Не здзіўлены артыкулам Стася Карпава «Даведка нацыяналіста». На асэнсаванне нашай з ім дыскусіі яму спатрэбіўся цэлы год, таму артыкул выліўся ў набор філасофскіх разважанняў па самых розных пытаннях, якія да тэмы часам дачынення не маюць. Заўважу толькі, што многія рэчы ў яго матэрыяле абразлівыя і прыкра недакладныя ў дачыненні да цэлых народаў і асобных грамадзян.
Першай маёй спакусай было з-за дзікай занятасці таксама пацягнуць год з адказам, ды не стаў. Таму што ўсе коратка і проста.
Для мяне прыярытэтам з'яўляюцца чалавек і правы асобы. А сацыяльныя групы, сябрам якіх ён з'яўляецца (ці куды яго, не пытаючыся, залічылі супраць яго волі) — другасныя.
Думаю, няма грамадзян Беларусі, якія запатрабавалі б забараніць беларускую мову, культуру ці гісторыю. Больш за тое, думаю, што сёння мала людзей, якія дрэнна ставіліся б да беларускай мовы і культуры. Мне вось неяк не трапляліся. Гэта страшылка, тыпу палохалкі «бандэраўцамі».
Праблема нацыяналізму для мяне (як і многіх беларускіх грамадзян) пачынаецца не з мовы, а са спробаў выкарыстаць паходжанне або культуру для падзелу нацыі на «правільных» і «няправільных». Зрабіць адпаведныя аргвысновы і пачаць публічна бічаваць «пятую калону», да якой Стась Карпаў прылічыў і мяне. Як кажуць, дзякую за аказаны давер.
Думаю, чытач здагадаўся, што аўтар «Даведкі нацыяналіста» лічыць мяне «няправільным». Стас, я не толькі цалкам спакойна, але і з гонарам перажыву свой «ганебны» дыягназ інтэрнацыяналіста. Мой светапогляд, як, зрэшты, і светапогляд любога чалавека, немагчыма раскласці па палічках і развесіць этыкеткі.
А калі гэта спрабуюць зрабіць з тымі мэтамі, што вы, — то з лёгкасцю выдзіраюць словы з кантэксту, развіваюць іх у патрэбным інтэрпрэтатару кірунку і будуюць далёка ідучыя высновы. Гэта проста — асабліва калі блытаеш нацыянальную ідэалогію з нацыяналістычнай.
Ёсць два разумення нацыяналізму. Адно (якое я і называю тут «нацыяналістычным») — вельмі вузкае і вельмі даўняе. Яно ўключае толькі «сваіх»: крок направа-крок налева лічыцца ўцёкамі. Манаполія на патрыятызм. Лічыце, што ёсць беларусы вышэйшага і ніжэйшага гатунку — у залежнасці ад іх этнічнага паходжання або мовы, на якой яны гавораць, — калі ласка сюды.
І ёсць другое, сучаснае, палітычнае: усе без выключэння грамадзяне краіны — прадстаўнікі дадзенай нацыі. Заўважу: гэта зусім не перашкаджае ім быць патрыётамі — толькі не сваёй абранай групы, а ўсёй сваёй краіны. Дарэчы, менавіта такі «ўнутраны інтэрнацыяналізм» і называецца нацыяналізмам у сучасным заходнім разуменні… Чаму ўнутраны?
Ды таму, што прыхільнікі гэтага пункту гледжання цэняць культуру і незалежнасць сваёй краіны зусім не менш, чым тыя, да якіх адносіць сябе Стас.
Вы можаце, вядома, не лічыць іх беларусамі, гэта ваша асабістая справа. Я лічу сучаснай нацыянальнай менавіта такую ідэнтычнасць. А пошук унутранага ворага, што перашкаджае краіне стаць Эдэмам, — састарэлай нацыяналістычнай ідэалогіяй.
Стас піша: «Я б хацеў дажыць да таго моманту, калі б мне ніколі — ніколі — ніколі — ніколі-ніколі не прыйдзецца абмяркоўваць беларусаў, ні «гаротную мову», ні «адабраную гісторыю», ні іх «перспектывы як нацыі», і пералічвае выгоды цывілізацыі накшталт вулічных саксафаністаў і кафэ. Якое дзіўнае супадзенне: і я — таксама. Але ўсё гэта — пытанні, вырашэнне якіх не патрабуе нацыяналістычнай ідэалогіі. Вопыт тых жа ЗША паказвае, што яе паспяхова замяняе ідэалогія грамадзянскай поліэтнічнай нацыі («Мы, народ…»). Так ужо атрымалася, што сярод грамадзян Беларусі — прадстаўнікі каля 150 народаў, якія размаўляюць на розных мовах. Мне гэта падабаецца. Вам — не?
Вось думаю: колькі знакамітых кніг напісана з гэтай нагоды знакамітымі і, дарэчы, менавіта заходнімі даследнікамі, а многія да гэтага часу разумеюць нацыяналізм як пераважнае права дзяліць на « сваіх» і «чужых « ўнутры народа ўласнай краіны. Вы хочаце заходняга жыцця? Пачытайце гэтыя кнігі.
Дарэчы, з пункту гледжання вузкага нацыяналіста ЗША ўяўляюць сабой кашмарнае відовішча, краіну без будучыні.
Там няма сваёй адмысловай, што нарадзілася менавіта ў Штатах, дзяржаўнай мовы, а мовы індзейцаў на вуліцах не пачуеш. Больш за тое, дзяржавай не ўшчамляюцца правы тых, хто не валодае англійскай. Наадварот, грамадства патурае «няправільным» амерыканцам.
У кожным банкаўскім аддзяленні ў ЗША ёсць клеркі, якія валодаюць іспанскай, рускай і іншымі мовамі, носьбіты якіх прыходзяць у банк. Калі тэлефануеш па тэлефоне — чуючы акцэнт, прапануюць пераключыць на рускамоўнага або іспанамоўнага мэнэджэра. Прычым такое недапушчальна лаяльнае стаўленне да чужых моў (можна сказаць: патуранне інародцам, без роду і племені) ніяк не замінае ні наяўнасці добрых кафэ, ні саксафаністам на вуліцах, ні культуры, ні знакамітаму амерыканскаму патрыятызму. Мне здаецца, толькі дапамагае. Як і амерыканскай ідэнтычнасці.
Яшчэ не разумею, як можна было напісаць: «Што ж я за страшны беларускі нацыяналіст, віна якога ў тым, што ён думае пра сваё, а на астатнія яму, шчыра кажучы, пляваць?» — і пры гэтым асуджаць аналагічныя паводзіны Расійскай Федэрацыі.
Хто з нас мае рацыю — рассудзіць гісторыя. Праўда, для пачатку добра б навучыцца не вешаць ярлыкі і перастаць дзяліць на «сваіх» і «чужых». Інакш нам прыйдзецца надоўга затрымацца ў чорна-белым барыкадным свеце, дзе ні да кафэ, ні да саксафаністаў, ні да грамадзянства, ні да правоў асобы. Ці хочаце гэтага вы? Я — не.
