За апошнія паўтара дзесяцігоддзя ўсе неяк адвыклі ад таго, што побач з лідэрам можа быць жонка.
На пытанні сайта charter.org адказвае жонка апазіцыйнага кандыдата ў прэзідэнты Беларусі Андрэя Саннікава Ірына Халіп.
– Ірына, вы вядомая журналістка, а сёння таксама жонка кандыдата ў прэзідэнты Беларусі Андрэя Саннікава. Наколькі камфортна сумяшчаць гэтыя два статусы?
– Я б казала не пра статус, а пра розныя вобразы жыцця. Іх сумяшчаць заўсёды не надта камфортна: напрыклад, журналістыку і праваабарончую дзейнасць, працу і дэкрэтны адпачынак, удзел у вулічных акцыях і аб'ектыўнае асвятленне сітуацыі ў Беларусі. Быць журналістам пры дыктатуры цяжка. Быць жонкай апазіцыйнага кандыдата ў прэзідэнты – цяжка. Але і тое, і другое можна выправіць, калі змяніць сам дзяржаўны лад. У свабоднай Беларусі, я ўпэўненая, будзе камфортна і жыць, і працаваць.
– Вядома, што дастаткова сур'ёзныя людзі прапаноўвалі вам самой стаць кандыдатам у прэзідэнты. Чаму вы не пагадзіліся?
– Мне сапраўды прапаноўвалі ўдзельнічаць у прэзыдэнцкай кампаніі. Але я не люблю кіраваць. Калі б маім мужам быў не Андрэй Саннікаў, то я, магчыма, і пагадзілася б. Але Саннікаў – гэта той чалавек, які зможа зрабіць Беларусь свабоднай краінай. Падчас усіх ранейшых прэзідэнцкіх выбараў і рэферэндумаў я падтрымлівала кандыдатаў ад апазіцыі, але кожны раз турбавалася: ці не здрадзіць гэты кандыдат нам усім у самы цяжкі момант, на плошчы? Бо, зразумела, у таталітарнай краіне, ды пры чароўным калькулятары мадам Ярмошынай, якая памнажае 6 на 8 і атрымлівае 7000000, прэзідэнцкія выбары – гэта не паход на выбарчы ўчастак, а выхад на плошчу. І не для таго, каб пастаяць са сцягам, а для таго, каб ісці і адстойваць перамогу.
На жаль, ранейшыя кандыдаты аддавалі перавагу рашэнню сыходзіць з плошчы, пакуль нічога дрэннага не адбылося. А мы заставаліся, не жадаючы верыць, што нас аддалі. Цяпер я нарэшце ведаю: кандыдат Саннікаў не здрадзіць. Не сыйдзе. Не збяжыць. Не схаваецца. Яму я давяраю бязмежна. Ён зможа перамагчы, зможа выстаяць і зможа зрабіць Беларусь дэмакратычнай дзяржавай, грамадзянствам якога можна будзе ганарыцца. А я ў гэтай сітуацыі сапраўды змагу больш карысці прынесці ў якасці яго жонкі. У рэшце рэшт, за апошнія паўтара дзесяцігоддзя ўсе неяк адвыклі ад таго, што побач з лідэрам можа быць жонка. А між тым гэта доказ як мінімум таго, што чалавек псіхічна і фізіялагічна нармальны, што ён у стане жыць не са сваёй чэляддзю, а з сям'ёй.
– Сапраўды, у Беларусі пасля Ірыны Шушкевіч на працягу 16 гадоў не было першай ледзі...
– Я і сёння захапляюся Ірынай Шушкевіч, як захаплялася ёю ў дзевяностыя. Менавіта такой я і хацела бачыць першую ледзі Беларусі. Пасля жудасных савецкіх пратакольных нормаў, якія змесцяцца фразе, якую прыпісваюць «дарагому Леаніду Ільічу», – «спадар Ніксан з жонкай і мы з Грамыкам», – першыя ледзі нечакана апынуліся выдатна падрыхтаванымі да сустрэч з прэзідэнтамі заходніх краін і іх жонкамі. Хоць спачатку яны выклікалі неразуменне і раздражненне, і публічныя з'яўленні рабілі іх мішэнямі для зласлоўя. Раісу Гарбачову асуджалі за тое, што яна добра выглядае, добра апранаецца, ды яшчэ і з'яўляецца з мужам на людзях, зусім як жонкі праклятых імперыялістаў. Нечуванае нахабства! Потым з'явіліся Наіна Ельцына ў Расіі і Ірына Шушкевіч ў Беларусі. Прыгожыя, разумныя, годныя жанчыны.
Зімой, калі мы хадзілі на юбілей да Станіслава Шушкевіча і нас сустракалі Станіслаў Станіслававіч і Ірына, на секунду мне нават падалося, быццам усё як раней. І не было гэтай шаснаццацігадовай марокі, не было ні забойстваў, ні арыштаў, ні знішчаных біяграфій, ні зламаных лёсаў. Нават захацелася заплюшчыць вочы. Але заплюшчыць вочы і чакаць, пакуль можна будзе прачнуцца, – не выйсце. Трэба пабудаваць краіну, у якой захочацца прачынацца, таму што наперадзе яшчэ адзін шчаслівы дзень.
– Ці бачыце сябе ў ролі першай ледзі і, калі так, то як?
– Вядома, бачу. Упэўненая, што з гэтай роляй спраўлюся. Першая ледзі павінна проста любіць людзей і займацца іх праблемамі. Наша дзяржава, прыхільная да манументальных формаў, любіць фізічна моцных – хакеістаў, біятланістаў, футбалістаў. Для іх будуюцца палацы, трасы, палі. Пра іх пішуць, ім шчодра плацяць, каб неслі, калі належыць, сцяг, і своечасова зніжалі хуткасць, каб не абагнаць правадыра. А слабых і хворых дзяржава не заўважае. Яна, вядома, не скідае іх са скалы, як у старажытнай Спарце, але і нічога не робіць для іх выратавання.
Памятаеце, некалькі тыдняў таму я звярнулася да чытачоў вашага сайта, прачытаўшы ў каментарах просьбу напісаць нататку, якая дапаможа сабраць неабходную суму на лячэнне хворага хлопчыка? Дык вось, грошы сабраныя, і 21 чэрвеня Адрыян Мастыка з мамай едзе ў Нямеччыну лячыцца. Грошы збіралі літаральна па капейцы, але змаглі. А дзяржава даўно махнула на Адрыяна рукой. А ведаеце хто дапамагаў ствараць і весці сайт «Дапамога Адрыяну», хто распаўсюджваў у Інтэрнэце інфармацыю аб ім? Гамяльчанка Наталля Журбіна, якая 16 гадоў даглядае хворую на ДЦП дачку Дашу. Думаеце, у Наталлі мала сваіх праблемаў? Мяркую, дастаткова. Але яна па ўласнай ініцыятыве свой вольны час прысвячае дапамозе іншым хворым дзецям. Гэта нармальна? Для Наталлі – так. А вось дзяржава, якая з палёгкай скінула клопат аб хворых дзецях на «мамскія» інтэрнэт-супольнасці, – ненармальна.
У цывілізаваных дзяржавах першыя ледзі сур'ёзна займаюцца дапамогай слабым і хворым. Думаю, менавіта гэта і стане маёй працай пасля перамогі Андрэя Саннікава. А журналістыцы, як ні шкада, давядзецца пачакаць.
– За вашыя вострыя публікацыі супраць вас не раз распачыналі крымінальныя справы, неаднаразова паступалі пагрозы ў ваш адрас. Сёння ваш муж ўдзельнічае ў прэзыдэнцкіх выбарах. Гэта дадаткова рызыкоўна. Вас гэта не спыняе?
– Рызыка не бывае дадатковай. Калі яна ёсць, і чалавек працягвае жыць і працаваць, то новыя пагрозы і крымінальныя справы нічога не зменяць ў яго ўласным светаадчуванні. Калі чалавек гатовы рызыкаваць дзеля нейкай ідэі, то становіцца не важным, якой менавіта – дзеля «некалькіх радкоў у газэце» ці дзеля перамогі над дыктатурай.
– Вы маглі не раз з'ехаць з Беларусі. Чаму вы гэтага не зрабілі?
– Магла. І ў Амерыку, і ў Еўропу. Так, яшчэ ў мяне ёсць права на рэпатрыяцыю ў Ізраіль. Скажу шчыра: я шалёна люблю Ізраіль. Хоць сувязь са сваімі адышоўшымі сваякамі я востра адчуваю нават не ў Ізраілі, а ў Варшаве, дзе амаль усе яны згарэлі ў гета. Але жыць і нават памерці мне хочацца менавіта тут. І гэта – іррацыянальнае. Памятаю шпацыр па горадзе з стрыечным братам Вадзімам, які з'ехаў 20 гадоў таму. Ён цяпер грамадзянін Ізраіля і ЗША, але часам прыязджае ў Менск. У яго таксама – іррацыянальнае. Ідзем мы аднойчы па горадзе, Вадзька глядзіць па баках і задуменна кажа: «Які жах ... І на тым баку вуліцы таксама жах ... Але чамусьці толькі тут мне добра». Мне таксама чамусьці толькі тут добра, нават калі зусім дрэнна. А хочацца, каб было яшчэ лепш.
– Што трэба зрабіць беларусам, каб пазбавіцца ад дыктатуры і перамагчы?
– Спыніць падманваць сябе заезжанымі фразамі кшталту «Лукашэнка ўсё роўна ўладу не аддасць, дыктатура ў краіне будзе жыць вечна, Ярмошына намалюе 105 адсоткаў, на плошчу прыйдзе АМАП, потым прыедуць аўтазакі і ўсіх пасадзяць, а таму супраціў марны». Паверыць у сябе. Зразумець, што ні асобна ўзяты кандыдат у прэзідэнты, ні НАТА, ні ЗША перамогу не прынясуць на талерцы з паклонам: атрымлівайце асалоду, дарагія беларусы, мы для вас добра папрацавалі. Усвядоміць, што кожны чалавек можа ўнесці свой уклад у перамогу, і зрабіць гэта. І, нарэшце, выйсці на плошчу ў прызначаны дзень і не сыходзіць адтуль да перамогі.
– А вы верыце ў перамогу?
– Вядома, веру. Я веру ў перамогу Андрэя Саннікава над Лукашэнкам, у перамогу здаровага сэнсу над недарэчнасцю апошніх 16 гадоў, у перамогу адвагі над баязлівасцю, у перамогу абуджэння над абыякавасцю, што ахутала краіну і, нарэшце, у перамогу свабоды над коснай, гідкай, агіднай, шурпата-наждачнай дыктатурай. І зраблю ўсё магчымае дзеля гэтай перамогі. Усе немагчымае – таксама.
Даведка:
Ірына Халіп – уласны карэспандэнт «Новой газеты» па Беларусі. Працавала намеснікам галоўнага рэдактара «Белорусской деловой газеты» і галоўным рэдактарам штотыднёвіка «Имя», які зачынілі ўлады. Неаднаразова падвяргалася крымінальнаму пераследу за сваю прафесійную дзейнасць, атрымлівала папярэджанні ад пракуратуры. 2 красавіка 1997 г. разам з бацькам, драматургам і кінадакументалістам Уладзімірам Халіп, была жорстка збітая падчас мітынгу супраць саюзу з Расіяй. У канцы мінулага года ёй пагражалі забойствам. Лаўрэат прэміі Дзмітрыя Завадскага (2003), прэміі Хенры Наннена (2005), прэміі «Герой Еўропы» ў намінацыі «Адважнае сэрца» (2005), прэміі «За мужнасць у журналістыцы» (2009).
