Навошта яна пра гэта піша
Навошта? Напэўна, каб людзі разумелі, што ўсё, што адбылося ў 2020 годзе, працягваецца. Цяпер я увогуле зусім бескарысная, ад мяне ніякага толку няма. Я нічога не раблю — нікому не дапамагаю матэрыяльна, ні ў чым не ўдзельнічаю, не «партызаню». Адзінае, што я магу зрабіць — гэта расказваць, выказваць свой пункт гледжання, сваё стаўленне да таго, што адбываецца.
Магчыма, каб паказаць, што вельмі важна не баяцца праўдзіва, адкрыта пра гэта казаць, да таго ж гэта ледзь не адзінае, што мы наогул цяпер у сілах зрабіць — пакуль у нас ёсць мова, каб вымавіць, і рукі, каб напісаць. І мазгі, каб ўсведамляць сябе і навакольны свет.
ІЧУ і ЦІП
У ІЧУ ў цэлым ўмовы лепш, чым у другой частцы Акрэсцінскай турмы — ЦІПе (цэнтры ізаляцыі правапарушальнікаў). Там кормяць да суда (калі ты адразу трапляеш у ЦІП, а гэта таксама практыкуецца, цябе «ставяць на забеспячэнне» толькі на наступны дзень пасля суда). Шконкі (нары) маюць суцэльную драўляную паверхню. А ў ЦІПе спальная частка ложка складаецца з металічных прутоў, так што частка цела правальваецца ў праёмы паміж прутамі, якія ўпіваюцца ў яго і пакідаюць, між іншым, сінякі. Спаць на дубцах, не падклаўшы пад сябе што-небудзь шчыльнае з адзення, практычна немагчыма. Калі ты, вядома, не ёг.
У ІЧУ, па маіх назіраннях, у сярэднім менш чалавек у камерах. Але можа быць, мне проста пашанцавала. І там, і тут, вядома, у камерах няма ніякіх матрацаў і пасцелі, і наогул нічога, акрамя туалетнай паперы і кавалачка мыла — гэта аднак толькі ў палітычных, у астатніх сядзельцаў ёсць усё, што трэба, уключаючы кніжкі і ўсе прывезеныя з сабой неабходныя рэчы — вядома, акрамя колючых і рэжучых прадметаў.
Клапы
У ІЧУ ёсць адна непрыемная пабочная з'ява: клапы. Хтосьці мне казаў, што клапы пачынаюць кусаць чалавека не адразу, а на другі ці трэці дзень. Прыглядаюцца, мабыць. Не ведаю. Я прабыла ў ІЧУ ўсяго некалькі гадзін, днём мяне павялі на суд (там жа, у ІЧУ, па «Скайпе»), а потым перавялі ў ЦІП.
У выніку я выйшла праз 15 сутак, пакусаная ў хлам.
Спектакль
Судовае пасяджэнне — гэта такі спектакль, дзе ўсе выконваюць загадзя вывучаныя ролі. Дзейныя асобы і выканаўцы: суддзя, сакратар суда, патэнцыйныя наведвальнікі (усе яны знаходзяцца ў будынку суда, у зале судовых пасяджэнняў), сведка (яго падключаюць анлайн, як правіла), супрацоўніца таго РУУС, якое цябе аформіла і склала пратакол аб правапарушэнні — яна знаходзіцца на Акрэсціна побач з абвінавачаным, забяспечваючы тэхнічную падтрымку і адказваючы за запаўненне адпаведных дакументаў. Ну, і віноўнік урачыстасці — сам абвінавачаны. Які знаходзіцца, само сабой, па месцы адседкі.
Працэс адбываецца наступным чынам: пасля злучэння па «Скайпе» суддзя зачытвае пратакол, складзены ў РУУС, гэта значыць, само абвінавачванне, і прапануе абвінавачанаму выказацца па справе. Абвінавачаны распавядае, як усё было на самай справе (як правіла, зусім не так, як запісана ў пратаколе), суддзя задае ўдакладняючыя пытанні.
Затым на сцэне з'яўляецца сведка — ключавая фігура, закліканая выкрыць злачынцу. Менавіта яго сведчанне па сцэнарыі павінна стаць доказам віны нашага героя (антыгероя). Пасля яго выступу абвінавачаны мае магчымасць задаць яму пытанні. Калі абвінавачваны прыпірае сведку да сценкі, то-бок задае такія пытанні па дэталях справы, якія сведка не можа не ведаць, сведка звяртаецца да майго любімага адказу: «Не памятаю».
Калі вы думаеце, што адказы сведкі могуць неяк паўплываць на фінал прадстаўлення, вы глыбока памыляецеся. Гэта ж загадзя пастаўлены спектакль, а не джазавая імправізацыя, тут адступленне ад сцэнарыя магчымае толькі калі выканаўцы не ў сабе.
Пратакол
Спачатку суддзя зачытала пратакол («захоўванне інфармацыйнай прадукцыі канала відэахостынгу You Tube з назвай «Радыё Свабода», які ўключаны ў рэспубліканскі спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў, прызнаны экстрэмісцкімі матэрыяламі 03.12.2021 судом Цэнтральнага раёна г. Мінска»), паказаўшы таксама тое, што я дадала ад рукі: «Не згодная, віну не прызнаю, захоўвання, распаўсюджвання, вырабу і перавозкі інфармацыйнай прадукцыі, якая змяшчае заклікі да экстрэмісцкай дзейнасці або прапагандуе такую дзейнасць, не ажыццяўляла». Затым прапанавала мне выказацца па справе.
Я прызнала, што сапраўды падпісаная на канал «Радыё Свабода», але падпіска і захоўванне ‒ гэта не адно і тое ж.
Сведка
Ён быў у масцы, назваў сваё прозвішча і дадаў, што з'яўляецца супрацоўнікам РУУС.
Суддзя ўдакладніла (толькі не падайце!) што прозвішча і імя сведкі выдуманыя ў мэтах бяспекі.
Далей ішла феерычная фраза суддзі, звернутая да сведкі: «Сведка, у вас ёсць прычыны агаворваць абвінавачаную?»
А божа. Гэта ўжо не спектакль. Гэта цыркавое прадстаўленне.
Суддзя прапанавала яму выказацца па гэтай справе. Тое, што я пачула, перасягнула ўсе мае самыя смелыя фантазіі.
Паўтарыўшы даслоўна фармулёўку, запісаную ў пратаколе («ажыццяўляла захоўванне інфармацыйнай прадукцыі канала відэахостынгу You Tube з назвай «Радыё Свабода» … і далей па тэксце), сведка прамовіў: «У маёй прысутнасці Дуліна Наталля Алегаўна прызналася, што рабіла рэпосты матэрыялаў, а потым выдаляла».
Што-што? Я задыхнулася ад абурэння.
Суддзя спытала, ці ёсць у мяне пытанні да сведкі. Ёсць. І не толькі пытанні.
І я пачала.
Задаўшы для размінкі пытанне, якога колеру быў мой тэлефон, і атрымаўшы чаканы адказ «ён ляжаў на стале, і я не бачыў», я вырашыла зайсці з казыроў:
«Сведка, — сказала я, — як вы можаце растлумачыць той факт, што прызнаўшыся ў вашай прысутнасці ў тым, што я захоўвала і распаўсюджвала гэтыя матэрыялы, я ў пратаколе выразна паказала, што не прызнаю сваёй віны і захоўвання і распаўсюджвання не ажыццяўляла?»
«Пытанне здымаецца», — сказала суддзя.
«Наступнае пытанне». «Сведка, — спытала я. — Вы з'яўляецеся супрацоўнікам РУУС. Ці не азначае гэта, што вы больш давяраеце свайму калегу і таму, што напісана ў пратаколе, а не маім…» «Пытанне здымаецца», — раўкнула суддзя. «Пытайцеся па сутнасці».
«Што, па-вашаму, — працягнула я, — азначае «захоўванне матэрыялаў на тэлефоне»? Гэтае пытанне таксама было знятае як такое, што не адносіцца да справы.
Прысуд
Суддзя спытала, ці ёсць у мяне хадайніцтвы. «Ваша чэсць, — у апошні раз паспрабавала я. — У адпаведнасці з артыкулам 19.11, пакаранне ажыццяўляецца з канфіскацыяй тэлефона або без канфіскацыі. Я зарабляю сціпла, плачу спраўна ўсе падаткі. Калі мне прысудзяць штраф, гэта ўдарыць па маім матэрыяльным становішчы. У выпадку ж арышту я не змагу працаваць, а значыць, зарабляць. Прашу вас не канфіскоўваць мой тэлефон».
У наступную секунду суддзя ўжо зачытвала прысуд:
«Дуліну Наталлю Алегаўну на падставе часткі 2 арт. 19. 11 КаАП падвергнуць адміністрацыйнаму спагнанню ў выглядзе адміністрацыйнага арышту тэрмінам на 15 сутак з канфіскацыяй сродку здзяйснення адміністрацыйнага правапарушэння — мабільнага тэлефона».
ЦІП
У першы раз я трапіла ў ЦІП 28 лютага, калі мяне ўзялі за антываенны мітынг. Прайшло два месяцы, і вось я зноў тут. Проста дом родны.
Асабісты надгляд
Акінуўшы вачыма знаёмы пакой з дзвюма відэакамерамі, я нічога не сказала. А што тут казаць?
Калі я сыходзіла, 15 сакавіка, мяне надглядалі пад гэтымі камерамі (на выхадзе шманаюць яшчэ паболей, чым на ўваходзе): «Распранайся, спускай трусы, прысядай тры разы». Я тады сказала: «Ды ўжо, як прыемна тут у вас агаляцца пад відэакамерамі».
Дзяўчына адказала: «Ды ніхто не глядзіць, яны, хутчэй, могуць праверыць мяне, як я працую».
Мілая, самае страшнае, што ты нават не разумееш… не разумееш, што ў гэтай краіне чалавек нічога не значыць. Ты — ніхто, цябе няма, ты матэрыял, з якім даводзіцца працаваць, кавалак мяса. Я разумею, што нікому не цікава на мяне тарашчыцца, але я ж жывая, я адчуваю, я існую фізічна. А са мной абыходзяцца так, як быццам зараз павядуць у газавую камеру. Або выкінуць на памыйніцу. І так усюды. У бальніцы, у гінекалагічным аддзяленні, дзе пасля аперацыі ў палаце на абыходзе цябе аглядаюць пры ўсіх, пакуль суседкі па палаце ветліва адварочваюцца. Якая там шырма! Навошта? Што за дурасць! Або ў траўматалагічным аддзяленні, дзе туалет не зачыняецца (не, не зламаўся, проста раптам ты там зачынішся, і табе дрэнна стане! А супрацоўнікам — так, так, правільна — лішні клопат).
Двухмесная камера
Трэці паверх. Спыняемся каля камеры. Ведаю, ведаю, двухмесная. У мінулы раз сядзела насупраць, у шасцімеснай. Нас тады там было 27.
«Да сцяны, рукі за спіну». Дзверы з бразгатам адчыніліся. «Заходзіць».
Я ступіла наперад. «Добры дзень», — з задаволенай усмешкай сказала я.
У камеры было адзінаццаць жанчын.
Аказваецца, сітуацыя ў іх у камеры цалкам стабільная, у апошні час колькасць чалавек не мяняецца — 12. Калі хтосьці выходзіць або яго пераводзяць, абавязкова ў гэты ж дзень дадаюць яшчэ каго-небудзь.
Абвінавачванні
Ну, натуральна, амаль ва ўсіх 15 сутак, а як жа інакш. Затрыманыя за ўсякую лухту, да кагосьці прыйшлі, як да мяне, кагосьці затрымалі на вуліцы. Хтосьці нешта рэпоснуў ці сказаў, ці паказаў. Або прыйшоў у РАУС па арыштаваны тэлефон (яго, як правіла, адбіраюць у РАУС пасля складання пратакола і вызваляюць з-пад арышту ў той момант, калі суд пастанаўляе даць табе турэмны тэрмін, а не штраф; калі штраф, тэлефон застаецца ў закладніках, пакуль ты не аплаціш). Гэта значыць, ты прыходзіш, каб забраць свой тэлефон, і цябе зноў закрываюць і адпраўляюць, адкуль прыйшла — на Акрэсціна. Увогуле, звычайныя будні беларусаў.
Хіт сезона цяпер, калі няма масавых несанкцыянаваных мерапрыемстваў, — артыкул 24.3 КаАП «Непадпарадкаванне законнаму распараджэнню ці патрабаванню службовай асобы пры выкананні ёй службовых паўнамоцтваў». Гэта для іх такая палачка-выручалачка.
«Карусель»
З некаторых часоў (і мне здаецца, цяпер гэта асабліва абвастрылася) у сілавікоў у трэндзе так званыя «каруселі». Гэта калі табе далі, напрыклад, 15 сутак за што-небудзь, ты такі сядзіш, адбываеш. Затым цябе выпускаюць, але на выхадзе сустракаюць супрацоўнікі РУУС, вязуць да сябе, складаюць новы пратакол, адпраўляюць у ІЧУ, там праходзіць новы суд — і вось ты ўжо ў той жа камеры, дзе і была, адбываеш наступныя 15 сутак. Які артыкул? 24.3 — непадпарадкаванне (не хацела садзіцца ў машыну, каб ехаць у РУУС і г.д.).
Некаторыя гультаяватыя РУУС (напрыклад, Цэнтральнага раёна) могуць нават не парыцца, каб кагосьці кудысьці вазіць. У апошні дзень адседкі цябе выводзяць з камеры, вядуць у суседні кабінет, дзе цябе «з кветкамі і музыкай» прымаюць супрацоўнікі гэтага самага РУУС, і ў іх ужо гатовы пратакол усё з той жа фармулёўкай аб непадпарадкаванні.
Калі, цікава, ты паспеў непадпарадкавацца, на якім этапе пераходу з камеры ў суседні кабінет, ведаюць, напэўна, толькі доблесныя «затрымальнікі».
Перадачы
На Акрэсціна, ды і, па-мойму, цяпер ужо ўсюды, даўно забароненыя перадачы. Нібыта з-за кароны. Карона паволі сышла, а забарона засталася. Так што лекі — гэта адзінае, што вам дазволена перадаваць. Ні якіх-небудзь рэчаў, ні гігіенічных сродкаў (за выключэннем пракладак, і тое не заўсёды). Ні лістоў, зразумела.
Магілёўская турма
Магілёўская турма (у тым ліку аддзяленне ІЧУ, куды нас, «адміністрацыйных», змясцілі) — вельмі дзіўнае месца. Слова «дзіўнае» з'яўляецца тут ключавым і адзіна магчымым. Так, калі б мяне папрасілі ахарактарызаваць гэтае месца, я не магла б знайсці больш трапнага слова.
Холад
Я не ведаю, якой была пакаёвая, пардон, камерная тэмпература. Але там быў сапраўдны дубак. Вы калі-небудзь заходзілі ў халадзільную камеру — вытворчае памяшканне, у якім захоўваюцца астуджаныя прадукты? Я — так, даводзілася ў маю бытнасць перакладчыцай.
Дык вось, гэта была такая халадзільная камера. Заставацца ў ёй без руху больш хвіліны было немагчыма. Мы ж былі без вопраткі.
Што вам сказаць? Я на волі ніколі столькі не рухалася, колькі ў гэтыя дні ў Магілёўскай «адзіночцы». Я бегала па камеры, скакала, займалася аэробікай, рабіла сілавыя і кардыяпрактыкаванні, нарэшце, проста хадзіла па камеры з кута ў кут і нават танчыла гапак. І так увесь дзень, ад пад'ёму да адбою. Гэта значыць, з 6 раніцы да 22. Перапынкі — толькі падчас прыёму ежы і адразу пасля чарговай інтэнсіўнай трэніроўкі.
Калі набліжаўся час адбою, у нас рэзка падаў настрой. Мы з жахам глядзелі на голыя ложкавыя дошкі. Спалі мы ў абдымку, імкнучыся сагрэць адзін аднаго.
Мы абедзве клаліся на адзін бок, тая, што ззаду, абдымала рукамі другую і грэла так ёй спіну. Потым мы пераварочваліся, мяняючыся ролямі. Нашы целы проста трэсла ад холаду. Тым не менш, у нас чамусьці ўсё адно атрымлівалася крыху паспаць.
Ноччу, як звычайна, нас будзілі, прымушалі падысці да кармушкі і сказаць прозвішча-імя-імя па бацьку. Цікава, што яны хацелі пачуць? Толькі цяпер прыйшло ў галаву: трэба было дзеля эксперыменту назваць якое-небудзь іншае прозвішча. Хочацца паглядзець на рэакцыю. Цяпер я шкадую пра страчаную магчымасць. Ну, нічога. Наступным разам.
Шмон
У магілёўскай турме ёсць адна забава. Гэта шмоны.
У 7 гадзін адчыняецца кармушка. Працягваем рукі — надзяваюць кайданкі. Адчыняюцца дзверы. «Тварам да сцяны».
У пярэднім пакоі стаяць адна ахоўніца і тры ахоўнікі з металашукальнікамі і нейкім прыстасаваннем, якое нагадала мне гінекалагічныя люстэркі, толькі гіганцкіх памераў.
Ахоўніца ўводзіць мяне ў суседнюю камеру з надпісам «рамонт». Я з сумам гляджу на зваленыя пасярод камеры матрацы. Дзяўчына зачыняе дзверы і здымае з мяне кайданкі. «Распранайся цалкам. Падымі рукі. Пакажы язык. За вушамі. За шчокамі. Распусці валасы. Павярнуцца. Пакажы пяткі. Прысядай тры разы. Апранацца».
Потым яна зашчоўквае кайданкі. Я выходжу, тварам да сцяны. «Наступны».
Мы заходзім у камеру. Дзверы зачыняюцца. Адчыняецца кармушка («горад засынае, прачынаецца мафія»). Кайданкі адчапляюць.
Гадзіны праз дзве: адчыняецца кармушка — кайданкі. Дзверы. «Тварам да сцяны». Тыя ж ахоўнікі і тая ж дзяўчына. Мяне ўводзяць у суседнюю камеру. Дзяўчына здымае з мяне кайданкі.
«Распранайся цалкам. Падымі рукі…» і далей па тэксце.
Я ў а*уі.
Кайданкі зашчоўкваюцца. «Наступны».
Гэта што было? Я паварочваю галаву да ахоўнікаў. Трэба ім сказаць. Ну, запрацаваліся, хлопцы, бывае. Не памятаюць, каго праверылі, каго не. Кажу: «Вы ж дзве гадзіны таму ў нас былі і правяралі».
«Ну і што? Некаторых правяраюць адзін раз, некаторых два, некаторых пяць. Як пашанцуе».
«А, ну дык нам пашанцуе», — ўздыхаю я (усё ў парадку, у мяне не дэжа вю і я не звар'яцела! Дзякуй богу!).
Цырк
Аднойчы яны прыйшлі, адчынілі кармушку, і ахоўнік сказаў: «Я забыўся кайданкі. Працягніце рукі ў кармушку, я зраблю чык-чык, вы выйдзеце, рукі перад сабой, як быццам у кайданках».
Мы ўсё гэта зрабілі. Выйшлі, злучыўшы рукі перад сабой. Пасля надгляду ўвайшлі ў камеру. У кармушку працягнулі сціснутыя рукі — чык-чык! Тыпу, кайданкі знялі.
Вы калі-небудзь былі ў цырку?
Рэч у тым, што там, у пярэднім пакоі, відэакамера. Вялікі брат усё бачыць. Так што ўся працэдура павінна быць выкананая.
«Бывайце»
У прызначаны час па мяне прыйшлі. Павялі на першы паверх, у кайданках, натуральна. У калідорах і дзяжурцы было пуста. Знялі кайданкі, правялі ператрус па поўнай праграме, аддалі ўсе рэчы. Ахоўніца праводзіла мяне да брамы. «Бывайце», — сказала я. Я ўжо ведаю. Калі сядзела ў першы раз, мы выходзілі ўчатырох, гэткія паненкі з інстытута высакародных дзяўчын. «Да пабачэння!» — ад добрага выхавання сказалі мы. «Якое «да пабачэння»?! Бывайце», — адгукнуўся дзяжурны.
Бывайце.
Я да гэтага часу на волі.
Выбар
У спрэчках пра тое, што трэба зрабіць з ізалятарам на Акрэсціна пасля нашай перамогі, я згодная з тымі, хто кажа, што трэба зрабіць там музей.
Хай гэта будзе помнік — памяць пра тое, што ў цэнтры еўрапейскага кантынента, у ХХІ стагоддзі, на піку развіцця заходнееўрапейскай цывілізацыі чалавек па-ранейшаму стаіць перад выбарам. І ніхто за яго гэты выбар не зробіць. Няхай не спадзяваецца.
Дапамога палітвязням
Калі вы хочаце дапамагчы арыштантам, трэба думаць больш глабальна. Трэба спытаць сябе: чаму гэта магчыма? Чаму столькі зняволеных? Чаму іх нахабна садзяць ні за што, чаму нахабна прыдумляюць прычыну затрымання — бо ўсім відавочна, што гэта хлусня: нібыта непадпарадкаванне праваахоўным органам, якое было немагчымая фізічна, нібыта захоўванне і распаўсюджванне экстрэмісцкіх матэрыялаў, — але пры гэтым нават у скрыншотах, якія прыкладваюцца да справы, гэтага няма, таму што гэта нахабная непрыхаваная хлусня.
Чаму гэта магчыма ў краіне, у якой у большасці ў галаве нязгода і абурэнне? Чаму гэта ўсё толькі ў галаве? Бо менавіта таму тыя, хто адкрыта выказваецца, адкрыта абураюцца, аказваюцца ў ізалятары, у СІЗА, у калоніі.
Чаму мы працягваем працаваць, як працавалі, моўчкі зносіць несправядлівасць, скардзячыся (толькі ціхенька) адзін аднаму і жахаючыся таму, што адбываецца?
Як беларусаў катуюць на Акрэсціна — сведчанні зняволеных, экс-супрацоўніка ІЧУ, развагі гісторыка ў фільме «НН»
«Вывеў жанчыну ў іншы пакой і ўдарыў галавой аб сцяну». Выкладчыца Наталля Дуліна расказала пра сваё зняволенне на Акрэсціна
