mohuć zalacieć u čat, abmiarkoŭvać navinu, dapamahać adno adnamu. Možna banalna nie razabracca, jak padklučyć internet u novaj krainie, kali ŭ ciabie niama VNŽ (my ž usie rełakanty). Niama razumieńnia, dzie zakančvajucca miežy pracy. Heta absalutna nienarmalna — dumaju, jaki-niebudź psichołah skazaŭ by, što my tak hubim svajo žyćcio.
Ale časam heta i ratuje: ty trymaješsia za blizkich tabie ludziej, im zrazumiełaja tvaja situacyja, ciabie zaŭsiody padtrymajuć i dapamohuć. Tym, što my jość adno ŭ adnaho, i ratujemsia.
«NN:» Jakoj ty bačyš budučyniu biełaruskaj žurnalistyki i vaša miesca ŭ joj?
AP: U mianie pra budučyniu tolki adzin adkaz: my budziem pracavać stolki, kolki treba budzie. Jak tolki budzie mahčymaść rabić heta ź Biełarusi, jano budzie stvaracca adtul. Bo žurnalistyka — heta pra krainu, pra jaje žyćcio. Kali ty tam, to viedaješ bolš adcieńniaŭ hetaha žyćcia, infanahody prychodziać da ciabie naŭprost padčas špacyru pa niejkaj vulicy.
Ciapier na adlehłaści my zrabili inšyja instrumienty svaimi asnoŭnymi: manitorynh sacsietak, rehijanalnych miedyja daje infarmacyju, jakuju my mahli b z-za miažy nie zaŭvažyć. My bačym dosyć šmat, ale, kaniečnie, ź Biełarusi my bačyli i adčuvali b bolš.
My chočam praciahnuć pracavać ŭ lubym stanie, dzie b ni znachodzilisia. My viedajem, čamu heta važna — kab nichto ŭ Biełarusi nie zastaŭsia sam-nasam sa svaimi prablemami. A kali ty heta viedaješ, sumnievaŭ niama. Zamaŭčać było b kudy horš.
