Фота: Scanpix
— Пяскоў адкрыта назваў дзеянні заходніх краін «вайной» супраць Расеі. Вы лічыце, што пасля такіх слоў трэба быць выключна наіўным аптымістам, каб не зразумець (ці не захацець зразумець), што мэтай Крамля з'яўляецца менавіта сусветная вайна, а Украіна — толькі першы этап гэтай вайны. Калі цяперашняя вайна можа стаць сусветнай?
— Магчыма, яна ўжо сусветная. Пра гэта мы зможам казаць, калі ўся гісторыя скончыцца і магчыма будзе адпаведным чынам разгледзець падзеі, якія ў кантэксце адбываюцца.
Пад сусветнай вайной маецца на ўвазе перш за ўсё прамое сутыкненне паміж заходнімі краінамі і Расіяй. Баявыя дзеянні цяпер не вядуцца, але мы бачым, што Расія вядзе вайну супраць партнёра заходніх краін, і краіны НАТА Украіну ў гэтай вайне вельмі актыўна падтрымліваюць. Гэта і эканамічная падтрымка, і лагістыка, і інфармацыя спецслужбаў і, вядома ж, узбраенне.
Хоць заходнія краіны падкрэсліваюць, што яны не ўдзельнічаюць у вайне і не будуць яе весці, але падтрымка ўжо ёсць. Як яе разглядаць — спрэчнае пытанне.
У навуковай службе Бундэстага былі дыскусіі з гэтай нагоды, калі вырашаліся пытанні аб пастаўцы ўзбраенняў і навучанні ўкраінскіх вайскоўцаў на нямецкай тэрыторыі.
Аляксандр Фрыдман
Чаго пакуль адназначна няма і чаго баяцца больш за ўсё на Захадзе і ў Расіі — гэта тое, што справа дойдзе да адкрытых баявых дзеянняў паміж краінамі Захаду і Расіяй, паміж НАТА і Расіяй. Гэты варыянт у рамках сутыкнення і пастаяннай эскалацыі, якая зараз адбываецца, не выключаны. Ён можа адбыцца ў любы момант.
Калі ўсё абмяркоўваецца на ўзроўні кіраўнікоў, калі Лойд Осцін гаворыць з Шайгу, яны дамаўляюцца аб тым, што не хочуць прамога сутыкнення. Але можа так атрымацца, што расійская ракета (яны ж бамбяць Заходнюю Украіну, Львоўскую вобласць, памежныя тэрыторыі з Польшчай) патрапіць на тэрыторыю Польшчы.
Што тады будзе? Ніхто не ведае. Гэта чалавечы фактар, ён таксама можа адыгрываць ролю. А можа быць прынята рашэнне расійскім палітычным кіраўніцтвам пра ўдары па адной з краін НАТА.
Мы маем сітуацыю з вялікай колькасцю невядомых, і ніхто па вялікім рахунку не можа сказаць, якая будзе рэакцыя, калі будзе ўжытая біялагічная або хімічная зброя ва Украіне. Якая будзе рэакцыя, калі будзе ўжытае тактычнае ядзернае ўзбраенне супраць Украіны?
Мы нават не ведаем, якая будзе рэакцыя, калі на самай справе будзе ўдар па адной з заходніх краін. Як будзе паводзіць сябе Захад? Скажа: мы пачынаем вайну, не выключаючы, што яна перарасце ў ядзерную? Ці нам ёсць што губляць, і мы адступаем, робім крок назад? Ніхто не ведае, таму што такіх сітуацый не было.
Гістарычныя прыклады нічога ў гэтым выпадку не гавораць. Так, Байдэн, Джонсан і іншыя заходнія кіраўнікі кажуць: мы будзем змагацца за кожны кавалачак зямлі НАТА. Але гэта на словах. А вось як будзе на справе?
— Ці ёсць рэсурсы ў Расіі весці вайну не на адзін фронт?
— Не, у Расіі, безумоўна, няма ніякіх рэсурсаў весці канвенцыйную вайну. Гэта значыць, калі ўяўляць вайну дзвюх армій, то ў гэтым выпадку ў Расіі няма абсалютна ніякіх шанцаў. Таму што ўвесь блок НАТА пераўзыходзіць Расею як па ўзбраеннях, так і па колькасці і падрыхтаванасці арміі.
Але яны не збіраюцца весці вайну. Калі пачнецца сусветная вайна — яна будзе ядзерная. Акрамя таго, калі сапраўды справа прыйдзе да вайны і стане зразумела, што трэба біцца, у НАТА могуць узнікнуць сур'ёзныя рознагалоссі, бо блок разнародны.
Нават цяпер па пытанні ўступлення Швецыі і Фінляндыі ёсць рознагалоссі паміж Турцыяй і іншымі краінамі. А калі пытанне зойдзе пра вайну: удзельнічаем мы ў ёй з перспектывай, што будзе абмен ядзернымі ўдарамі?
Тэарэтычна Пуцін можа наважыцца на ўсё, і такія сітуацыі мадэлююцца. Дапусцім, Расія нападае на Латвію, Эстонію або Літву. З ваеннага пункту гледжання для іх гэта вырашальная задача. З тым кантынгентам НАТА, які там размешчаны, балтыйскія арміі не могуць супрацьстаяць Расеі, гэта значыць іх тэрыторыя будзе занятая Расіяй.
Далей у НАТА застаецца толькі адна магчымасць: адваёўваць тэрыторыю. У ваенным сэнсе гэта вырашальнае пытанне, але пры гэтым няма ніякай гарантыі, што ў вайне з Расіяй усё абмяжуецца звычайнымі метадамі.
Цалкам магчыма, што яны табе тады паставяць ультыматум: калі ты на нас нападзеш і будзеш весці баявыя дзеянні з-за Літвы, Латвіі, Эстоніі, Польшчы, мы выкарыстоўваеем ядзерную зброю. Хто ведае, як у такой сітуацыі адрэагуе блок НАТА.
Гэта ўсё жудасныя і гіпатэтычныя сцэнары, і, вядома ж, па ўсіх дакументах і прынцыпах НАТА, яны павінны абараняцца і адказаць. Але не ўпэўнены, што ўсе заходнія лідэры гатовыя рызыкнуць сваімі краінамі для таго, каб адказаць за Латвію ці Літву.
Гэтыя сцэнары абмяркоўваюцца не першы год, але яны ніколі не былі гэтак рэальнымі, як сёння, таму што Расея прыціснутая да сценкі. Мы не ведаем, у якім стане знаходзіцца Пуцін, але тое, што ён здольны рабіць жудасныя крокі, гэта відавочна.
— Гэта нагадвае перамовы з тэрарыстам, у якога заўсёды ёсць опцыя «знішчыць усіх»…
— Так. Расіяне гуляюць з агнём, калі паўтараюць фразу, што яны патрапяць у рай, а ўсе астатнія здохнуць, таму што вымаўленыя словы маюць уласцівасць ператварацца ў справы.
Сёння Пуцін з дапамогай прапаганды замбуе і расійскае грамадства, якое паступова пачынае чакаць радыкальных крокаў. Галоўрэд «Новай газеты» Дзмітрый Муратаў дакладна прыкмеціў: яны кармілі сваё насельніцтва прапагандай, а ў выніку абажраліся самі.
Я б нават сказаў: яны кармілі сваё насельніцтва прапагандысцкім наркотыкам, а ў выніку самі падселі на яго. Хутчэй за ўсё, яны самі ўжо вераць у тое, што яны вяшчаюць.
Яны прыціснутыя да сценкі, выхаду з гэтай сітуацыі няма, самі сябе паставілі ва ўмовы: альбо мы пераможам і будзем на кані, альбо нам канец. Яны ў такіх умовах здольныя на ўсё, яны самі пазбавілі сябе магчымасці выйсці неяк з гэтай сітуацыі.
Любое недасягненне максімальных мэтаў, якія яны паставілі, небяспечнае тым, што гэта скончыцца крахам гэтага рэжыму, таму што грамадства і эліты наладжваюцца менавіта на гэты варыянт: ці мы перамагаем, ці церпім паразу. Калі будзе нешта сярэдняе паміж паразай і перамогай, то ўзнікае пытанне: а навошта ўсё гэта было? Навошта мы ўвязаліся ў гэта ўсё? Навошта пайшлі на гэта? Такая дынаміка можа прывесці да вельмі небяспечных наступстваў.
Адно з лепшых даследаванняў пра Першую сусветную вайну аўтарства аўстралійскага гісторыка Крыстафера Кларка — кніга «Лунацікі». Лунацікамі ён называе тагачаснае кіраўніцтва ўсіх вядучых дзяржаў свету, якія
ішлі на эскалацыю канфлікту, будучы перакананымі, што канфлікт знаходзіцца пад кантролем, што яны апошнюю чырвоную рысу не пераступяць, а ў выніку ўсё скончылася тым, што яны ўсе дружна гэтую рысу пераступілі і апынуліся ў сітуацыі Першай сусветнай вайны.
Зараз на Захадзе ёсць чырвоная рыса. Яны ведаюць, што яны для Украіны гатовыя зрабіць, а што — не. Паслаць войскі і адправіць іх ваяваць ва Украіну ніхто не збіраецца, нягледзячы на ўсе сімпатыі да ўкраінскай барацьбы. Тут ніхто не хоча гарачай сусветнай вайны і прымянення ядзернай зброі.
Таму няма такой рыторыкі ні ў Байдэна, ні ў Макрона, ні ў Джонсана — тых, хто тэарэтычна можа ўжыць ядзерную зброю. А што тычыцца расійскага боку, то там інакш усё ідзе: яны палохаюць, наўмысна кажуць пра гэта.
Узнікае пытанне: ці сапраўды яны сябе кантралююць, ці ведаюць, у якую гульню ўвязаліся ці яны, магчыма, ужо запусцілі працэсы, якія не кантралююцца? Магчыма, яны не з'яўляюцца гаспадарамі становішча, хоць ўпэўненыя, што ўсё здольныя перакруціць. А ці здольныя?
Пуцін сам сябе заганяе ў тупік. А які адтуль выхад? Альбо ўсё з табой скончана, альбо ты ў якасці вар'ята атакуеш. Табе няма чаго губляць, ты прыціснуты да сценкі. У такім выпадку ты можаш прымяніць што заўгодна, ты можаш развязаць сусветную вайну па прынцыпе «паміраць — дык з музыкай». Гэтага на Захадзе вельмі баяцца, таму з Пуціным размаўляюць, спрабуюць знайсці нешта рацыянальнае ў яго паводзінах.
Калі мы будзем зыходзіць з таго, як лічаць многія эксперты ва Усходняй Еўропе, што Пуцін страціў пачуццё рэальнасці і нічога рацыянальнага там шукаць не трэба, гэта значыць, што ты павінен жыць з думкай, што ў любы момант можа пачацца гарачая сусветная вайна. Гэтае пытанне аб сусветнай вайне задаецца ўвесь час, і на самай справе адказу на яго няма.
Калі мы ўспомнім гісторыю Першай і Другой сусветнай войнаў, то былі бітвы на фронце, ішла жорсткая барацьба, а многія працягвалі жыць звычайным жыццём. Калі ў 1939 годзе Гітлер напаў на Польшчу, а Вялікабрытанія і Францыя абвясцілі яму вайну, але не вялі яе, людзі ў гэтых краінах працягвалі далей спакойна жыць. Яны чыталі ў газетах пра тое, што адбываецца ў Польшчы, але працягвалі хадзіць у кавярні, забаўляцца.
Цяпер жыхары Заходняй Еўропы жывуць нармальным жыццём, пры гэтым назіраючы за тым, што адбываецца ва Украіне. Тое, што многія людзі працягваюць жыць звычайным жыццём, ніякім чынам не азначае, што мы не ўступілі ў Трэцюю сусветную.
Падагульню: людзі і палітыкі спадзяюцца на тое, што тое, што адбываецца ва Украіне, не распаўзецца, не стане сусветнай вайной, але ці будзе гэтая вайна сусветнай, залежыць усё ж такі не ад заходніх палітыкаў, а ад Пуціна, ад Расіі.
Расія можа лёгка, проста сёння ператварыць яе ў гарачую сусветную вайну, калі яна ўдарыць па якой-небудзь з краін НАТА або дасягне сваіх мэтаў ва Украіне і працягне экспансію. Кіраўнікі заходніх краін робяць усё, каб гэтая вайна не стала сусветнай.
