U noč na 14 studzienia nieviadomyja chakiery ŭzłamali sajty šerahu ŭkrainskich dziaržaŭnych ustanoŭ i raźmiaścili tam zvarot z pahrozami. U pryvatnaści, nie pracavali sajty Kabinieta ministraŭ, MZS, ministerstvaŭ sportu, enierhietyki, ahrarnaj palityki, pa spravach vieteranaŭ, a taksama sajt kaznačejstva i servis dziaržaŭnych pasłuh «Dija». Ukrainskaja Rada nacyjanalnaj biaśpieki i abarony (RNBA) abvinavaciła ŭ kibieratacy chakieraŭ, źviazanych ź biełaruskaj raźviedkaj.
Tekst z pahrozami, jakija raźmiaścili chakiery.
Pa słovach namieśnika sakratara RNBA Siarhieja Dziemiadziuka, ataku, imavierna, ździejśniła biełaruskaja hrupa UNC1151, jakaja, nibyta, maje vopyt chakierskich napadaŭ na Litvu, Łatviju, Polšču i Ukrainu, i ŭžo raspaŭsiudžvała naratyvy, jakija majuć na mecie dyskredytavać prysutnaść NATA ŭ Jeŭropie.
Pasłańnie chakieraŭ ukraincam na troch movach (polskaj, ukrainskaj i ruskaj), jakoje pakinuli na sajcie Ministerstva zamiežnych spraŭ, imituje polskuju nacyjanalistyčnuju rytoryku. U im chakiery apielujuć da AUN UPA, padziej na Vałyni i «histaryčnych ziamiel» — balučych tem histaryčnaj pamiaci, jakija rehularna psujuć polska-ŭkrainskija adnosiny. Rasijskaja prapahanda pastajanna retranśluje hetyja naratyvy, kab pasvaryć blizkija ŭ inšych pytańniach Ukrainu i Polšču.
Ale navat elemientarny analiz dazvalaje zrazumieć, što pasłańnie pisali ludzi, jakija nie viedajuć ni polskaj, ni ukrainskaj moŭ, i robiać stylistyčnyja i leksičnyja pamyłki, charakternyja dla nośbitaŭ ruskaj movy. Zrazumiełym heta stanovicca ź pieršaha słova. U zvarocie «Ukrajinieć! / Ukrainiec!» nie vykarystany kličny skłon, jaki ŭ ruskaj movie amal nie zachavaŭsia. Zvarot pavinien byŭ hučać jak «Ukrajinciu! / Ukraińcu».
Akramia taho, u zvarocie va ŭkrainskaj viersii zamiest słova «Haliččyna» (ukrainskaja nazva zachodnieŭkrainskaha rehijonu) vykarystoŭvajecca «Halicyja» — ruskaja nazva dla Lvoŭskaj, Ivana-Frankoŭskaj i Ciarnopalskaj abłaściej.
Dla Ukrainy, jakaja ŭžo niekalki hadoŭ pazicyjanuje siabie «dziaržavaj u smartfonie», dzie mabilny dadatak zamianiaje fizičny pašpart, a čynoŭniki nie majuć prava patrabavać ad ludziej papiarovyja dakumienty, dzie pabudova elektronnaj dziaržavy stała fietyšam uładaŭ, takaja chakierskaja ataka stavić pad pytańnie metazhodnaść ličbavizacyi dziaržaŭnych pasłuh u karumpavanaj krainie sa słabymi dziaržaŭnymi instytutami i niemahčymaściu abaranić piersanalnyja danyja svaich hramadzian.
Jak Ukraina stała «dziaržavaj u smartfonie»?
Stvareńnie «dziaržavy ŭ smartfonie» było adnoj ź pieradvybarčych abiacanak Uładzimira Zialenskaha. U pačatku 2020 hoda jon pradstaviŭ hramadskaści mabilny dadatak «Dija». Cikava, što raspracoŭvała jaho kampanija ź biełaruskimi karaniami — EPAM. Ź jaje dapamohaj ukraincy atrymali dostup da dziasiatkaŭ dziaržaŭnych pasłuh.
Zialenski na prezientacyi prahramy. Fota: Ukrinform.
«Usie my byli achviarami ŭmoŭnaj Tamary Ivanaŭny — žančyny ŭ maleńkim akiency, u jakoj zaŭsiody drenny nastroj i zaŭsiody karotki dzień. Usie my sustrakali ŭmoŭnaha Viktara Piatroviča, jakomu treba niešta zanieści, kab atrymać jaho podpis ci niejki dazvoł. Dziaržava ŭ smartfonie heta mianiaje», — kazaŭ tady Zialenski.
«2021 stanie pačatkam uvachodžańnia krainy ŭ režym «paperless», heta značyć bolš nijakich papier. Heta datyčyć usich dziaržaŭnych orhanaŭ i, što samaje važnaje, — nivodnaja dziaržaŭnaja ŭstanova nie zmoža patrabavać ad ukraincaŭ nijakich daviedak, vypisak abo inšych biaskoncych papierak, nieabchodnych dla atrymańnia tych ci inšych dziaržaŭnych pasłuh», — padkreślivaŭ Zialenski.
Fota: Ukrinform
Ukraincam praz «Diju» dastupnyja ličbavyja pašparty hramadzianina Ukrainy, paśviedčańni ab naradžeńni, rehistracyi transpartnaha srodku, pravy kiroŭcy. Ukraina stała pieršaj krainaj u śviecie, dzie elektronnyja pašparty stali paŭnavartasnymi jurydyčnymi dakumientami.
Z 23 žniŭnia 2021 hoda elektronnyja pašparty abaviazany prymać usie dziaržaŭnyja i pryvatnyja pastaŭščyki pasłuh: ministerstvy, banki, sudy, supiermarkiety, aeraporty, čyhunka, haścinicy, muziei, zabaŭlalnyja ŭstanovy i inšyja.
U dadatku čas ad času źjaŭlajucca ŭsio novyja i novyja pasłuhi. Naprykład, studenty lubych ukrainskich VNU mohuć zhienieravać elektronny studencki bilet.
Praz «Diju» za niekalki klikaŭ možna stać pradprymalnikam, aformić daviedku ab niesudzimaści, dapamohu pry naradžeńni dziciaci, padać pazoŭ u sud abo atrymać pasłuhi, źviazanyja z dakumientami kiroŭcy, zapłacić myta za aŭto, aformić šerah licenzij, dazvołaŭ abo atrymać vypiski z rejestraŭ, navat padać zajavu na rehistracyju šlubu.
«Dija» daje mahčymaść kožnamu ŭbačyć, što viedaje pra hramadzianina ŭkrainskaja dziaržava (aŭto / techpašpart / ziamla / nieruchomaść); mahčymaść atrymać status / dapamohu pa biespracoŭi. Praz prahramu možna atrymać prapisku, apłacić štrafy, padać spravazdačy ab vypłacie padatkaŭ. Biełaruskamu «adnamu aknu» i nie śniłasia.
Praz novy dadatak ukraincy taksama rehistravalisia anłajn na vakcynacyju ad karanavirusa, a ŭ samim dadatku hienierujecca elektronny kavid-siertyfikat, jaki, darečy, pryznajecca ŭ ES.
Va Ukrainie zapuścili jeMalatko — servis dla baćkoŭ novanarodžanych, jaki abjadnoŭvaje 10 dziaržaŭnych pasłuh, źviazanych z naradžeńniem dziciaci, u adnu.
Taksama stvaryli sistemu E-Health, praź jakuju ŭkraincy mohuć padpisać dekłaracyju ź siamiejnym doktaram, atrymać leki pa receptach, pajści pa nakiravańni da vuzkaha śpiecyjalista.
Dajšło navat da taho, što Zialenski zajaviŭ: nastupnyja prezidenckija vybary mohuć adbycca ŭ internecie.
Źniešnie ŭsio vyhladaje vydatna i hładka. Ličbavizacyja spraščaje žyćcio hramadzian, źmianšaje karupcyjnyja ryzyki, ekanomić hrošy, robić pasłuhi bolš dastupnymi.
A što nie tak?
Ukrainskija ŭłady apošnija hady ŭsprymali ličbavizacyju jak niejki fietyš, panaceju ad usich prablem. Ale suśvietny dośvied pakazvaje, što ličbavizacyja nie moža być samametaj. Heta ŭsiaho tolki instrumient palapšeńnia jakaści dziaržaŭnaha kiravańnia.
Pierad tym, jak abapiracca na ličbavyja servisy ŭ dziaržaŭnym kiravańni i niešta havaryć pra elektronnuju demakratyju, dziaržavie varta padumać pra kibierbiaśpieku, raźvivać demakratyju, adkaznaść palityčnych elit i davier hramadzian da elektronnych servisaŭ.
Va ŭmovach kibieratak, rasijskaj ahresii, słabaści ŭkrainskich dziaržaŭnych instytutaŭ, karumpavanaści elitaŭ, niestabilnaści ŭkrainskaj demakratyi, adsutnaści hramadskaha kantrolu i narmalnaj achovy piersanalnych danych, ličbavizacyja viadzie da katastrafičnaj uraźlivaści infrastruktury i dziaržaŭnaha kiravańnia, a taksama stvaraje pieradumovy dla aŭtarytaryzmu ŭ dziaržavie.
Pra vybary anłajn va ŭkrainskich umovach lepš zabycca. Ukrainie ciapier supraćstaić vielmi surjozny praciŭnik, jaki ŭžo ździejśniŭ niekalki napadaŭ na krytyčnuju infrastrukturu. Abaronienyja, sumlennyja i ananimnyja anłajn-vybary vielmi składana pravieści navat u krainach, dzie ŭzrovień kibierabarony i adkaznaści čynoŭnikaŭ za nieprafiesijnyja dziejańni našmat vyšejšy, čym va Ukrainie.
Elektronnaje hałasavańnie robić niemahčymym hramadski kantrol. A biez hramadskaha kantrolu Ukraina ź jaje niestabilnaj demakratyjaj moža vielmi chutka skacicca ŭ aŭtarytaryzm.
Suśvietny dośvied elektronnaha hałasavańnia praź internet pakazvaje, što pakul hetaja technałohija nie abaronienaja ni ad złoŭžyvańniaŭ arhanizataraŭ vybaraŭ, ni ad źniešniaha ŭzłomu. Navat demakratyčnyja krainy z vysokaj techničnaj ekśpiertyzaj i davieram hramadstva da dziaržaŭnych instytutaŭ staviacca da elektronnaha hałasavańnia praź internet skieptyčna.
Elektronnyja sistemy hałasavańnia mohuć być uzłamanyja jak miascovymi chakierami, kab paŭpłyvać na vyniki vybaraŭ, tak i zamiežnymi śpiecsłužbami, kab padarvać palityčnuju stabilnaść u inšaj krainie. Internet — hłabalnaja prastora, jana patrabuje kałasalnych navykaŭ, resursaŭ, času, kab efiektyŭna adsočvać usie mahčymyja pahrozy. Pravodzić svaje łakalnyja vybary ŭ hłabalnaj prastory — zanadta niebiaśpiečna dla luboj dziaržavy.
Akramia taho, značna spraščajucca miechanizm i ryzyki masavaj falsifikacyi. Adnoj maštabnaj chakierskaj ataki dastatkova, kab źmianić chod vybaraŭ. A voś z kłasičnym papiarovym hałasavańniem praviarnuć takija afiory ŭ demakratyčnych krainach nie tak i prosta: falsifikacyja miljonaŭ papiarovych biuleteniaŭ tam prosta nie zastaniecca niezaŭvažanaj.
Apošniaja maštabnaja kibierataka paćvierdziła: prasoŭvać anłajn-vybary va ŭkrainskich umovach — heta vielmi niebiaśpiečnaja ideja. A da idej zrabić z Ukrainy «dziaržavu ŭ smartfonie» varta stavicca, jak minimum, z naściarohaj. Pa lubimym dzieciščy Zialenskaha nanieśli kałasalny ŭdar.
Nastupstvy jašče horšyja, čym prosty ŭzłom sajtaŭ
Centr raźviedki pahroz Microsoft (MYSTIC) vyjaviŭ zamaskiravanaje pad prahramy-vymahalniki škodnasnaje prahramnaje zabieśpiačeńnie, jakoje vykarystoŭvałasia padčas chakierskaj ataki na ŭradavyja sietki Ukrainy. Prahramnaje zabieśpiačeńnie ŭmiešvałasia ŭ pracu ćviordych dyskaŭ zaražanych pryład.
Škodnasnaje prahramnaje zabieśpiačeńnie ŭžo vyjaŭlena ŭ dziasiatkach paciarpiełych sistem, adnak ich kolkaść moža pavialičycca padčas rasśledavańnia.
U śpisie zaražanych — sistemy dziaržaŭnych orhanaŭ, niekamiercyjnych arhanizacyj i infarmacyjna-technałahičnych kampanij va Ukrainie.
U pierśpiektyvie chakiery mohuć rychtavać bolš surjoznyja kibierataki na krytyčna važnuju infrastrukturu: umiešvacca ŭ pracu balnic, enierhietyčnych kampanij i finansavuju sistemu.
Arhanizavanyja rasijskija kibierzłačyncy apošnija dva hady ahresiŭna pieraśledavali ŭstanovy z dapamohaj prahram-vymahalnikaŭ, zamarožvańnia danych i ŭzłomu kampjutarnaha abstalavańnia, nieabchodnaha dla dohladu pacyjentaŭ balnic. U niekatorych vypadkach hetyja vymahańni pryvodzili da hibieli pacyjentaŭ.
Raniej Ukraina ŭžo ciarpieła ad kibieratak na abjekty infrastruktury. Naprykład, u śniežni 2015 hoda pieršaja ŭ svaim rodzie kibierataka pazbaviła śviatła 225 tysiač čałaviek u Zachodniaj Ukrainie. Ataka na Dziaržaŭnaje kaznačejstva spyniła jaho sistemy na niekalki dzion: dziaržaŭnyja słužboŭcy i piensijaniery nie mahli svoječasova atrymlivać zarpłatu i piensii.
Kali Ukraina budzie jašče bolš abapiracca na elektronnyja dziaržaŭnyja pasłuhi, na kancepcyju «dziaržavy ŭ smartfonie», biez adpaviednych zachadaŭ pa abaronie piersanalnych danych ad kradziažu i sistem ad uzłomaŭ, nastupstvy takich kibieratak mohuć być jašče bolš fatalnymi: ukraincy mohuć prosta zastacca bieź śviatła, ciapła i hrošaj.
Hałoŭnaja pryčyna ataki — biazładnaść i biestałkovaść dziaržavy
Chakierskuju ataku na Ukrainu možna było praduchilić — ab uraźlivaści ŭ sistemie było viadoma jašče z maja.
Kibierataku ŭdałosia realizavać dziakujučy ŭraźlivaści sistemy kiravańnia źmieścivam veb-sajtaŭ October CMS, vyjaŭlenaj jašče ŭ mai 2021 hoda.
Słužba biaśpieki Ukrainy navat davała rekamiendacyi, jak likvidavać uraźlivaść — abnavić OctoberCMS da apošniaj viersii. Mienavita na hetaj sistemie pabudavanyja veb-sajty ŭkrainskich ministerstvaŭ i inšych orhanaŭ ułady.
Navat bolš, kali b sam soft byŭ nastrojeny pravilna, tady možna było navat nie abnaŭlać prahramnaje zabieśpiačeńnie, tamu što ŭraźlivaść nie padziejničała b. Ale prahramnaje zabieśpiačeńnie nie było naładžana i nie abnoŭlena.
Čytajcie taksama:
Čaho choča Rasija i jakim budzie vialikaje ŭvarvańnie RF va Ukrainu. Apublikavanyja scenary
Ukraina adharodžvajecca ad Biełarusi kalučym drotam
