Heta ŭvohule zakonna? Ci nie parušaje pravy? Jakija jašče krainy majuć takuju praktyku?
Adkazvaje juryst Andrej Mačałaŭ:
«Na žal, tekst zakonaprajekta nie apublikavany ŭ volnym dostupie, adpaviedna, niemahčyma dakładna kazać pra jaho źmiest.
Da taho ž, hety zakonaprajekt pakul pryniaty tolki nižniaj pałataj parłamienta, tamu kazać ab jaho ŭstupleńni ŭ siłu i aficyjnym apublikavańni zaŭčasna.
Andrej Mačałaŭ
U lubym vypadku, acenku adpaviednaści luboha pryniataha parłamientam zakona normam Kanstytucyi daje Kanstytucyjny sud u ramkach praviadzieńnia abaviazkovaha papiaredniaha kantrolu».
Naohuł, instytut śpiecyjalnaj (pa sutnaści zavočnaj) vytvorčaści nie źjaŭlajecca navacyjaj biełaruskaha prava. U toj ci inšaj formie jon prysutničaje ŭ bolšaści pravavych sistem śvietu.
«Adnak, na maju dumku, taki radykalny varyjant śpiecyjalnaj vytvorčaści parušaje šerah ahulnych pryncypaŭ kryminalnaha prava i supiarečyć rekamiendacyjam mižnarodnych instytutaŭ, — miarkuje juryst. —
U pryniatym zakonaprajekcie ŭ kryminalnym pracesie adsutničaje spabornictva bakoŭ, prava pradastaŭlać dokazy i davać pakazańni i hetak dalej.
Naprykład, na siońnia, pa aficyjnaj statystycy apraŭdalnych prysudaŭ u Biełarusi, asnoŭnaj pryčynaj vyniasieńnia takich prysudaŭ ličycca niedastatkovaja pravierka pakazańniaŭ padazravanaha na stadyi papiaredniaha śledstva. Nakolki jakasnym budzie instytut śpiecyjalnaj vytvorčaści, zastajecca tolki hadać.
U vyniku ŭsie hetyja abaviazkovyja pryncypy, jakija dekłarujucca Kamitetam pa pravach čałavieka AAN, Savietam Jeŭropy, Jeŭrapiejskim sudom pa pravach čałavieka, adsutničajuć».
Paviedamlajecca, što zavočna sudzić buduć pa spravach «suprać miru i biaśpieki čałaviectva, suprać dziaržavy, šerahu inšych złačynstvaŭ, jakija pryvodziać da pahrozy nacyjanalnaj biaśpiecy».
Ale pakul dakładna nie viadoma, jakija kankretna złačynstvy ci artykuły KK paciahnuć zavočnyja sudy, adznačaje Mačałaŭ.
Ale dla kaho heta robicca? Suprać kaho nakiravana? Mienavita suprać aktyvistaŭ, jakija za miažoj? Ci taksama dapamoža pryciahvać da adkaznaści sapraŭdnych złačyncaŭ?
«Zychodziačy z kamientaryja spadara Hary, «usio heta nie budzie nasić masavaha charaktaru i zakranie tolki tych, chto «nanios najbolš značny i istotny ŭron našaj dziaržavie»», — kaža Mačałaŭ. — Ahučanyja im umovy prymianieńnia instytuta śpiecyjalnaj vytvorčaści majuć vielmi subjektyŭny charaktar. Kali takija ŭmovy sapraŭdy adlustravanyja ŭ zakonaprajekcie, to heta, biez sumnievaŭ, drenny znak.
Pa sutnaści, heta aznačaje, što vykarystańnie ci nievykarystańnie hetaj vytvorčaści budzie zaležać ad subjektyŭnaha rašeńnia śledčaha ci prakurora. Tut ja nie biarusia pradkazvać, ci budzie śledstva padzialać biełarusaŭ na publičnych palitykaŭ i zvyčajnych ludziej. Praktyka apošnich dvuch hadoŭ pakazvaje, što jak tolki ŭ pravaachoŭnych orhanaŭ zakančvajucca publičnyja ludzi, to jany biaruć «u rabotu» zvyčajnych, jakija ździejśnili samyja niaznačnyja «palityčnyja» złačynstvy».
Zavočnyja sudy ŭvodziacca dla taho, kab była mahčymaść «zakonna» kanfiskoŭvać majomaść niaŭhodnych?
«Pa sutnaści, uviadzieńnie instytuta śpiecyjalnaj vytvorčaści vyrašaje dźvie zadačy śledstva. Pa-pieršaje, robić mahčymym realizacyju finansavaj častki kryminalnaha asudžeńnia ŭ formie śpiecyjalnaj kanfiskacyi (prymianiajecca ŭ dačynieńni da majomaści, zdabytaj złačynnym šlacham abo nabytaj na srodki, zdabytyja złačynnym šlacham; dachodu, atrymanaha ad vykarystańnia hetaj majomaści, pradmietaŭ złačynstva i srodkaŭ ździajśnieńnia złačynstva), albo ŭ formie spahnańnia na hrošy i majomaść dla pahašeńnia kryminalnaha štrafu (jak dadatkovaha pakarańnia) abo pahašeńnia škody, naniesienaj złačynstvam, — tłumačyć juryst. —
Pa-druhoje, stvarajecca prejudycyja. Jak viadoma, vysnovy suda, vykładzienyja ŭ prysudzie, pa adnoj kryminalnaj spravie, abaviazkovyja ŭ dalejšym dla inšych sudoŭ pry razhladzie i kryminalnych, i hramadzianskich spraŭ.
Isnuje mierkavańnie, što admysłovaja vytvorčaść moža palehčyć biełaruskim pravaachoŭnikam abjaŭleńnie asudžanaha čałavieka ŭ vyšuk. Adnak ja da takoha mierkavańnia staŭlusia skieptyčna, bo kryteryi i praktyka vydačy Biełarusi asudžanaha i padazravanaha čałavieka ŭ ciapierašni momant u mnohich krainach śvietu nie adroźnivajucca. Taksama, ja nie dumaju što praktyka interpała ŭ dačynieńni da Biełarusi ŭ ahladnaj budučyni niejak źmienicca ŭ lepšy dla biełaruskich pravaachoŭnikaŭ bok».
A što budzie z zavočna asudžanym čałaviekam i jaho majomaściu? Jak heta adabjecca na jaho siamji, kali jana zastałasia ŭ Biełarusi?
«Zrazumieła, u vypadku pryniaćcia sudom pa prysudzie jakich-niebudź finansavych sankcyj (śpiecyjalnaja kanfiskacyja, štraf, spahnańnie škody), vykanańnie budzie adbyvacca za košt hrašovych srodkaŭ i majomaści zavočna asudžanaha.
Ale spahnańnie nie moža być užytaje ŭ dačynieńni da adzinaha žylla, u jakim pražyvaje asudžany abo členy jaho siamji, a taksama bazavaha pieraliku majomaści. Heta značyć, žonku ci dziaciej zavočna asudžanaha nichto na vulicu nie vyhanić.
Što tyčycca majomaści muža i žonki, to spahnańnie moža być źviernutaje tolki na dolu asudžanaha muža ŭ sumiesna nažytaj majomaści. Niepasredna spahnańniem u ramkach vyniesienaha prysudu zajmajucca orhany prymusovaha vykanańnia», — kaža Andrej Mačałaŭ.
Ci mohuć zavočna asudžanaha vydać zamiežnyja krainy? Jakich krain varta budzie zaścierahacca?
«Mahčyma, vydać zmohuć. Ale tolki krainy, jakija supracoŭničajuć ź Biełaruśsiu ŭ kryminalna-pravavoj śfiery. Na siońniašni dzień mnie dakładna viadoma tolki pra Rasiju, jak krainu, jakaja vydaje ludziej, abvieščanych Biełaruśsiu ŭ vyšuk. Choć i ŭ Rasii byli vypadki, kali ŭ vydačy hramadzianina Biełarusi było admoŭlena», — zaŭvažaje juryst.
Zakonaprajektam taksama praduhledžvajecca «ŭstanaŭleńnie ŭmoŭ, pry jakich mahčymaja śpiecyjalnaja vytvorčaść pa kryminalnaj spravie ŭ dačynieńni da abvinavačanaha, jaki znachodzicca pa-za miežami Respubliki Biełaruś i ŭchilajecca ad jaŭki ŭ orhan, jaki viadzie kryminalny praces». Pra jakija ŭmovy tut idzie havorka, juryst pakul nie viedaje.
Što budzie z samim pracesam? Kali čałavieka zavočna sudziać, jon zmoža naniać advakata i adpravić na sud baranić intaresy? Abskardžvać prysud?
«Zychodziačy z naviny, jakuju raspaŭsiudziła Pałata pradstaŭnikoŭ, tak, udzieł abaroncy ŭ kryminalnaj spravie ŭ vypadku pryniaćcia rašeńnia ab praviadzieńni ŭ dačynieńni da abvinavačanaha śpiecyjalnaj vytvorčaści budzie abaviazkovym. Z nahody mahčymych abmiežavańniaŭ dla abskardžańnia prysudu ŭ navinie ničoha nie havorycca», — kaža Mačałaŭ.
Kanfiskacyja majomaści ŭ tych, chto źjechaŭ, — śpiekulacyja ci realnaja pahroza? Kamientaryj jurysta
