Дэвід Марплз.
Вы апублікавалі некалькі кніг пра Беларусь — краіну, якую нячаста ўзгадваюць у навуковых колах. Чаму Вы пачалі пісаць пра Беларусь?
Усё пачалося з даследавання чарнобыльскай катастрофы 1986 года. Я тры разы пабываў ва Украіне ды напісаў дзве кнігі пра выбух на ЧАЭС. Пасля, на канферэнцыі ў Вашынгтоне ў красавіку 1991 года, я сустрэў некалькі беларусаў. Адзін з іх прапанаваў мне заняцца вывучэннем наступстваў чарнобыльскай катастрофы ў Беларусі і, для пачатку, запрасіў на канферэнцыю ў Мінск, якая мела адбыцца праз год. Тады я ўпершыню пабываў у Беларусі.
Памалу я зацікавіўся іншымі сферамі беларускага жыцця, гісторыяй і палітыкай краіны. Воляю выпадку я быў у Мінску падчас прэзідэнцкіх выбараў у 1994 годзе і наведаў некалькі мітынгаў. Гэта стала незабыўным жыццёвым досведам, бо тыя выбары былі насамрэч апошнімі свабоднымі выбарымі, і іх вынікі не былі загадзя прадвызначаныя.
Што,
Мне падаецца, людзям цікавая гісторыя краіны, асабліва перыяд станаўлення незалежнай дзяржавы. Тыя, хто прыязджае ў Беларусь, часта прывязваюцца да гэтай краіны і да людзей. Беларусь зазнала шмат гора ў мінулым: сталінскія рэпрэсіі, акупацыя, наступствы аварыі на ЧАЭС. Зразумела, Лукашэнка і яго здольнасць так доўга заставацца ва ўладзе таксама з’яўляюцца аб’ектам цікаўнасці.
Як бы Вы ацанілі вобраз Беларусі ў сусветных СМІ?
Вобраз Беларусі ў медыя вельмі негатыўны і часта засяроджаны вакол «апошняй дыктатуры Еўропы» ды парушэннях правоў чалавека. Дзве гэтыя тэмы абавязкова фігуруюць пры любой згадцы пра Беларусь.
Да Беларусі таксама ставяцца як да «нацыі ў чаканні»,
Вы ўваходзіце ў склад журы другога конкурсу «Belarus in Focus» для міжнародных журналістаў, якія пішуць пра Беларусь. Што Вы думаеце пра гэты конкурс і чаму Вы пагадзіліся ў ім удзельнічаць?
Гэты конкурс — выдатны шанец нагадаць пра таленавітых беларускіх журналістаў, чыя праца часта па падпадае пад цэнзуру ці забарону. Хоць у краіне і існуюць некаторыя незалежныя медыі («Наша Ніва», «Народная воля», «Беларускі партызан» і інш.), большасць СМІ кантралюецца дзяржавай і агучвае погляды ўрада. Журналістаў нярэдка пераследуюць за меркаванні. Часам падаецца, што праз гэта ў журналістаў часам выпрацоўваецца «мысленне чалавека ў аточанай крэпасці», яны апускаюцца да ўзроўню другасных спрэчак наконт палітычнай стратэгіі ды пасадаў. Але ў публікацыях у замежных СМІ яны могуць свабодна выражаць сваё меркаванне. Я мяркую, што гэты конкурс — выдатная магчымасць для іх.
Я таксама мяркую, што яны змогуць данесці да чытача тэмы, на якія рэдка звяртаюць увагу на Захадзе: Беларусь у мінулым (асабліва да 1917 года), культура, паўсядзённае жыццё, самі беларусы — ад інтэлектуальнай эліты да жыхароў вёсак.
Ваша наступная кніга пра Беларусь выйдзе вясною 2013 года. Пра што яна і для каго яна?
Кніга называецца «Наша славутае мінулае: лукашэнкаўская Беларусь і Вялікая айчынная вайна». Галоўная тэма кнігі — гістарычная памяць, прынамсі, сучаснае выкарыстанне і распаўсюд дзяржавай гістарычных ваенных міфаў СССР для аб’яднання нацыі.
Гэтая тэма займала мяне цягам гадоў, і толькі я нядаўна зрабіў яе тэмай сваёй кнігі. Я прысвяціў тры гады даследаванням. У асноўным я вывучаў гістарычныя сайты, помнікі і мемарыялы, афіцыйныя святкаванні гадавінаў, а таксама паведамленні СМІ ў
Як часта Вы наведвалі Беларусь? Якія Вашы галоўныя ўражанні ад краіны?
Я бываў у Беларусі кожны год, пачынаючы ад 1992 года і да 2010 года. Часам я прыязджаў двойчы на год.
На жаль, апошнія два гады я не трапляў у Беларусь. У 2012 годзе мне адмовілі ў візе. А раней я наведаў шмат рэгіёнаў (Гомель, напэўна, адзіны горад, у якім я не быў, але я ўсё яшчэ планую даехаць туды).
Я магу сказаць, што Беларусь зрабіла на мяне вельмі пазітыўнае ўражанне. Тутэйшыя лясы і азёры нагадваюць мне маю родную правінцыю Альберта ў Канадзе.
Мне падабаецца, што сем’і ў беларусаў дружныя, падабаецца, як людзі гутараць за сталом. Нават у гарадах адчуваеш сябе, нібы ў вёсцы — настолькі людзі блізкія адно да аднаго. У Беларусі я здабыў сабе некалькі блізкіх сяброў.
Я заўважаю, што моладзь не настроеная цярпець сваю долю ды захоўваць
У Канадзе асноўныя свабоды часта ўспрымаюцца людзьмі як дадзенасць, а жыццё — гэта зусім не змаганне. А ў Беларусі жыццё — гэта змаганне. Праўда, беларусы маюць савецкі гарт для гэтага…
Апішыце Беларусь з дапамогаю трох словаў.
Спакойная, мірная, шматпакутная. І зямля, і нацыя такія.
* * *
- Інтэрв'ю з'явілася дзякуючы Інфармацыйнаму бюро салідарнасці з Беларуссю.
- Дэвід Марплз — пачэсны прафесар (Distinguished Professor) гісторыі Універсітэта Альберты, а таксама адзін з найлепшых спецыялістаў па Беларусі, Украіне і Расіі ў Паўночнай Амерыцы. Ад 2010 года Дэвід Марплз займае пасаду Прэзідэнта Асацыяцыі беларусазнаўчых даследаванняў Паўночнай Амерыкі. З 2012 года ўезд у Беларусь яму быў забаронены без тлумачэння прычын. Аўтар шматлікіх манаграфій і артыкулаў пра Беларусь. Сярод іншых кніг, напісаў:
- Belarus: A Denationalized Nation (Amsterdam: Harwood Academic Publishers, 1999)
- Belarus: From Soviet Rule to Nuclear Catastrophe (Basingstoke, UK: Macmillan Press; New York, N.Y.: St. Martin’s Press; and Edmonton, AB: The University of Alberta Press, 1996).
- The Lukashenka Phenomenon: Elections, Propaganda, and the Foundations of Political Authority in Belarus (Trondheim, Norway: Trondheim Studies on East European Cultures and Societies, No. 21, 2007.
- Prospects for Democracy in Belarus (Washington, DC:
- The Collapse of the Soviet Union, 1985–1991 (Harlow, Essex: Pearson
- Motherland: Russia in the 20th Century (London: Longman, 2002).
