з новай кнігі а.Аляксандра Надсана пра біскупа Чэслава Сіповіча
У 1951 годзе ў Заходняй Эўропе было шэсьць беларускіх каталіцкіх сьвятароў. Зь ix да ўсходняга (бізантыйскага) абраду належалі чатыры: Чэслаў Сіповіч у Англіі, Леў Гарошка ў Францыі, Міхась Маскалік у Паўночнай i Ўладзімер Салавей у Паўднёвай Нямеччыне; а да рымскага (лацінскага) абраду — двое: Пётра Татарыновіч у Рыме i Францішак Чарняўскі ў Францыі. У Рыме вучыліся таксама два клерыкі (сэмінарысты). На жаль, ніхто не адказваў за ўсю пастырскую працу сярод беларусаў i не каардынаваў дзейнасьці паасобных сьвятароў. Гэтае пытаньне закраналася на першым тыдні студыяў Беларускага акадэмічнага каталіцкага аб’яднаньня «Рунь», што адбыўся 16—21 ліпеня 1951 году ў бэнэдыктынскім кляштары ў Шэвэтоні ў Бэльгіі. Ha тыдні прысутнічалі тры сьвятары: Чэслаў Сіповіч, Леў Гарошка i Міхась Маскалік, — а таксама біскуп Баляслаў Слоскан (Слосканс), апостальскі адміністратар Менскі i Магілёўскі, які жыў тады на выгнаньні ў Бэльгіі, латыш паводле нацыянальнасьці, паходзіў з Латгаліі, дзе жыло мяшанае беларуска-латыскае насельніцтва. Казалі, што ягоная маці была беларускай.
Ha тыдні студыяў прысутныя там сьвятары зьвярнуліся да Слоскана з просьбай стаць апостальскім візытатарам для беларусаў. […]
Слоскан хоць i ня выказаў вялікага энтузіязму, але й не адмовіўся. Таму беларускія сьвятары пастанавілі прасіць Сьвятога Айца прызначыць яго апостальскім візытатарам для беларусаў-каталікоў абодвух абрадаў. Гэта яны зрабілі ў лісьце за 11 верасьня 1951 году. Каб не дзяліцца пры малым ліку сьвятароў i вернікаў, яны прасілі аднаго візытатара для ўсіх, а ня двух — для «ўсходнікаў» i «лаціньнікаў». Дарэчы, той самай думкі трымалася Ўсходняя Кангрэгацыя. […]
25 сакавіка 1952 году ў Лювэне адбылася ўрачыстасьць — пасьвячэньне новага беларускага студэнцкага дому. Каб выканаць пасьвячэньне, адмыслова прыехаў з Рыму кардынал Тысэран. Прысутныя на ўрачыстасьці айцы Сіповіч, Гарошка i Чарняўскі пастанавілі скарыстаць з нагоды i зноў паспрабаваць зрушыць справу з апостальскім візытатарам. […]
Праз два з паловаю месяцы беларускія сьвятары атрымалі ад біскупа Слоскана лісты з датаю 13 чэрвеня 1952 году з паведамленьнем, што «Сьвяты Айцец назначыў мяне Апостальскім Візытатарам для беларусаў і рускіх усходняга абраду ў краінах Заходняй Эўропы за выняткам Італіі». Слоскан прасіў не распаўсюджваць гэтай весткі, пакуль не атрымае з Рыму інструкцыяў адносна ягонай кампэтэнцыі.
Беларускія сьвятары былі ня тое нават слова што расчараваныя i прыгнобленыя. Яны атрымалі ўсё, чаго баяліся: беларусаў-«усходнікаў» укінулі зноў у адзін кацёл з расейцамі, аддзяліўшы ад ix перш «лаціньнікаў».
Як быццам гэтага мала, 5 ліпеня 1952 году, у дзень сьвятых апосталаў славянаў Кірылы і Мятода ў рымскім календары, выйшаў у сьвет «Апостальскі Ліст да ўсіх народаў Расеі» Папы Пія XII. У лісьце Папа пасьвяціў «народы Расеі» бязьвіннаму сэрцу Марыі, Маці Божай. Вось ягоныя словы: «Падобна як некалькі гадоў таму мы пасьвяцілі Бязьвіннаму Сэрцу Багародзіцы Дзевы ўвесь людзкі род, так цяпер у асаблівы спосаб пасьвячаем i аддаём пад апеку Ейнаму Бязьвіннаму Сэрцу ўсе народы Расеі».
Ліст прывёў беларусаў i ўкраінцаў у шок. Не таму, што Папа аддаў Расею пад апеку Маці Божае, а таму, што ён карыстаўся падазронай палітычнай тэрміналёгіяй. Сапраўды, фраза «народы Расеі» вельмі ж нагадвала старую формулу «Вялікая, Малая i Белая Русь», такую дарагую расейскім імпэрыялістам усіх колераў, якія не прызнавалі беларусаў i ўкраінцаў за асобныя нацыі i адмаўлялі ім у праве на незалежнае існаваньне. Цяпер выглядала, што яны мелі падтрымку з боку Галавы Каталіцкай Царквы. Прынамсі, так зразумела Апостальскі ліст расейская эміграцыйная прэса і, доўга не чакаючы, аднадушна яго ўхваліла. У Рыме ў сьпешным парадку выйшаў вялікім накладам расейскі пераклад ліста.
Рэакцыя беларусаў i ўкраінцаў на ліст «да народаў Расеі» вагалася ад разгубленасьці да абурэньня. Беларускія каталіцкія сьвятары апынуліся ў цяжкім становішчы: застаючыся вернымі сынамі Каталіцкай Царквы, яны не маглі маўчаць, калі дзеялася крыўда іхнаму народу. Аднак цалкам значэньне папскага дакумэнту яны ўсьвядомілі не адразу.
Поўны варыянт артыкулу глядзіце ў газэце "Нашa Ніва".
Друкуецца скарочана.
Прэзэнтацыя кнігі, што выходзіць у выдавецтве «Тэхналёгія», адбудзецца 8 сьнежня ў дольнай залі Чырвонага касьцёлу з удзелам а.Аляксандра Надсана. Пачатак у 18.00.
