Z čym źviazanaja takaja žorstkaja pomsta žurnalistcy, na padstavie čaho ŭvohule moža hruntavacca dadzienaje absurdnaje abvinavačvańnie i jak usio heta tryvaje Kacia — pra heta i mnohaje inšaje hutarym z mužam palitźniavolenaj, analitykam i žurnalistam Iharam Iljašom.
«Dla nas heta ŭžo nie było šokam»
«Naša Niva»: Kali vy daviedalisia, jaki kankretna artykuł «šyjuć» Kaciarynie, jak adreahavali?
Ihar Iljaš: Daviedalisia ŭ sieradu: śledčy daŭ aficyjny dazvoł pieradać nam hetuju infarmacyju. Heta ŭžo nie było šokam dla nas, bo ŭ šoku my ŭsie byli ŭ lutym, kali tolki daviedalisia, što Kaciu z kałonii pieravodziać u SIZA, što ŭ jaje niejkaja novaja sprava. Voś tady byŭ šok, takoha my nie čakali. Heta prymušała dumać, što moža być jakraz niejki artykuł, źviazany z nacyjanalnaj biaśpiekaj — złačynstvam suprać dziaržavy.
Tolki na 55-y dzień jaje znachodžańnia ŭ SIZA nam upieršyniu paviedamili pra jaje status i artykuł. My spadziavalisia na lepšaje, ale ŭ tym liku rychtavalisia da horšaha scenara, i jon, na žal, realizavaŭsia.
Kaciaryna Andrejeva i Ihar Iljaš. Fota: asabisty archiŭ
«NN»: Va ŭmovach, kali advakaty pad padpiskaj, jak vy sami ličycie, što tearetyčna mahło stać padstavaj dla vybudoŭvańnia takoha abvinavačvańnia?
II: Kali my tolki daviedalisia pra hetuju novuju spravu i pieravod Kaci ŭ SIZA, pieršaja maja dumka była: heta źviazana z Ukrainaj. Heta jašče akurat adbyłosia za dva tydni da pačatku vajny — tak supała pa časie. Dumałasia, što pačałasia niejkaja antyŭkrainskaja akcyja, začystka. Ale ciapier ja liču, što hetaja viersija pamyłkovaja, bo temu Ukrainy my raspracoŭvali razam, razam pisali knihu «Biełaruski Danbas». I u takim razie ja nie moh by nie fihuravać u spravie, ale śledstva skončyłasia, a mianie navat jak śviedku nie vyklikali.
Što heta moža być? Ščyra kažučy, ja nie viedaju. Vidavočna, što heta niepasredna źviazana z žurnalisckimi abaviazkami Kaci. Pa anałohii ź pieršaj spravaj: kali faktyčna čystuju prafiesijnuju dziejnaść pryznali złačynstvam. Pa takoj ža schiemie mohuć dziejničać i ciapier. Inšych niejkich začepak, adkul možna było b vydumlać abvinavačvańnie takoha kštłatu, prosta niama i być nie moža.
Ja viedaju, čym žyła Kacia da aryštu. Jana całkam była ŭ žurnalistycy. Samo koła kantaktaŭ u jaje było abmiežavanaje žurnalistami — usio jaje žyćcio kruciłasia vakoł prafiesii. Značyć, i vydumlać abvinavačvańnie možna tolki na padstavie hetaha, inšych varyjantaŭ, na maju dumku, niama.
«Adziny kryter efiektyŭnaści siłavoha aparatu — toje, kolki «vorahaŭ narodu» jany złoviać»
«NN»: U vas jość adkaz, čamu Kaciu karajuć znoŭ, kali jana i tak była žorstka pakaranaja za adzin strym?
II: Vidać, praha pomsty nie była całkam zadavolenaja ŭ tych, chto raspačaŭ jaje pieraśled. Jany vyrašyli, što treba praciahvać joj pomścić za prafiesijnuju dziejnaść. Ale ja ščyra nie razumieju, čym jana začapiła tak ludziej, što jany iduć na takuju žudasnuju i cyničnuju raspravu. Kali čałavieku, jaki praź piać miesiacaŭ vychodzić na svabodu, naviešvajuć artykuł ź pierśpiektyvaj atrymać 15 hod.
Kaciaryna na sudzie
«NN»: U Biełarusi apošnim časam kudy ni hlań — ekstremisty, terarysty, ciapier raście i śpis zdradnikaŭ dziaržavie. Kudy my budziem rušyć dalej?
II: Va ŭsim hetym prahledžvajecca łohika teroru. Uletku 2020 hoda ŭłada dała siłavym viedamstvam poŭny kart-błanš na hvałt i represii. Z taho času adziny kryter efiektyŭnaści siłavoha aparatu — toje, kolki «vorahaŭ narodu» jany złoviać i nakolki žorstka ich pakarajuć. U hetaj sistemie kaardynat čym bolš žorstkaje pakarańnie znojdziecca dla inšadumcaŭ, tym lepš.
Tendencyja była vidavočnaja ad samaha pačatku: kali ŭ žniŭni i vosieńniu 2020 hoda bolšaść ludziej prachodziła pa 342-m i 293-m artykułam, jakija źviazanyja z parušeńniem hramadskaha paradku i masavymi biesparadkami, to potym pačali znachodzić usio bolš žorstkija — masava stali stvarać terarystyčnyja spravy, ekstremisckija farmiravańni.
Heta tendencyja da ŭzmacnieńnia represij — toj ža miechanizm pracavaŭ u stalinskija časy, kali pastupova vyrastali terminy pakarańnia dla palityčnych, paharšalisia ŭmovy dla ich, abvinavačvańni rabilisia bolš varjackimi.
Sam pa sabie represiŭny aparat nie spynicca, bo ciapier jon pracuje na sustrečnych kursach: nie tolki źvierchu idzie inicyjatyva, ale i źnizu. Supracoŭniki milicyi, razumiejučy, što heta ich šaniec prasunucca pa słužbie, pakazać svaju efiektyŭnaść, jašče bolš intensiŭna buduć šukać inšadumcaŭ i vorahaŭ dziaržavy.
Režym Łukašenki letam 2020 hoda ŭziaŭ kurs na pieraŭtvareńnie z aŭtarytarnaj madeli ŭ tatalitarnuju. A z tatalitaryzmu vychadu niama, nielha adkacicca na papiarednija praviły hulni. Tamu teror budzie da samaha kanca režymu.
«Nad SIZA pastajanna lotajuć samaloty»
«NN»: Nakolki dobraja ciapier suviaź z Kaciaj, što jana pra siabie raskazvaje?
II: Kaciu naviedvajuć advakaty, rehularna prychodzili listy. Treba skazać, što listavańnie sa svajakami, ź siamjoj išło biez prablem. Ale ad usich astatnich, jak ja razumieju, ničoha amal nie dachodzić.
Naturalna, Kacia nie mahła raspavieści ŭ listach pra novuju spravu, ale, kali kazać pra jaje nastroj u listavańni, to spačatku, kali jaje tolki pieraviali ŭ SIZA, było adčuvańnie, što jana znachodzicca ŭ psichałahičnaj jamie. Dla jaje heta byŭ mocny ŭdar, ale Kacia i sama mocnaja, tamu dosyć chutka vybrałasia z hetaj jamy, viarnuła sabie niejki emacyjny bałans. Ciapier ja b acharaktaryzavaŭ jaje listy tak: jany prasiaknutyja roŭnym spakojem. Bačna, što jana nie baicca ničoha, prosta spakojna hladzić u budučyniu i hatovaja da ŭsiaho.
Mnie ciažka ŭjavić, jak jana pieražyła toj momant, kali daviedałasia pra novy artykuł, bo my ŭsioj siamjoj ličyli tydni da jaje vyzvaleńnia — było mienš za piać miesiacaŭ. Usie dumki byli nakiravanyja na heta. Dzie jany čerpaje siły, kab zmahacca dalej i padtrymlivać spakoj, ja navat nie ŭjaŭlaju. Heta toje, što ŭ poŭnaj stupieni moža razumieć tolki jana.
«NN»: A što viadoma pra ŭmovy ŭ homielskim SIZA, zdaroŭje?
II: Na ŭmovy ŭ SIZA jana nie skardziłasia. Ja tak razumieju, što dla ŭsich, chto prachodziŭ praz homielskuju papraŭčuju kałoniju №4, SIZA padajecca lepšym varyjantam. Ja razmaŭlaŭ pra heta z adnoj byłoj palitźniavolenaj, i jana paćviardžała: usie dziaŭčaty z kałonii marać dasiadzieć termin u SIZA, bo tam niejak praściej.
U kamiery Kacia, nakolki ja razumieju, nie adna. Praŭda, kolki čałaviek ź joj, niezrazumieła.
Viedaju, što Kacia była vielmi ŭzrušanaja tym, što pačałasia vajna. Jana daviedałasia pra heta na druhi dzień praz advakata. Vielmi chvalavałasia za svajakoŭ, za toje, što vajna moža pierakinucca na Biełaruś. U pryncypie, jak jana pisała, tam takaja atmaśfiera, što nad SIZA pastajanna lotajuć samaloty.
I voś jana viedaje, što idzie vajna, a bolš ničoha nieviadoma — na hety niedachop infarmacyi jana skardziłasia. Dajšło da taho, što jana paprasiła mianie padpisać jaje na «SB. Biełaruś siehodnia», bo inšych varyjantaŭ niama.
Što tyčycca zdaroŭja, u jaje časam byvajuć mihreni i zaraz viasnovaje abvastreńnie alerhii. Ale heta ŭsio idzie ŭ zvyčajnym paradku, asablivaha akcentu na stanie zdaroŭja jana nie robić. Vyhladaje na toje, što jana adčuvaje siabie niadrenna, z ahavorkaj, kaniečnie, što jana praciahły čas znachodzicca ŭ turmie.
«Kali mianie i aryštujuć, my ŭsio roŭna vyjdziem z turmy razam, kali heta režym skončycca»
«NN»: Jakim čynam biełarusy mohuć padtrymlivać Kaciu?
II: Ja skažu, što ja budu rabić sam: praciahvać rabić toje, što rabiŭ uvieś hety čas — maksimalna raspaviadać pra jaje, pašyrać infarmacyju, praciahvać svaju žurnalisckuju, analityčnuju pracu. Prosta kazać praŭdu — heta ŭžo šmat va ŭmovach tatalitaryzmu. Jak kazaŭ Džordž Orueł: «Svaboda — heta mahčymaść skazać, što dva na dva — čatyry». Toje, što ja mahu siońnia rabić, — paŭsiul kazać, što dva na dva daje čatyry. Heta moj adkaz na vykliki času.
Fota: asabisty archiŭ
«NN»: Vy sami zastajeciesia padazravanym pa 342-m artykule, z vami pravodzili niejkija pracesualnyja dziejańni paśla taho, jak vy vyjšli z Akreścina ŭ lipieni? I ci takim ža niepachisnym zastajecca vaša rašeńnie nie źjazdžać ź Biełarusi?
II: Tak, ja padazravany i z abmiežavańniem na vyjezd z krainy. Ale nijakich pracesualnych dziejańniaŭ sa mnoj nie pravodziłasia, navat sihnałaŭ ci zvankoŭ nie było. Najaŭnaść hetaj spravy nijak nie pavyšaje ahulnaj ryzyki, bo kožny čałaviek, jaki znachodzicca ŭ Biełarusi i adkryta vykazvajecca — pad pahrozaj, što za im pryjduć i aryštujuć. U luby momant mohuć prydumać što zaŭhodna, i značna horšaje, čym «moj» 342 artykuł. Ale jon u paraŭnańni z tym, z čym sutykajecca ciapier Kacia, prosta drobiaź.
Što tyčycca majho rašeńnia zastavacca ŭ krainie, to ja, biezumoŭna, niepachisny. Navat nie staŭlu takoje pytańnie, chacia pastajanna ad svajakoŭ, siabroŭ i kaleh čuju prośby i parady źjazdžać. Kacia taksama prasiła mianie źjechać, asabliva paśla taho, jak źjaviłasia hetaja novaja sprava: jana paŭtarała heta, pieradavała praz advakata. Ale ja joj adkazvaŭ: niaŭžo ty dumaješ, što maja pazicyja była ŭstojlivaj tolki da peŭnaj stupieni pahrozy? Nie maje nijakaha značeńnia, nakolki vysokaj budzie pahroza, ja ad svajho nie adstuplusia.
Na maju dumku, źjechać, kali tvaja žonka znachodzicca ŭ łahiery — heta zdrada. Maŭčać, kali ŭ tvajoj krainie adbyvajucca samyja masavyja z časoŭ stalinizmu represii — heta bajaźlivaść. I tym bolš nielha maŭčać, kali pobač idzie vajna. Tamu ja budu zastavacca i praciahvać rabić toje, što rabiŭ raniej.
Nakont pahrozy dla siabie ŭ śviatle taho, što termin Kaci skančvajecca, ja, darečy, dumaŭ, što moža zdarycca taki abmien: Kacia vyjdzie, a ja jakraz siadu. Ale ŭličvajučy novuju spravu suprać Kaci, kali mianie i aryštujuć, jaki b termin tam nie dali, my ŭsio roŭna vyjdziem z turmy razam, kali hety režym skončycca.
Čytajcie taksama:
Što viadoma pra chłopcaŭ, zatrymanych sa stralaninaj za dyviersii na čyhuncy?
